Fundacja Ochrony Wielkich Jezior Mazurskich Poznajemy z siedzibą w Giżycku, ul. Nowowiejska 4a PARKI KRAJOBRAZOWE Przygotowanie i druk przewodnika sfi nansowano ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Warmii i Mazur Wodnej w Olsztynie. ISBN-13: 978-83-933506-0-5 Wydawca: Fundacja Ochrony Wielkich Jezior Mazurskich Mazurskie Centrum Edukacji Ekologicznej 11-500 Giżycko, ul. Nowowiejska 4a tel. 87 428 04 90, 87 428 04 13; fax 87 428 04 91 e-mail: [email protected] www.jeziora.com.pl Przygotowanie i druk przewodnika sfi nansowano ze środków Wojewódzkiego Funduszu Poznajemy Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Olsztynie. PARKI Praca zbiorowa pod redakcją Ewy Stajudy. Wydawca składa serdeczne słowa podziękowania wszystkim osobom, które przyczyniły się do powstania niniejszej publikacji KRAJOBRAZOWE oraz udostępniły swoje teksty i zdjęcia. ISBN 978-83-933506-0-5 Warmii i Mazur Zdjęcia na okładce: Andrzej Stachurski (8x) Waldemar Bzura (1x) Zygmunt Gawron (1x) Przygotowanie:yg Dariusz Brodowski DDruk:ruk: AgeAgencjancja FotoFotogragrafi czno – WydWydawniczaawnicza „Maz„Mazury”ury” SSp.p. z o.oo.o.. ulul.. Wańkowicza 2 A, 10-684 OlsztOlsztyn,yn, tel. +48 89 542 70 4444 e-e-mail:mail: [email protected],[email protected], www.afwmazuwww.afwmazury.com.plry.com.pl Giżycko 2011 Przedmowa Spis treści Oddajemy do rąk Czytelnika nową, ciekawą publikację opisującą wszystkie parki kra- jobrazowe Warmii i Mazur. Jest ich w sumie osiem, pięć z nich leży w całości na terenie Brodnicki Park Krajobrazowy ............................................................6 województwa warmińsko-mazurskiego, trzy zlokalizowane są tylko w części. Górznieńsko-Lidzbarski Park Krajobrazowy ............................... 18 Zgodnie z obowiązującą „Ustawą o ochronie przyrody” park krajobrazowy to obszar chroniony ze względu na wartości przyrodnicze, historyczne i kulturowe oraz walory Park Krajobrazowy Pojezierza Iławskiego ................................... 30 krajobrazowe w celu zachowania i popularyzacji tych wartości w warunkach zrówno- ważonego rozwoju. Jest to zatem istotna forma ochrony przyrody, na obszarze której Park Krajobrazowy Wzgórz Dylewskich .......................................42 przyroda i człowiek współistnieją ze sobą. Każdy z opisanych w broszurze parków jest inny; jest wśród nich najstarszy i jeden Mazurski Park Krajobrazowy .......................................................... 54 z największych w Polsce – Mazurski Park Krajobrazowy, utworzony wyjściowo już w 1970 r.; Park Krajobrazowy Puszczy Rominckiej .......................................66 jest też jeden z młodszych, utworzony w 1998 roku – Park Krajobrazowy Puszczy Rominc- kiej, znajdujący się w wysuniętym najbardziej na północny wschód krańcu województwa. Park Krajobrazowy Wysoczyzny Elbląskiej ................................. 76 Jest w końcu wysunięty ku Zalewowi Wiślanemu i Bałtykowi Park Krajobrazowy Wyso- czyzny Elbląskiej. Dwa parki – Park Krajobrazowy Wzgórz Dylewskich i Park Krajobrazowy Welski Park Krajobrazowy ...............................................................86 Pojezierza Iławskiego tworzą Zespół Parków Krajobrazowych z siedzibą w Jerzwałdzie. Różnorodność występujących na terenie naszych parków dodatkowych form ochro- ny przyrody jest ogromna. Warte poznania są liczne rezerwaty, spektakularne pomniki przyrody, czy cenne obiekty historyczne. Każdy z parków ma bogatą fl orę i faunę, każdy z nich jest szczególny, każdy z nich zachwyca swoją odmiennością i pięknem. Mam nadzieję, że publikacja przybliży Czytelnikowi te wyjątkowe miejsca, pozwoli zidentyfi kować je na mapie województwa i zapozna z ich najcenniejszymi elementami historii, przyrody i krajobrazu. Mam też nadzieję, że broszura będzie nie tylko źródłem informacji, ale przede wszystkim bodźcem do bliższego, samodzielnego poznawania pre- zentowanych terenów . W przygotowaniu broszury wzięło udział wiele osób, głównie pracowników opisywa- nych parków, którym pragnę serdecznie podziękować za, jak zwykle, owocną współpracę, udostępnienie materiałów, zarówno tekstów, jak i zdjęć, a także za poświęcenie swojego czasu na dokonywanie korekt i udzielanie cennych rad. Dziękuję serdecznie Zarządowi Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Go- spodarki Wodnej w Olsztynie za wsparcie i pomoc fi nansową w wydaniu publikacji. Życzę miłej lektury i niezapomnianych wypraw do parków krajobrazowych Warmii i Mazur. Ewa Stajuda Prezes Zarządu Fundacji Ochrony Wielkich Jezior Mazurskich w Giżycku 4 5 Mapka parki.indd 1 23-12-11 10:36:22 Brodnicki Park Krajobrazowy Grzmięca, 87-312 Pokrzydowo tel./fax 0-56 493 90 98 tel.: 0-56 493 94 50 e-mail: [email protected] www.bpk.brodnica.net Dyrektor Parku Marian Tomoń Informacje o Parku Brodnicki Park Krajobrazowy (BPK) został utworzony w 1985 roku jako 25 park krajobrazowy w Polsce. Siedzi- bą dyrekcji jest Grzmięca koło Pokrzydowa. Powierzchnia BPK wynosi 16 685 ha (w Kujawsko-Pomorskim 12 349 ha i 4336 ha w Warmińsko-Mazurskim), z czego ponad 60% zajmują lasy, a 8,5% – wody. Park położony jest na terenie 6 gmin: Brodnica, Brzozie, Jabłonowo Pomorskie, Zbiczno, Biskupiec i Kurzętnik (dwie ostatnie wchodzą w skład wo- jewództwa warmińsko-mazurskiego). BPK zajmuje central- ną część Pojezierza Brodnickiego. W 2005 r doszło do po- większenia Parku o jezioro Bachotek i tzw. Bagienną Dolinę Drwęcy, która jest cenną ostoją ptactwa wodno-błotnego (Obszar Natura 2000). Celem utworzenia BPK była szero- ko pojęta ochrona najbardziej wartościowej pod wzglę- dem przyrodniczym i krajobrazowym części Pojezierza Brodnickiego. Rzeźbę terenu kształtują równolegle przebiegające głębokie rynny subglacjalne (do głębokości około 40 m), rozcinające powierzchnię sandru brodnickiego (rynny: Strugi Brodnickiej i Skarlanki). Występują również formy akumulacji glacjalnej: moreny czołowe (Wichulec, Zbiczno) oraz kemy i ozy (okolice Pokrzydowa). Obszar wysoczyzny morenowej i sandru, poza rynnami subglacjalnymi, urozma- icają różnej wielkości obniżenia wytopiskowe. Na terenie Parku znajduje się około 45 jezior, w więk- szości występujących w rynnach subglacjalnych, układają- cych się w charakterystyczne równoległe ciągi. Sześć jezior 6 7 ma powierzchnię ponad 100 hektarów: wymienić bardzo zróżnicowane zbio- Obok największego polskiego gry- maki (błotniarka, zatoczek, zawójka), rak Wielkie Partęczyny – 324 ha, Bachotek – rowiska roślinności wodnej i bagiennej zonia – bobra, bytuje tu wydra, piżmak, pręgowany i – bardzo rzadko – rak błotny. 211 ha, Sosno – 198 ha, Łąkorek – 162 ha, (szuwary, turzycowiska, zbiorowiska nornica ruda, rzęsorek a także liczni Liczna jest fauna owadów, która wymaga Głowińskie – 131 ha, Zbiczno – 128 ha rdestnic, torfowiska). przedstawiciele nietoperzy. W wodach dokładniejszego zbadania. i Ciche – 110 ha. Niektóre jeziora osiąga- Na terenie BPK znajduje się wiele Parku, oprócz wielu gatunków ryb słod- Poznawanie uroków Brodnickiego ją znaczne głębokości: Zbiczno – 41,6 m, stanowisk rzadkich i chronionych ga- kowodnych, występuje bardzo zróżni- Parku Krajobrazowego umożliwiają licz- Łąkorz – 30,9 m, Wielkie Partęczyny – tunków roślin, w tym m.in.: zimoziołu cowana fauna bezkręgowców: pijawki, ne szlaki turystyki pieszej, rowerowej 28,5 m, Bachotek – 24,3 m. Osią hydro- północnego, zawilca wielkokwiatowe- liczne małże (np. skójka i szczeżuja) i śli- oraz kajakowej. grafi czną Parku jest Skarlanka – jeden go, marzanki wonnej, kopytnika po- z bardziej atrakcyjnych szlaków kajako- spolitego, turówki leśnej, pluskwicy wych w Polsce. Wody BPK należą do naj- europejskiej, pełnika europejskiego, WYBRANE POMNIKI PRZYRODY czystszych w regionie. orlika pospolitego, lilii złotogłów, obu- Opis pomnika Rodzaj Dominującym typem zbiorowisk wika pospolitego, storczyka plamistego Określenie Rok pomnika roślinnych są lasy. Wśród zbiorowisk bo- i szerokolistnego, rosiczek, podkolanu obwód wysokość położenia uznania przyrody wiek w latach rowych przeważają bory świeże, rzadziej białego, wawrzynka wilczełyko, widłaka w cm w metrach spotykane są bory suche i mieszane. Lo- jałowcowatego i płaszczonego, goździka Dęby 390 360 24 Grzmięca 1955 kalnie występują również płaty boru ba- piaskowego i kosmatego. Spośród kilku- „Adam i Ewa” giennego (na śródleśnych torfowiskach dziesięciu pomników przyrody wyróżnia Leśnictwo Lipa 461 150 26 1985 w otoczeniu jezior). Interesujące są rów- się aleja klonowo-lipowa nad jeziorem Bachotek nież różne postacie grądów. Najbardziej Zbiczno. przy powszechne są grądy wysokie (dębowo- Wśród fauny szczególnie bogata leśniczówce grabowe). W składzie grądów występują jest awifauna. Naliczono około 130 ga- Skupienie Brzezinki – 576 210 21,23 1988 prawie wszystkie gatunki rodzime drzew tunków ptaków gnieżdżących się na te- 2 lip Grzmięca liściastych: lipy, klony, dęby, buki. Dla renie Parku. Największymi osobliwościa- przy drodze 591 BPK charakterystyczny jest las liściasty mi są: gniazdujący bielik, orlik krzykliwy, polnej z bukiem, objęty ochroną w rezerwacie bocian czarny, bąk, błotniak stawowy Leśnictwo Buk pospolity 298 160 21 1985 „Mieliwo”. W lasach grądowych charak- i zbożowy, kania czarna i ruda, trzmie- Karbowo terystyczne jest bogate runo, rozwija- lojad, myszołów zwyczajny, krogulec, jące się wczesną wiosną. Wśród roślin jastrząb, kobuz, puszczyk, sowa uszata, grądowych wiele jest objętych ochroną. żuraw, perkoz dwuczuby i rdzawoszyi, Przy granicy BPK spotyka się też świe- rybitwa zwyczajna, rybitwa czarna, tlistą dąbrowę (Tama Brodzka). Na te- dzięcioł duży, dzięciołek, sikory, wilga, renach podmokłych (otoczenie jezior,