2010-2011 architectuur theater dans muziek 2010-2011 blauwe zaal grote podia deSingel Desguinlei 25 / B-2018 Antwerpen ma vr 10 19 uur / za 16 19 uur RiceRcaR consoRt www.desingel.be [email protected] olv. Philippe PieRlot T +32 (0)3 248 28 28 F +32 (0)3 248 28 00 wo 27 apr 2011 deSingel is een kunstinstelling van de Vlaamse Gemeenschap en geniet de steun van hoofdsponsor mediasponsors 2010-2011 vocale meesteRweRken Orchestre des champs-elysées & Collegium VOcale gent OlV. philippe herreweghe za 2 Okt 2010 i Solisti del VentO & Collegium VOcale gent & accademia chigiana siena OlV. philippe herreweghe za 23 Okt 2010 ConcertO köln & Collegium VOcale gent OlV. marcus creed wO 22 dec 2010 RiceRcaR consoRt olv. Philippe PieRlot wo 27 apr 2011 inleiding door David vergauwen / 19.15 uur / blauwe foyer begin 20.00 uur pauze omstreeks 20.40 uur einde omstreeks 22.20 uur tekst ignace Bossuyt, verschenen in staalkaart # 9 (maart-april 2011) coördinatie programmaboekje desingel RiceRcaR consoRt Philippe PieRlot muzikale leiding hans JöRg mammel tenor (evangelist) matthias vieweg bas (christus) maRia keohane sopraan caRlos mena altus valeRio contalDo tenor stePhan macleoD bas Johann seBastian Bach (1685-1750) Johannes-Passion, BWV245 Fotograferen is absoluut verboden tijdens voorstellingen, concerten en tentoonstellingen. dat geldt ook voor het maken van film-, video- of geluidsopnamen. gelieve uw GSM uit te schakelen de inleidingen kan u achteraf beluisteren via www.desingel.be selecteer hiervoor voorstelling/concert/tentoonstelling van uw keuze. Op www.desingel.be kan u uw visie, opinie, commentaar, appreciatie, … ReageeR betreffende het programma van desingel met andere toeschouwers delen. & win selecteer hiervoor voorstelling/concert/tentoonstelling van uw keuze. neemt u deel aan dit forum, dan maakt u meteen kans om tickets te winnen. Bij elk concert worden cd’s te koop aangeboden door ’t KLAverVIER, kasteeldreef 6, schilde, 03 384 29 70 > www.tklavervier.be grand café desingel open alle dagen 9 > 24 uur informatie en reserveren +32 (0)3 237 71 00 www.grandcafedesingel.be drankjes / hapjes / snacks / uitgebreid tafelen melodieën, de zogenaamde koralen, geput uit de rijke liederenschat in de Reflectie en drama volkstaal die met luther zelf vanaf het begin van de 16de eeuw was uitge- bouwd. de koralen zijn eenvoudige, strofische gezangen die het gelovige in De JohannesPassie volk kon meezingen en waarmee het zich als gemeenschap kon inleven in de Bijbelse boodschap. van Johann seBastian zo onderbreekt Bach bijvoorbeeld het evangelieverhaal na de volgende mededeling bij christus’ gevangenneming: ‘simon petrus aber folgete Jesu Bach nach und ein ander Jünger’ (‘simon petrus volgde Jezus, en ook nog een andere leerling’). aansluitend plaatst hij een commentariërende aria die begint met de woorden: ‘ich folge dir gleichfalls mit freudigen schritten’ (‘Ook ik volg je met vreugdevolle passen’). de zakelijke mededeling krijgt een religieuze interpretatie, ze wordt betrokken op het individuele leven leipzig, nicolaikirche, 7 april 1724. Johann sebastian Bachs ‘Johannes- van de gelovige hier en nu: zoals de apostelen Jezus in zijn passie willen passion’ wordt uitgevoerd tijdens de liturgie op goede Vrijdag. in tegen- volgen, zo wil ook ik hem volgen. het verhaal gaat verder met de con- stelling tot andere steden in duitsland zoals hamburg, was in leipzig frontatie tussen Jezus en de hogepriester. na een slag in zijn gezicht door een uitgebreide muzikale passie tijdens de goede week toen nog geen een van de dienaren reageert Jezus: ‘hab ich übel geredt, so beweise es, gevestigde traditie. Bachs ‘Johannes-passion’, zijn eerste monumentale hab ich aber recht geredt, was schlägest du mich?’ (‘als ik verkeerd heb werk na zijn aanstelling in 1723, was dan ook een waar proefstuk, zowel gesproken, bewijs het, als ik echter de waarheid heb gezegd, waarom sla voor de componist zelf als voor de geestelijke overheid en voor gelovige je mij dan?’). hier onderbreekt Bach de evangelietekst met een toepas- gemeenschap. in de loop van de 17de eeuw werd in de muzikale passie selijk koraal: ‘wer hat dich so geschlagen’. terwijl in de tekst ’ich folge het Bijbelse verhaal uitgebreid met bespiegelende commentaren en re- dich gleichsam’ de individuele gelovige uiting geeft aan zijn betrokkenheid flecties, die geleidelijk aan de vorm kregen van recitatieven en aria’s, naar bij Jezus’ passie, sluit in de koralen de hele gelovige gemeenschap zich het model van het oratorium en de opera. deze genres waren gebaseerd mede-lijdend bij het gebeuren aan. op een voor de gelegenheid geschreven libretto, waarbij de oorspronke- die uiteenlopende teksten worden muzikaal verschillend uitgewerkt, met lijke verhalen, meestal ontleend aan het Oude testament of aan de antieke als resultaat een bijzonder gevarieerd geheel. de evangelietekst wordt geschiedenis, werden herdicht, geïnterpreteerd en eventueel geactua- gebracht als een verhaal in de vorm van recitativo secco, een muzikale liseerd. Vooral de transpositie van het passieverhaal van de historische voordracht geïnspireerd door het declameren van een tekst: overwegend naar de actuele tijd stond centraal in de oratoriumpassie: de boodschap syllabisch (één toon per lettergreep) en zonder woordherhalingen. de van christus’ lijden en dood geldt ook voor de gelovige nu. Bij deze traditie solostem van de verteller wordt alleen ondersteund door de basso conti- sloot Bach zich in de ‘Johannes-passion’ aan. de vrij gedichte teksten nuo. Op dezelfde manier worden de woorden van de personages vertolkt voor de aria’s ontleende Bach overwegend aan een libretto van een (Jezus, pilatus, de hogepriester…). waarheidsgetrouw is voor de woorden passieoratorium, een nieuw genre dat vooral in hamburg succes kende van groepen (de soldaten, de omstanders…, de zogenaamde ‘turbae’) en waarin het verhaal van Jezus’ lijden en dood volledig was herdicht, een koor voorzien. de aria’s daarentegen zijn uitgebreide zangstukken, vooral met het oog op het aandikken van de emoties. dit bijzonder popu- met veel nadrukkelijke tekstherhalingen, vaak met virtuoze zangpartijen. laire libretto uit 1712, getiteld ‘der für die sünde der welt gemarterte und de inbreng van de instrumenten, die constant in dialoog treden met de sterbende Jezus’, was van de hand van de hamburgse dichter Barthold zangstem, is essentieel. de bezetting is overigens erg gevarieerd, met een heinrich Brockes. het werd elf keer op muziek gezet, onder meer door solistisch aandeel van soms minder gebruikelijke instrumenten, zoals luit, georg Friedrich händel en georg philipp telemann. Bach paste de teksten viola d’amore en viola da gamba. die hij aan Brockes ontleende evenwel aan, mogelijk met de hulp van een de koralen zijn doorgaans vierstemmige akkoordische zettingen, met de ervaren tekstdichter, wellicht picander, die later de toegevoegde teksten ontleende melodie in de bovenstem. zij functioneren als reflecterende voor de matthäuspassion schreef. Brockes’ verzen, die gebukt gaan onder rustpunten binnen een dramatische context, die Bach overigens sterk in vaak vergezochte beeldspraak, werden vereenvoudigd en aangepast aan de verf zet. als componist van de laatbarok, die er op uit is teksten een le- een meer op intieme devotie gericht taalgebruik. andere toegevoegde vendige verklanking te geven, laat Bach geen gelegenheid voorbijgaan om commentaren waren bestaande liedteksten met hun overeenkomstige de toehoorder het drama zonder omwegen te laten meebeleven, niet via complexe symboliek of onwaarschijnlijke vergezochte getallentheorieën, welt, erbebe’) en een ander slotkoraal (‘christe, du lamm gottes’, de maar met ‘klinkend materiaal’ dat direct herkenbaar en vatbaar is. in zijn duitse versie van het agnus dei). Bij nog latere uitvoeringen werden deze eerste grote vocale compositie voor leipzig stelt Bach alles in het werk wijzigingen weer ongedaan gemaakt, maar een definitieve versie van de om zijn bedrevenheid in een ‘sprekende’ muziektaal te demonstreren. na Johannes-passion is er niet. in 1739 was hij begonnen aan een netschrift, zijn verloochening weent petrus bittere tranen: ‘und weinete bitterlich’. dat hij echter na 20 pagina’s afbrak. pas in 1749 werd het door een kopiist niemand ontsnapt aan de ontroering bij het horen van de indroevige me- voltooid. dit handschrift komt grotendeels overeen met de oorspronkelijke lodie op die woorden. en de geselslagen die Jezus ondergaat zijn lijfelijk te versie uit 1724. herwerkingen bij latere uitvoeringen waren toentertijd voelen in de harde, eindeloos lange melodische lijn op ‘geiselte’. algemeen in voege, vooral bij opera’s, maar vaak ook bij passies, die soms Vooral de koren zijn indrukwekkend door hun dramatische kracht. de zelfs nieuw werden samengesteld uit fragmenten van diverse oorsprong, veroordelingsscène, vanaf de doornenkroning door de soldaten (‘und zoals uit passies van andere componisten of uit eigen werk (zogenaamde die kriegsknechte flochten eine krone’) tot aan de kruisgang naar golgo- ‘pasticcio’s’). zo recupereerde Bach het slotkoraal ‘christe, du lamm got- tha (‘da überantwortete er ihn’) is overweldigend: in afwisseling tussen tes’ uit de cantate ‘du wahrer gott und davids sohn’ (BwV23), het proef- verhalende gedeelten en zes grandioze koren stuwt Bach het drama van stuk dat hij uitvoerde voor zijn aanwerving als thomascantor in 1723. christus’ lijden naar een verpletterende climax. alleen het koraal ‘durch dein gefängnis, gottes sohn’ zorgt voor enige verademing. aansluitend volgt alweer een schitterend moment: in de basaria