AKADEMĐK BAKIŞ DERG ĐSĐ Sayı: 48 Mart – Nisan 2015 Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi ISSN:1694-528X Đktisat ve Girişimcilik Üniversitesi, Türk Dünyası Kırgız – Türk Sosyal Bilimler Enstitüsü, Celalabat – KIRGIZĐSTAN http:// www.akademikbakis.org MODERN TÜRK ŞĐĐ RĐNDE SAVA Ş KAR ŞITLI ĞI* Yrd. Doç. Dr. Erdo ğan KUL ** ÖZ Sava şın edebiyata yansımalarını bütüncül bir bakı şla saptayabilmek açısından; do ğrudan somut olay, durum ya da ki şilerden yola çıkarak edebî anlatım olanakları içinde belirli sava şları i şleyen, anlattı ğı döneme tanıklık etmesiyle bir ölçüde tarihsel ve sosyolojik belge gibi de yararlanabilecek olan yapıtların yanı sıra gerek belirli bir olay, ki şi ya da durumdan hareket ederek gerekse salt kavramsal boyutta kalarak bu soruna “kar şı- söylem” perspektifinden bakan yapıtları da göz önünde bulundurmak gerekir. Hem dünya edebiyatında hem de Türk edebiyatında bu özelli ği ta şıyan çok sayıda roman, öykü ve şiir örne ğine rastlanabilmektedir. Bunlar arasında sava ş kar şıtı bir söyleme dayanan şiirlerin, özellikle dikkati çekti ği görülür. Öbür edebî türlere göre şiirin daha yo ğun duygular barındırdı ğı ve okur üzerinde daha çabuk duygusal etki yarattığı kabul edilirse, söz konusu söylemi dillendirmede şiirin öncelikle tercih edilmesi anla şılabilir bir durumdur. Tevfik Fikret ve Nâzım Hikmet’ten sonra Modern Türk edebiyatında sava şı olumsuz yönleriyle i şleyen şairlerin sayısında hızlı bir artı ş görülür. Bu şiirlerde sava şın özellikle çocuklar üzerinde yarattı ğı ve yaratabilece ği tahribat, sava ş yoluyla hiçbir sorunun çözülemeyece ği, insan soyunun birbirini katletmesinin anlamsızlığı, sava şta ölen ki şilerin aslında sava şı çıkaranların çıkar çatı şmasıyla ilgisi bulunmayan birer kurban olu şu gibi trajik gerçekler öne çıkarılır. Özellikle kar şıtı dünya görü şleri açısından kapitalizm çözümlemelerinin ve ele ştirilerinin yo ğunla ştı ğı dönemlerde yazılan sava ş kar şıtı şiirlerde, çe şitli bahane ve kı şkırtmalarla halk çocuklarına birbirlerini öldürten güçlerin bu kıyım üzerinden i şleyen kâr düzene ğini sezdirmeye yönelik göndermeler de yer bulur. Bu yazıda, sava şı olumsuzlayan şiirlerde öne çıkan ana noktalar, örneklerle saptanmaya çalı şılacaktır. Anahtar Sözcükler: Sava ş, Barı ş, Edebiyat, Şiir, Kar şı-Söylem. OPPOSITION TO WAR IN CONTEMPORARY TURKISH POETRY ABSTRACT In terms of establishing reflections of war onto the literature from an integrated viewpoint; starting directly from concrete cases, situations or persons, in addition to the works which deal with certain wars within literary narrative possibilities, which could be utilizable and enjoyable to a certain extent as historical and sociological document due to the fact that they bear witness to the period that has been narrated, starting either from a certain event, person or situation or staying at the sole conceptual dimension, It must be taken into consideration also the works of art which look at this problem from the perspective of "counter-discourse". Both in international literature and in Turkish literature a vast number of samples of novels, stories and poems could have been encountered. Among them poems which based on an anti-war discourse seem specifically remarkable. As it is considered that poem includes more strong emotions and creates rather quickest emotional impacts on reader, compared to other types of literature (literary genre), its primarily preference in expressing the said discourse is an understandable situation. After Tevfik Fikret and Nâzım Hikmet there has been a rapid increase in the number of poets who work on the war with its negative aspects in the Contemporary Turkish Literature. In these poems, such tragic realities as damage that was caused and that may be caused specifically on children, nothing could be solved by way of war, meaningless that human beings (mankind) have been murdering each other, those who died in the war have been in fact a victim of war who has nothing to do with the conflict of interest of those who started war have been highlighted. Particularly, in anti-war poems which were written at the periods wherein capitalism analyses and critisisms were intensified in terms of counter-world view, references to the implication of profit arrangement operating through such slaughtering of those forces who get the children of the nation killed by one another under various pretexts and provocations are also included. The main points which have been highlighted in the anti-war poems will be tried to be determined with examples in this essay. Key Words: War, Peace, Literature, Poetry, Counter-Discourses. *Bu makale, 16-17 Aralık 2014 tarihlerinde Sakarya Üniversitesi tarafından düzenlenen I Uluslararası Sava ş ve Edebiyat Sempozyumu ’nda sunulmu ş olan bildirinin yeniden düzenlenmi ş biçimidir. ** Öğretim Üyesi; Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Co ğrafya Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, [email protected] 327 AKADEMĐK BAKIŞ DERG ĐSĐ Sayı: 48 Mart – Nisan 2015 Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi ISSN:1694-528X Đktisat ve Girişimcilik Üniversitesi, Türk Dünyası Kırgız – Türk Sosyal Bilimler Enstitüsü, Celalabat – KIRGIZĐSTAN http:// www.akademikbakis.org GĐRĐŞ Edebî eserlerin, bir dönemin sosyo-kültürel yapısına ve tarihine ili şkin sundu ğu veriler yönünden incelendi ği pek çok akademik çalı şmayla kar şıla şmak mümkündür. Bu eserlerin söz konusu alanlar için birinci elden kaynak olarak de ğerlendirilip de ğerlendirilemeyece ği tartı şmalı olsa da ula şılan belge ve bulguları, varılan sonuçları desteklemede, çe şitlendirmede ya da onlara de ğişik perspektiflerle bakılarak yeni/farklı yorum olanakları yaratmada sa ğlayaca ğı katkı yadsınamaz. Đnsanlı ğın ve insanlık tarihinin meselelerini çokboyutlu kavramanın kaçınılmaz u ğraklarından biridir edebî eserler; bu bakımdan, ulaşılabilen belgelerden kalan bo şlukları fark etmede ve bunlara tamamlayıcı yorumlar getirmede görece ği i şlev, sosyolojik ya da tarihsel dikkatlerin dı şında tutulamaz. Gerçekli ği anlamada edebiyat, sınırları yalnızca “olan”la belirlenmi ş bulunan tarihe göre bize daha fazla yardım eder; çünkü o, “olan”la yetinmeyip “olabilir olan”ı da varlık alanına katar (Aristoteles, 1995: 30). Edebî eserler, “sava ş ve edebiyat” ba ğlamında da bize insanlık tarihinin salt vaka dökümünü yapmaz; olup bitenleri çokyönlü kavramamızı sa ğlayacak bir kurgu içinde vererek duygu ve dü şünce dünyamızı bunlara ili şkin bir “anlam” sorgulamasına da yöneltir. Böylece geçmi şi bugünde anlamaya çalı şırken gelece ği bu anlama içinde kurgulayıp “okur” niteli ğimizle “daha insani olan”ı belirginle ştiren bir anlam evreninin payda şları olarak “sava şsız bir dünya imkânı”nı imgelemimizde gerçeklememiz de ola ğanla şır. Böyle bir dünya tasarımında, ku şkusuz, felsefi sorgulamalar kadar –belki onlardan daha fazla- edebî eserlerin de etkisi ve katkısı olmu ştur/olacaktır. 1. AMAÇ, KAPSAM VE YÖNTEM Bu çalı şmanın amacı, sava ş kar şıtı söylemin modern Türk şiirinde hangi dü şünce ve duyarlılıklar üzerinden şekillendi ğini saptayarak bu özellikteki şiirlerde öne çıkan ortak noktaları belirginle ştirmek ve buna göre yapılabilecek bir sınıflandırma içinde söz konusu söylemin birbirini bütünleyen belli ba şlı örneklerinden nesnel bulgular elde etmeye çalı şmaktır. Sava ş kar şıtı tutumun, Modern Türk şiirinde yalnızca “sergileme,” “hissettirme” ya da “telkin” boyutlarında kalmayıp do ğrudan söylemselle şmesine dayanan çok sayıda örne ği vardır. Çe şitli neden ve yollarla bu ba ğlamla ili şkilendirilebilecek bütün örneklerin irdelenmesi, ku şkusuz bir yazının boyutlarını a şar; o nedenle çalı şmanın kapsamı, konunun ana çizgilerini belirlemede tipik veriler sunabilecek örneklerle sınırlandırılmı ştır. Bunun için, tarihsel bir olgu olarak belirli sava şlar üzerine yo ğunla şan şiirler yerine sava şı bir sorun olarak daha çok kavramsal düzlemde sorgulayan, bu sorunun birey ve toplum açısından etkilerini tümel bir yakla şıma dayandıran şiirler öncelenmi ştir. Böylece kavramsal eksende bir seçim ve bölümlendirme yapılarak çalı şmanın kapsamı da açıklı ğa kavu şturulmu ştur. Çalı şmada; daraltılan kapsama uygun olarak yapılan taramalar sonucu belirlenen şiirler arasında, kar şı söylem açısından öne çıkan temel vurgulara göre aynı ba şlık altında yer 328 AKADEMĐK BAKIŞ DERG ĐSĐ Sayı: 48 Mart – Nisan 2015 Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler E-Dergisi ISSN:1694-528X Đktisat ve Girişimcilik Üniversitesi, Türk Dünyası Kırgız – Türk Sosyal Bilimler Enstitüsü, Celalabat – KIRGIZĐSTAN http:// www.akademikbakis.org alabilecek olanlar, bu ba şlıkların sınırları çerçevesinde sistematik olarak de ğerlendirilmeye çalı şılmı ştır. 2. YA ŞAM ĐÇĐN ÖLÜM PARADOKSUNUN TRAJ ĐK KAHRAMANLARI/ KURBANLARI Sava ş, kendi içinde çe şitli paradokslar barındırır; daha iyi bir gelecek umuduyla ölüme gitmek, öldürebildi ği oranda ya şayabilece ğine inanmak, varlı ğını ba şkalarının yoklu ğuna ko şullu dü şünmek gibi. Sava şanın, ya şamayı mı ölmeyi mi öncelikle istedi ği, bunlardan hangisi için mücadele verdi ği belirsizdir: “Ya şamayı istiyorum; ama bu, ölmemi isteyenleri ortadan kaldırmama ba ğlı. Bu nedenle, yoklu ğum pahasına onların varlıklarına son vermeye çalı şıyorum. Böylece hem ya şamak hem de bunu sa ğlayabilmek için ölmek istiyorum.” Đki taraflı i şleyen bu kar şılıklı paradoksal kabul, ba şka seçenekler öne çıkmaksızın tarihsel bir uzla şma biçiminde süregitmektedir. Elbette buna e şlik eden ba şka trajik durumlar da söz konusudur: Tanı şmayan, aralarında hiçbir ilgi ve ili şki olmayan, öznel planda hesapla şma gere ği ya da dü şmanca duygular