T.C. EGE ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ Yeni Çağ Tarihi Anabilim Dalı OSMANLI YÖNETİMİNDE KIRIM (1600-1774) DOKTORA TEZİ Ömer BIYIK Tezi Hazırlayan DANIŞMAN: M. Akif ERDOĞRU İZMİR-2007 Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğüne sunduğum Osmanlı Yönetiminde Kırım (1600-1774) adlı doktora tezinin tarafımdan bilimsel, ahlak ve normlara uygun bir şekilde hazırlandığını, tezimde yararlandığım kaynakları bibliyografyada ve dipnotlarda gösterdiğimi onurumla doğrularım. Ömer BIYIK İÇİNDEKİLER Önsöz. ........................................................................................................................I Kısaltmalar .................................................................................................................II Tablolar Listesi ..........................................................................................................IV Kaynaklar ...................................................................................................................X Giriş............................................................................................................................1 Kırım Yarımadasının Tarihçesi..................................................................................1 BİRİNCİ BÖLÜM İDARİ YAPI A) Kırım’ın Osmanlı Yönetimine Girmesi ve Bölgenin Coğrafi Sınırları’nın Belirlenmesi......................................................................................12 1. Kefe Eyaleti...................................................................................................13 2. Kırım Hanlığı’nın Coğrafi Sınırları ve Hâkimiyet Sahası ............................16 B) Kırım’ın İdari Yapısı.............................................................................................20 1. Kefe Eyaleti’nin İdari Birimleri....................................................................20 1.1. Mankub ..............................................................................................21 1.2. Suğdak................................................................................................23 1.3. Kerş (Kerç).........................................................................................24 1.4. Kefe....................................................................................................25 1.5. Taman (Ada-yı Şâhî) ve Yenikale......................................................25 2. Kırım Hanlığı ................................................................................................27 2.1. Teşkilat Yapısı ve Genel Özellikler ...................................................27 2.1.1. Han .........................................................................................28 2.1.2. Kalgay ....................................................................................31 2.1.3. Nureddin.................................................................................32 2.1.4. Feodal Beyler .........................................................................33 2.1.5. Şirin Sülalesi ..........................................................................34 2.1.6. Saray ve Divân Teşkilatı ........................................................35 2.2. Hanların Osmanlı Devleti’ndeki Konumu .........................................36 2.3. Atalık..................................................................................................38 2.4. Askeri Yapı ..........................................................................................40 2.5. Kırım Hanlığı’nın Dış İlişkileri............................................................42 3. Kırım Hanlığı’nın İdaresindeki Kazalar........................................................44 3.1. Bahçesaray .........................................................................................45 3.2. Karasu, Küçük Karasu, Karasu Tamak ve Nısf Karasu.....................46 3.3. Akmescid ...........................................................................................49 3.4. Argın ..................................................................................................50 3.5. Nehr-i Alma .......................................................................................51 3.6. Nehr-i Kaçi.........................................................................................52 3.7. Dib Tarhan ve Tarhan ........................................................................53 3.8. Boynak ...............................................................................................54 3.9. Buçla ..................................................................................................55 3.10. Burulca ...............................................................................................55 3.11. Çeterlik...............................................................................................55 3.12. Dib Çongar, Orta Çongar ve Çongar Kazaları...................................56 3.13. Çuyinci ...............................................................................................57 3.14. Dâir.....................................................................................................58 3.15. Eski Kırım (Kırım-ı atîk) ...................................................................58 3.16. Ferahkirman (Or) ...............................................................................59 3.17. Gözleve ..............................................................................................59 3.18. Karadil................................................................................................60 3.19. Karakurt .............................................................................................61 3.20. Kırım ..................................................................................................62 3.21. Mangıt ................................................................................................62 3.22. Nehr-i Beşterek ..................................................................................63 3.23. Nehr-i Bulganak.................................................................................63 3.24. Nehr-i Kabartay..................................................................................64 3.25. Nehr-i Salgır.......................................................................................64 3.26. Nısf Tamak.........................................................................................65 3.27. Olaneli................................................................................................66 3.28. Ribat (Arbat) ......................................................................................66 3.29. Sakal...................................................................................................67 3.30. Samarcık.............................................................................................67 3.31. Sultan (İçki)........................................................................................68 3.32. Şeyh Eli ..............................................................................................68 3.33. Şirin....................................................................................................69 3.34. Taşlı Dere (Taşlı) ...............................................................................69 3.35. Taşlı Bulga, Zaviye Kıpçak................................................................70 3.36. Abdi Olan, Beş Kabak, Tepe Çokrak, Yaşdağ...................................71 3.37. Kırım Hanlığı’na Bağlı Kazaların Genel Durumu.............................71 İKİNCİ BÖLÜM TOPLUM: SOSYAL YAPI VE KURUMLAR A) Kırım’da Sosyal Yapı ...........................................................................................75 1. Kırım Toplumunun Etnik ve Dini Yapısı......................................................76 1.1. Tatarlar .................................................................................................76 1.2. Nogaylar...............................................................................................77 1.3. Çerkezler ..............................................................................................82 2. Müslüman Olmayan Topluluklar ..................................................................84 2.1. Rumlar..................................................................................................84 2.2. Ermeniler..............................................................................................86 2.3. Yahudiler..............................................................................................88 2.4. Kazaklar ..............................................................................................89 3. Köleler...........................................................................................................90 4. Aile Hayatı ....................................................................................................95 5. Hukukî Yapı..................................................................................................104 5.1. Kadı.......................................................................................................104 5.2. Darp, Cinayet ve Hırsızlık Davaları......................................................108 5.3. Kayıp Mal Sahipliği ve Tamgalar.........................................................112 B) Şehir Hayatı...........................................................................................................114