#X PRZYRODA G O R N E G O 16 LATO 1999 BIULETYN CENTRUM DZIEDZICTWA PRZYRODY GORNEGO SLĄSKA CENA 2 zł Nr Nr indeksu 338168 ISSN 1425-470( 4 5 LAT REZERWATU PRZYRODY „DĘBOWA GÓRA” WYDAWCA: „...Pracujcie niestrudzenie dla ratowania tego, co ukochaliście... Pouczajcie o tym, że idea Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska ochrony przyrody jest ideą na wskroś demokratyczną, gdyż chroni ona skarby przyrody dla RADA PROGRAMOWA: całego społeczeństwa... Przez poznanie i ochronę przyrody - do jej ukochania - oto nasze Florian Celiński (Przewodniczący), hasło!” Jan Duda (Z-ca Przewodniczącego), Władysław Szafer (Chrońmy przyrodę ojczystą, N r 1, 1945) Maciej Bakes, Joanna Chwata, Bogdan Gieburowski, Jan Holeksa. Barbara Kaszowska. Jolanta Prażuch, la ria Pulinowa. Małgorzata Strzelec, Józef Świerad KOLEGIUM REDAKCYJNE: W YRÓŻNIENIE DLA Jerzy B. Parusel (redaktor naczelny), „PRZYRODY GÓRNEGO ŚLĄSKA” Ksymana Sam borska-Mocha (sekretarz redakcji), X MiliDZYNASODOWK TARCI EKOLOGK Renata Bula, Florian Celiński, Jan Duda, Maria Pulinowa Decyzją Jury konkursu „Czyściej i Taniej" INTERECO OPRACOWANIE GRAFICZNE: Joanna Chwoła X Międzynarodowych Targów Ekologicznych WYRÓŻNIENIE«oamA«»ma< w ) f K*iaraoacn ADRES REDAKCJI: Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska INTERECO nasz biuletyn otrzymał wyróżnienie za udział w konkursie CZYŚCIEJ I TANIEJ ul, Św. Huberta 35,40-543 Katowice tel./fax: 251 25 47 wew. 21,25 w dziedzinie edukacji ekologicznej. Centrum Dziedzictwa Przyrody em ail: [email protected]: http: //www.cdpgs.katowice.pl Górnego Śląska w Katowicach Przewodniczącemu Jury i Zarządowi Między­ REALIZACJA POLIGRAFICZNA: W ega Sp. z o.o. narodowych Targów Katowickich dziękujemy AUI0RZNAK0 GRAFICZNEGO WYDAWCY: Katarzyna Czerner-Wieczorek Preze* Zarządu MTK za to zaszczytne uryróżnienie. (uz^fach ( — jan Hoppe Centrum Hiiediictwa Prif/odf Górnego Śląska lostalo powołane Jerzy B. Parusel ianądieniem Dr 2H/32 Wojewod) Katowickiego i M a 15 grudnia 1332 r. do badania, dokumentowania i ochroni ora! pragno/awania siana gri/rody Górnego Śląska. Z dniem / sl/cinia 1333 r. Centrum jest samoriądową jednostkę budżetową, pnekaianą m j e m i i t n śląskiemu h ip o n ą iie - PRZYRODA GORKIEGO SLĄSKA NATURĘ OF UPPER SILESIA NATUR DES OBERSCHLESIEN niem Preiesa Badf Ministrów i dnia 25 listopada 1331 r. N r 16/1999 WARUNKI PRENUMERATY LATO ♦ SUMMER ♦ SOMMER fe / ra z/ 3 Górnego Śląska ukazuje się w cyklu czterech pór roko. Zamówienia na prenumeratę indywidualną i zbiorową biuletynu można 8 Wodnik składać oa okresy półroczne i rnczoe do końca roku kalendarzowego. Rallus aąuaticus Warunkiem przyjęcia i realizacji zamówienia jest otrzymanie i ba nku potwierdzenia wpłaty oa konto: Kredyt Bank PBI SA 11/0 Katowice, nr 9| Bocian czarny w Syryni racb. 15001445-524583-121440034411). Cena jednego egzemplarza Ciconia nigra in Syrynia wynosi 2 zł. Zamówione egzemplarze przesyłane będą pocztą zwykłą: Ciconia nigra in Syrynia możoa je także odebrać w biurze Centrum. Sprzedaż archiwalnych 101 Wędrówki godowe ropuchy szarej i bieżących numerów prowadzą następujące instytucje: Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska, Księgarnia 0RWN PAN w Kato­ Mating migrations of Bufo bufo wicach, Muzeum Śląskie w Katowicach, Muzeum Górnośląskie w By­ Brunftwanderungen von Bufo bufo tomiu, Muzeum Górnictwa Węglowego w Zabrzu, Ogród Botaniczny 121 Park krajobrazowy „Góry Opaw­ UW we Wrocławiu, Muzeum Śląska Opolskiego w Opolu. Geo-Mat w Sosnowcu nraz RUCH S A. skie” WSKAZÓWKI DLA AUTORÓW „Góry Opawskie" landscape park B iu le ty n Przyroda Górnego Śląska jest wydawnictwem przezna­ Landschaftspark „Góry Opawskie” czonym do publikacji oryginalnych prac, krótkich komunikatów i artykułów przeglądowych o przyrodzie Górnego Śląska - jej bn- HJ Theodor Schube - miłośnik flory gactwie i różnorodności, stratach, zagrożeniach, ochronie i kształ­ i starych drzew towaniu. strukturze i funkcjonowaniu, a także o jej badaczach, Ciemiężyca zielona Fot. Z. Ficek Theodor Schube - lover of flora and old trees miłośoikach i nauczycielach oraz postawach człowieka wohec przy­ Theodor Schube - Pflantzenarr und Alte- rody. Preferujemy teksty oryginalne, o objętości 1-4 stron standar­ baumenarr W NUMERZE ♦ CONTENTS ♦ INHALT dowego maszynopisu A4. Publikowanie nadesłanego tekstu w innych wydawnictwach autor powinien uzgodoić z redakcją. 3 Rośliny dwuliścienne - ukęślowe 16 Podwodne ogrody Prawa autorskie do zamieszczonych w biuletynie artykułów i zdjęć Dilleniidae Underwater gardens są zastrzeżone, ich reprodukcja jest możliwa jedynie za pisemną Unterwassergarten zgodą redakcji. Zdjęcia przyjmujemy w postaci diapozytywów lob 4| Odkrywki i biedaszyby Katowic odbitek pozytywowych. Materiał ilustracyjny prosimy numerowoć Mine strips and pits in Katowice i osobno dołączyć opis. Nadesłanych maszynopisów redakcja nie PONADTO ♦ BESIDES ♦ DARUBER HINAUS Tagebau und Armschacht in Katowice zwraca. Redakcja zastrzega sobie prawo dokonywania niezbędoych Rezerwaty przyrody wojewódz­ poprawek, uzupełniania i skracania artykułów bez naruszania 6| Makrofity Zbiornika Goczalkowi- twa śląskiego zasadniczych myśli autora oraz zmiany tytnłu. Dopuszcza się prze­ ckiego druki za zgodą autora i wydawcy. Za treść artykułów odpowiedzial­ Naturę reser ves of the Silesia ność ponoszą autorzy. Wydawca prosi autorów o załączeoie, dla Macrophytes of the Goczałkowice Reser- voivodeship voir realizacji celów statutowych, następujących danych: stopień nau­ Wasserpfldntzen von dem Goczałkowice Naturschutzgebiete von Schle- kowy, miejsce pracy, adres domowy, krótki opis dorobku i zakres Staubecken sien Land zainteresowań oraz zgodę na ich przetwarzanie. Autor otrzymuje dwa egzemplarze numeru bezpłatnie. Druk numeru dofinansowany ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Poglądy wyrażooe na tamach biuletynu są poglądami aotorów w Katowicach i niekoniecznie odzwierciedlają punkt widzenia wydawcy. © Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska ŚWIAT ROŚLIN ROŚLINY DWULIŚCIENNE - UKĘŚLOWE (cz. 2) Krzysztof Rostański (Uniwersytet Śląski, Katowice) I i n V V * V olejnymi rodzinami roślin drzewiastych ska o pędach pokrytych Ktej podklasy są wierzbowate, tworzące niebieskim nalotem. Posa­ wczesną wiosną charakterystyczne „bazie” dzona jest masowo na czyli kwiatostany męskie i żeńskie na osob­ piaskach Pustyni Błędow­ nych drzewach czy krzewach (dwupienność). skiej. Z Azji wywodzi się W naszej florze są to wiatropylne topole oraz także w. babilońska. Nato­ owadopylne wierzby. miast ozdobna w. płacząca Topolami rodzimymi są: topola czarna (so- o zwieszonych gałązkach kora) o liściach jajowato rombowych, rosnąca jest utrwalonym mieszań­ na aluwiach nadrzecznych, biała (białodrzew) cem. o liściach brzegiem klapowanych, spodem Krzewami z rodziny biało, filcowato owłosionych, rosnąca podob­ tamaryszkowatych są ob­ nie jak poprzednia oraz t. osika, o liściach ko­ cego (azjatyckiego) po­ listych, brzegiem nierówno, tępo ząbkowa­ chodzenia tamaryszki, jak nych, spotykana w lasach liściastych. Nato­ t. czteropręcikowy i t. pię- miast topole sadzone w miastach lub przy dro­ ciopręcikowy, sadzone u Osika gach są zwykle obcego pochodzenia. Tak zwana nas jako krzewy ozdobne topola włoska o charakterystycznej, wrzecio­ o pędach pokrytych wio­ nowatej koronie jest odmianą t. czarnej, sa­ sną różowymi drobnymi dzonej w Polsce od połowy XVIII wieku. To­ kwiatami, a także rodzima pola kanadyjska również przybyła do Polski września nadrzeczna. Ro­ w XVIII wieku, występuje w trzech odmia­ śnie na żwirowiskach rzek nach o podobnym kształcie liści, które są sze­ karpackich, a na Śląsku roko trójkątne z zaostrzonym wierzchołkiem. spotykana jest na hałdach. Są to odmiany: późna, bujna i holenderska. Rodzinę lipowatych Z Azji pn.-wsch. pochodzi t. chińska o liściach reprezentują okazałe drze­ eliptyczno rombowych. Mieszańcowe pocho­ wa zakwitające z końcem* dzenie ma t. berlińska o liściach jajowatych, czerwca - lipy, jak drob- szerokich, przy czym zwykle sadzony jest jej nolistna i szerokolistna. klon męski. Sadzonymi przy ulicach, Na Górnym Śląsku rośnie w naturze 11 tworzącymi niekiedy aleje gatunków wierzb. Liście mają lancetowate, parkowe są gatunki obce naszej florze: 1. krym­ rosnące w lasach liściastych. zaostrzone lub jajowate. Są one owadopylne, ska, srebrzysta, czy amerykańska; ta ostatnia Rodzinę morwowatych reprezentuje mor­ gdyż w kwiatostanach żeńskich występują posiada wyjątkowo duże liście, brzegiem grubo wa biała, pochodząca ze środkowej Azji, której miodniki. Wysokimi drzewami są: w wiciowa, ząbkowane. Miodniki kwiatów lip wydzielają liście są pokarmem gąsienic jedwabnika, a sło­ biała, migdałowa, krucha i pięciopręcikowa, nektar zbierany przez pszczoły, które ponadto dkie, kuliste owocostany są jadalne. rosnące nad rzekami w lasach łęgowych. Krze­ zbierają pyłek z pylników. Do rodziny wawrzynkowatych należy u nas wami są: w. szara, iwa, uszata. Gałązek do Rodzina wiązowatych (dawniej włączana wawrzynek wilczełyko, niski krzew o pach­ wyplatania koszy dostarcza wiklina, czyli w. do podklasy bezpłatkowych) liczy u nas 3 ga­ nących różowych kwiatach, zakwitający przed purpurowa oraz w. wiciowa, rosnące nad rze­ tunki rodzimych wiązów, których obupłciowe listnieniem na przedwiośniu w lasach liścia­ kami (wycinane odrastają w następnym se­ kwiaty rozwijają się wczesną wiosną. Owoca­ stych, tworzący latem czerwone jagody, silnie zonie). Niskim krzewem rosnącym na tor­ mi są okrągłe skrzydlaki, liście mają w części trujące. Jest rośliną chronioną. fowiskach i wilgotnych piaskach jest w. rokita. blaszki asymetryczne. Są