Związek Stowarzyszeń „Kurpsie Razem”: Baranowo, Czarnia, Łyse, Kadzidło, Lelis, Myszyniec, Olszewo Borki Krótkie dzieje Kurpiowszczyzny Tereny północno-wschodniego Mazowsza w począt- kach naszej państwowości należały do książąt mazowiec- kich. Po włączeniu tej dzielnicy do Korony stała się ona własnością królów polskich. Były to ziemie bardzo nieu- rodzajne, piaszczysto-bagienne, poprzecinane płynącymi z północy ku Narwi licznymi rzeczkami a całość pokrywała gęsta puszcza pełna dzikiego zwierza. Z tych właśnie względów obszary te były pozbawione stałego osad- nictwa. Bory jednak wykorzystywano od XIV w. jako źródło drewna, rozwijały się też tzw. przemysły leśne – smolar- Fragmenty drzew bartnych w zagrodzie stwo, węglarstwo, rudnictwo, myślistwo a szczególnie kurpiowskiej w Kadzidle bartnictwo, czyli hodowla pszczół w dziuplach leśnych. Zajmowali się tym mieszkańcy przypuszczańskich wiosek Zwi¹zek Stowarzyszeñ Kurpsie Razem zaprasza i miasteczek traktując te zajęcia jako prace sezonowe. Jednak z biegiem czasu zwykle karczowali kawałek pusz- do odwiedzania jednego z piêkniejszych regionów czy i osiadali w lesie na stałe. Polski – Kurpi Zielonych. Kraina, rozci¹gaj¹ca siê historycznie i geograficznie na terenie pó³nocno- O pełnym osadnictwie można mówić dopiero w II po- -wschodniego Mazowsza stanowi niezwyk³e bogac- łowie XVII i na początku XVIII w. Napływ ludności na te tereny był spowodowany zniszczeniami kraju po „potopie” two kulturowe. Usytuowanie Kurpiowszczyzny w Polsce szwedzkim, a także licznymi epidemiami, zarazami, i w województwie mazowieckim Zainteresowanie Kurpiowszczyzn¹ pragniemy rabunkami obcych wojsk, upadkiem gospodarki folwar- wzbudziæ niniejsz¹ publikacj¹, prezentuj¹c¹ naj- cznej i wzrostem pańszczyzny. Przed tą ostatnią chronili ciekawsze elementy naszego regionu. Folklor, sztu- się tu głównie chłopi, ale nie brakowało w puszczy drob- ka bursztyniarska, ozdobne wycinanki, ludowe nej szlachty, ludzi tzw. luźnych, innowierców, czasem ludzi zwyczaje oraz specja³y kurpiowskiej kuchni s¹ uchodzących przed prawem. Bartnik przy pracy – obraz wspania³¹ atrakcj¹ dla przyje¿d¿aj¹cych turystów. Osiedlając się w dobrach królewskich automatycznie Jesteœmy przekonani, i¿ „Atrakacje turystyczne stawali się ludźmi „królewskimi” – wolnymi, nieodrabia- Puszczy Zielonej” zachêc¹ Was Drodzy Czytelnicy jącymi pańszczyzny, płacącymi jedynie czynsz w formie do odwiedzenia niepowtarzalnych, unikatowych naturalnej. miejsc przyrodniczych, obcowania z wci¹¿ ¿yw¹ Puszczacy wysoko sobie cenili wolność osobistą i bro- kultur¹ ludow¹ oraz udzia³u w regionalnych im- nili jej zaciekle zarówno przed wrogiem zewnętrznym, jak prezach na piêknej Ziemi Kurpiowskiej. i zakusami niektórych starostów królewskich. Konsolidowało to miejscową ludność, podobnie jak Kurpsie Razem wspólne zmagania z nieurodzajną glebą, zalewami wio- sennymi itp. Jednak napływ znacznej liczby ludzi do pusz- Gminy kurpiowskie nale¿¹ce czy i karczunek borów zmienił warunki naturalne i przy- Pomnik bitwy ze Szwedami w 1708 na trasie do Zwi¹zku Stowarzyszeñ „Kurpsie Razem” Myszyniec – Czarnia 2 3 czynił się do stopniowego upadku gospodarki bartnej. Wiek XIX i poprzedzające go rozbiory kraju przyniosły Środowisko naturalne zniesienie prawa bartnego i rabunkową gospodarkę w puszczy prowadzoną przez zaborców. regionu Upadek zajęć leśnych, słaba ziemia, brak dodat- kowych zajęć, wielodzietność rodzin – wszystko to wpłynęło na podjęcie przez znaczną część mieszkańców Region Puszczy Zielonej położony jest na równinie Kurpiowszczyzny decyzji o emigracji zarobkowej najpierw kurpiowskiej będącej częścią Niziny Mazowieckiej. do Prus i Saksonii, a potem – do Ameryki. Obszar ten jest pokryty sandrem (piaskami polodow- Krajobraz Równiny Kurpiowskiej Pozostała na tych ziemiach ludność (podobnie jak cowymi) przez co gleby są tu mało urodzajne. Obniżenia w całym kraju) musiała przeżyć i borykać się ze znisz- terenu zajmują łąki i pastwiska. czeniami I a potem II wojny światowej. Charakterystyczną cechą puszczańskiego krajobrazu Uprzemysłowienie przyszło nad Narew w II poł. XX w., kurpiowskiego są wydmy paraboliczne usytuowane w do- wtedy też zaistniały warunki do rozwinięcia się funkcjo- linie Narwi i jej prawobrzeżnych dopływach. Z jezior nującej dotychczas lokalnie regionalnej kultury kur- mazurskich na południe, ku Narwi płyną przez Puszczę: piowskiej, zarówno w dziedzinie rękodzieła, jak też miej- Szkwa, Omulew, Rozoga i Płodownica. scowego folkloru. Obie te dziedziny wypływając z tute- Lasy zajmują 1/3 powierzchni regioniu. Są to bory jszej tradycji stanowią jej dumę i przynoszą zaszczyt mieszane, sosnowo-świerkowe oraz sosnowe. Znajdują Puszczy Zielonej w skali kraju – i nie tylko – udowadniają, się tu również dęby, graby, brzozy, olsy i osiki. W lasach Tablica informacyjna w Rezerwacie Czarnia że warte są bliższego poznania. tych żyją sarny, jelenie, łosie, wilki, kuny, lisy i borsuki. Nad rzekami można też spotkać bobry, wydry i piżmaki. Tereny podmokłe zamieszkuje wiele gatunków ptactwa wodnego i błotnego. W Puszczy Zielonej znajdowało się niegdyś jezioro Krusko, które z biegiem czasu zamieniło się w torfowisko. W celu ochrony tego cennego obszaru, posiadającego niespotykaną gdzie indziej florę i faunę, utworzono rezer- wat Serafin. Element kurpiowskiego krajobrazu – wydma 5 Ostrołęka Gmina – brama na Kurpie Baranowo Kurpiowska Puszcza Zielona była od wieków po- Utworzenie gminy Baranowo datuje się na dzień 28 lute- dzielona na trzy starostwa: łomżyńskie, ostrołęckie i przas- go 1809 roku, po utworzeniu Księstwa Warszawskiego. nyskie. Sama Ostrołęka powstała z gródka strażniczego Przez większość swej historii Baranowo było stolicą Budynek Urzêdu Gminy Baranowo nad Narwią, mającego czuwać nad drogą wodną Omulwi zachodniej Kurpiowszczyzny i znajdowało się w powiecie Koœció³ w Ostro³êce i Narwi. Przy gródku utworzyło się podgrodzie, które prze- przasnyskim. Po reformie 1975 r. połączyło się z resztą kształciło się w miejsce targowe i znaczące miasteczko. regionu kurpiowskiego, a po likwidacji województwa ostro- Prawa miejskie Ostrołęka otrzymała około 1373 r. i jest łęckiego pozostało w powiecie ostrołęckim. jednym ze starszych ośrodków miejskich na Mazowszu. Jest to gmina o charakterze rolniczo-turystycznym. Lud- Oprócz tego, że przez lata Ostrołęka niezmiennie jest ność w większości utrzymuje się z rolnictwa. Ten sektor gos- ośrodkiem administracyjnym, cywilnym i kościelnym, waż- podarki jest dobrze uzupełniany przez działalność zakładów nym punktem na drogach handlowych (wodnej i lądowej), rolno-spożywczych m.in. Spółdzielni Mleczarskiej Kurpie, miejscem targowym i usługowym, to pełni również funkcję Zakład Mleczarski HOCHLAND oraz niewielki przemysł ro- regionalnego centrum oświatowo-kulturalnego. dzinny: piekarnie, tartaki, sklepiki, bary. Bardzo dobre walory położenia geograficznego sprzyjają rozwojowi turystyki, Na przetrwanie większej liczby zabytkowych budynków szczególnie agroturystyki. nie pozwoliły wydarzenia historyczne, kilkukrotne bitwy, które RzeŸba œw. Jana Nepomucena – Brodowe £¹ki Inscenizacja bitwy pod Ostro³êk¹ w 1807 r. rozgrywały się na terenie miasta (w latach 1807, 1831, 1915, Warte obejrzenia: 1944). Ponieważ Ostrołęka przez długi czas była miastem • Młyn wodny z 1923 r. w Czarnotrzewiu. drewnianym, często ulegającym pożarom, dlatego zabyt- • Szlak kajakowy na Omulwi, z wyporzyczalnią kajaków ków z dawnych wieków zachowało się niewiele. Jednak te w Brodowych Ląkach. istniejące reprezentują wysoką klasę, np. kościół przy- • Neogotycki kościół pw. Narodzenia NMP z 1910 r. w Ba- klasztorny pobernardyński z XVII w. jest jednym z najpięk- ranowie, wzniesiony wg projektu J. Dzierżanowskiego niejszych kościołów barokowych na Mazowszu. Ratusz, i J. Wojciechowskiego. gmach Starostwa i Stara Poczta powstały w pierwszych • Drewniany kościół pw. Ow. Michała Archanioła z 1884 r. dziesięcioleciach XIX w. i reprezentują styl klasycystyczny, w Brodowych Łąkach. pomnik – Mauzoleum Bohaterów Bitwy pod Ostrołęką 1831, • Impreza „Święto Folkloru Kurpiowskiego” – Zawady (lipiec) zespół koszar carskich z lat 80. XIX w. Wyruszając na • Impreza „Ogólnopolskie Wyścigi Psich Zaprzęgów” – Baranowo (listopad). zwiedzanie atrakcji turystycznych regionu nie można ominąć M³yn Czarnotrzew • Dożynki gminno-parafialne we wrześniu Ostro³êka, plac Józefa Bema Ostrołęki, która jest bramą do Kurpiowszczyzny. Urząd gminy: 06-320 Baranowo, Plac Trzydziestolecia 7 tel. (029) 761 37 76, fax (029) 761 37 93 Wójt gminy: Henryk Toryfter Liczba ludności: 7093 osoby Powierzchnia gminy: 198 km2 Powierzchnia użytków rolnych: 64,3% Powierzchnia lasów: 29,3% Hochland – Baranowo 6 7 Gmina Gmina Czarnia Kadzidło Gmina Czarnia – jest najmniejszą z naszych gmin, Wieś Kadzidło powstała w I połowie XVIII wieku dzięki położoną w północno-zachodniej części powiatu ostro- staraniom starosty ostrołęckiego Antoniego Małachowskie- Budynek Urzêdu Gminy w Kadzidle Chata kurpiowska łęckiego. Zamieszkuje ją nieco 2600 mieszkańców. Jest to go. Był to okres walk starosty przeciwko nadużyciom jezu- gmina, która charakteryzuje się naturalnością krajobrazu itów z Myszyńca. Jako przeciwwagę dla miejscowych i środowiska. zakonników i ich działań Małachowski ufundował w Kadzi- Gospodarczo przeważa obszar rolniczy. Niestety zie- dle drewniany kościół, którego budowę ukończono w 1781 mia na tym terenie nie jest urodzajna, dlatego mieszkań- roku. Obecnie znajduje się on w Dąbrówce w gminie Lelis. cy zajmują się głównie hodowlą bydła i produkcją mleka. Natomiast w Kadzidle wzniesiono w latach 80-ych XIX w. Brak jest większych obiektów