Erzurum İl Kültür ve Turizm Anadolu’nun Giriş Kapısı ERZURUM ..........................4 Müdürlüğü Adına İmtiyaz Kış Turizmi ..............................................................8 Sahibi Palandöken Kayak Merkezi ......................................8 Cemal ALMAZ (Kültür ve Turizm İl Müdürü) Konaklı Kayak Merkezi ...........................................10 Kayak Haritası .......................................................12 Çifte Minareli Medrese ..........................................14 Redaksiyon Yakutiye Medresesi ................................................16 Şahin TORUN Erzurum Kalesi ......................................................18 Ahmet RUŞEN Kale Mescisi .........................................................21 Kıvanç KARAPINAR Saat Kulesi ...........................................................21 Mehmet DEMİR Üç Kümbetler ........................................................22 Ulu Cami ...............................................................24 Fotoğraflar Mehmet SEÇER Erzurum Kongresi ve Kongre Binası ........................26 Ali İhsan KARACA Rüstem Paşa Bedesteni (Taşhan) ...........................28 Cem BAKIRCI Lalapaşa Camii ......................................................30 Uğur SAĞIROĞLU Atatürk Evi ve Müzesi ............................................32 Gülcan ACAR Abdurrahman Gazi Türbesi ......................................34 Nihat KILIÇOĞULLARI Türbeler ................................................................35 Abdullah ÖZDEMİR Medreseler ............................................................36 Kümbetler .............................................................38 Mizanpaj ve Kapak Tasarımı Camiler .................................................................40 Emre YAZICIOĞLU Aziziye Tabyaları ....................................................44 Yayınlayan Mecidiye Tabyası ...................................................46 Erzurum İl Kültür ve Turizm Hanlar ...................................................................52 Müdürlüğü Hamamlar .............................................................53 Çeşmeler ..............................................................56 Baskı Narman Peri Bacaları .............................................60 Zafer Medya Grup Pasinler Kalesi ......................................................62 Yenikapı Cad. Kadıoğlu Sk. Oltu Kalesi ............................................................63 Eski Cezaevi Karşısı No:1 Oltu - Rus Kilisesi .................................................63 Yakutiye / ERZURUM Tel: +90 442 234 22 85 Tortum Kalesi ........................................................65 www.zafermedya.net Engüzek Kalesi ......................................................65 Öşvank Manastırı ve Kilisesi ..................................66 Meryem Ana Kilisesi ..............................................67 Adres: Tortum Gölü ..........................................................68 Muratpaşa Mah. Ömer Tortum Şelalesi .....................................................70 Nasuhi Bilmen cad. No:15 Hınıs Kanyonları ....................................................71 Yakutiye / ERZURUM İspir Kalesi ............................................................72 Tel: +90 (442) 2350925 İspir Yedigöller ......................................................73 +90 (442) 233 7199 Fax: +90 (442) 233 07 71 Yıldızkaya Mağarası ...............................................74 www.erzurumkulturizm.gov.tr Çoruh Nehri ...........................................................75 Çobandede Körüsü .................................................76 Tüm hakları Erzurum İl Kültür ve Cağ Kebap ve Erzurum Mutfağı ...............................78 Turizm Müdürlüğü’ne aittir. Hediyedir, para ile satılamaz. Halk Oyunları ve Erzurum Kültürü ...........................81 Turistik Mekanlar (Konaklama) ..............................86 ERZURUM TURİZM REHBERİ Anadolu’nun Giriş Ka- Tarih boyunca gerek pısı, Türklerin Yıkılmayan coğrafi konumu gerek köklü Kalesi Erzurum; Dadaşlar şehir yapısı ile itibar sahibi Diyarı olarak namını du- olan Erzurum; sanki de tüm yurmuştur. Çağlar boyunca Anadolu’yu özetlercesine geçirdiği dönemlerin şahe- doğduğunuz, büyüdüğünüz, serlerini büyük bir özenle yaşadığınız sokakların, cad- korumakta ve gelecek ne- delerin izlerini taşıyor gibi- sillere aktarmaktadır. Ana- dir. dolu’nun Kütür ve Sanat Yaşayan tarihin en büyük Merkezi olan şehir; birçok örneklerinden biri olan bu savaşın acısına şahitlik et- güzel şehirde, yirminci yüz- miş ve bu savaşlarda nice yılda, hızla gelişen sanayileş- kahramanlıklar göstermiş- me ile nüfus hareketlerinde tir. Doğu Anadolu’nun en ciddi bir değişim olmuş bu büyük şehri olan Erzurum; da beraberinde şehir kim- kayak denilince de alterna- liğine dair bir takım deği- tifsiz biçimde akla gelen ilk şimleri beraberinde getir- merkezlerden birisidir. miştir. Sahip olduğu tarihi 4 Selçuklu’dan Cumhuriyet’e Anadolu’nun Hafızası ERZURUM ERZURUM TURİZM REHBERİ dokusunu koruyan Erzurum; de etkileyen faaliyetlerden Doğu Anadolu Bölgesinde birisi olmuş, Asya’dan gelen yer almaktadır. Doğudan ticari ürünlerin Avrupa’ya Ardahan, Kars, Ağrı, batı- naklini sağlamıştır. Böylece dan Erzincan, Bayburt, ku- giriş ve çıkış yapan ithal ve zeyden Rize, Artvin, güney- ihraç emtiasından alınan den Muş ve Bingöl illeri ile gümrük resmi dolayısı ile de komşudur. Ortalama rakımı Erzurum zamanın önemli bir 1853 metredir, yüzölçümü vergi merkezi olmuştur. Er- bakımından Türkiye’nin en zurum Gümrüğünde görev büyük dördüncü ilidir. Top- yapan Evliya Çelebi’ye göre raklarının %70’i Doğu Ana- İstanbul ve İzmir’den sonra dolu Bölgesinde, %30’u ise ticaretin en canlı olduğu yer Karadeniz Bölgesinde yer al- burasıydı. maktadır. Dağlık bir araziye Zengin bir arkeolojik bi- sahip olan şehrin en yüksek rikime de sahip olan şehrin doruğu 3176 metre ile Ejder ilk bilinen yerli halkı Urar- Tepesidir. tulardır; bu bilgiye Karaz ve Şehir bulunduğu yerin Pulur höyüklerinde yapılan askeri önemi dolayısıyla ta- kazılarda elde edilen çanak rih boyunca canlı bir ticaret ve çömleklerden yola çı- merkezi özelliği taşımıştır. kılarak ulaşılmıştır. Bunu; Savaşlar sebebiyle zaman Hititler, Medler, Persler, Ro- zaman sarsılan ekonomisi malılar, Sasaniler, Emeviler, Osmanlı Döneminde önemli Bizanslılar ve Türkler takip bir ticari canlılık elde etme- etmiştir. İlk ismi Karin’dir. sinde etken olmuştur. Tarihi Bizanslılar M.S. 415-422 İpek Yolu üzerinde bulun- yılları arasında Erzen’in ba- ması ticaretini olumlu yön- tısında doğudan gelen sal- Selçuklu’dan Cumhuriyet’e Anadolu’nun Hafızası ERZURUM 5 ERZURUM TURİZM REHBERİ dırılara karşı bir şehir kur- muş ve şehre Theodosiopolis adını vermişlerdir. Sekizinci yüzyılda Anadolu’da İslam fetihlerinin başlaması ile de topraklar bölünmüştür. Şehir sonraki dönemlerde Müslü- manlar tarafından Kalikala, Ermeniler tarafından Karin, Rumlar tarafından Thiodosi- önemli gölü Tortum gölüdür. opolis, Mülteciler tarafından 6.6km2’lik alanı kaplayan Erzen olarak adlandırılmıştır. gölün maksimum su seviyesi İran’da bulunan Erzen ile ka- 1014 metredir. rıştırılmaması için de Erzen-i Kış Turizm Merkezi olan Rum olarak adlandırılmış ve Erzurum’da kar, Erzurum’un zamanla bugünkü adı olan en önemli sembollerinden Erzurum adını almıştır. biri haline gelmiştir. Şehir Erzurum’da 1870 yılından 6 aydan fazla bir süreyi kar itibaren 1900 yılına kadar on altında geçirir. Uzun süren beş Salname (Yıllık) yayın- kayak sezonu ile kayak sporu lanmıştır. Ayrıca Anadolu’da Erzurum için bir yaşam biçi- ilk çıkan gazete de Erzu- mi haline gelmiştir. Dünya- rum’da neşredilmiştir. 1866 nın en güzel kayak pistlerine yılında Envar-ı Şarkiyye adı sahip olan Palandöken dağ- ile çıkarılan bu gazete hafta- ları birçok doğa sporu içinde lık olarak basılmış ve dağıtıl- elverişlidir. mıştır. Çoruh Vadisi doğal gü- Şehirde iki iklim bir arada zellikleri ve elverişli yapısı ile yaşanmaktadır. Karadeniz İk- açık hava sporları merkezi limi ve Karasal İklimin kendi- niteliğindedir. Rafting, kano, ni gösterdiği şehir bu yönüyle trekking ve dağcılık için son eşsiz doğal güzellikleri barın- derece uygun olan vadi ayrı- dırmaktadır. %32’si platolarla ca görsel ve teknik açıdan da kaplıdır. Yeraltı ve yerüstü su zengindir. Çoruh tartışmasız kaynakları bakımından zen- dünyanın en heyecan veren gin olan Erzurum, Çoruh, nehirlerinden birisidir. Çoruh Aras, Fırat havzalarının bir- bioçeşitliliği ile Kafkas Ekosis- leştiği noktada yer alışı ile de teminin batı ucunu oluştur- ayrıca önemlidir. Bu üç havza maktadır; havza kuş, kelebek ana akarsu kaynağını Erzu- ve yaban hayatı gözlemciliği rum Dağlarından alır. İlin en için de önemli bir merkezdir. 6 Selçuklu’dan Cumhuriyet’e Anadolu’nun Hafızası ERZURUM ERZURUM TURİZM REHBERİ Türkiye’nin en önemli Şehir Hastanesi ve birçok aile sağlık merkezlerinden birisi sağlık merkezi sağlık hizmeti olan Erzurum, sağlık hizmet- sunmaktadır. Bölgedeki ter- leri açısından bölgesel olarak mal su varlığı da sağlık için bir üs konumundadır. Sahip önem taşımakta gerek yer altı olduğu sağlık merkezleri ve suları ve gerekse Palandöken kaplıcalar ile Erzurum şehir su kaynakları sağlık hizmet- havası ve suyuyla da şifa da- leri açısından da önemli yer ğıtmaktadır. Erzurum mer- tutmaktadır. Denilebilir ki kezinde Atatürk Üniversitesi Erzurum sağlık hususunda Tıp Fakültesi Araştırma Has- bölgesel bir üs niteliğindedir. tanesi, Palandöken Devlet Eğitim açısından da Hastanesi, Kızılay Tıp Mer- önemli bir yer tutan Erzu- kezi, Erzurum Ağız Ve Diş rum; tarihin her devrinde