Nederlandse samenvatting Energy Innovation Board Zuid-Holland Het Energie Innovatie Ecosysteem De basis voor deze analyse is het energie innova- A. Maatschappelijk verantwoord bedrijfsleven: tie ecosysteem. Waar dat traditioneel gebaseerd is er sprake van goed ondernemerschap in Zuid- is op een triple helix-samenwerking van overheid, Holland op gebied van energie innovatie (van start- be drijfsleven en kennisinstellingen, wordt in dit ups tot corporate)? onderzoek met een uitgebreider model gewerkt. Inclusief een not-for-profit-categorie, zoals ener- Namelijk ook sociaal ondernemerschap en de aan- gienetwerkbedrijven en energiecoöperaties. wezigheid van kapitaal is van cruciaal belang. Deze aanpak is geïnspireerd op het werk van Frans Nauta. C. Kennis en talent: De aanwezigheid van deze ingrediënten, inclus- dit betreft het kennis en arbeids-potentieel. Dus ief hun onderlinge samenwerking, vormt volgens zowel de universiteiten met hun nieuwe kennis, pa- Nauta de basis van het succes van Silicon Valley. En tenten enz, maar ook privaat onderzoek, hogescho- hopelijk dus ook voor de Energy Innovation Delta len tot aan de lagere scholen enz. Zijn we in staat om Zuid-Holland. de potentie van de regio ook ten volle uit te nutten? In dit onderzoek definieerden we energie-innovatie D. Smart Money: als ‘iedere ontwikkeling die het gebruik van fossiele toegang tot investeringskapitaal en subsidies. Is dat brandstoffen reduceert danwel CO2-uitstoot ver- er in voldoende mate? En wordt het voldoende ont- mindert’. sloten, of zijn er teveel randvoorwaarden? B. Samenwerkende overheden: E. Interactie: is er sprake van een constructief/opbouwend/ weten de diverse spelers voldoende van het bestaan congruente regelgevend of stimulerend (of belem- van de andere kolommen? Komen ze voldoende merend?) klimaat vanuit de diverse overheden samen om de ‘energieinnovatiemotor’ te starten? (gemeente, provincie, Rijk, EU, semi-publieke pro- De interactie-organisaties zijn in dit rapport inge- gramma’s en waterschappen)? deeld bij één van bovenstaande categorieën en extra gemarkeerd met een *. Voorwoord Energie innovatie in Zuid-Holland Om de Parijs-doelstellingen te halen is bestaande kennis en techniek niet genoeg. Daarom heeft de Provincie energie innovatie in haar energie-agenda Watt Anders tot speerpunt gemaakt. Dat strookt goed met de wens van de Zuid-Hollandse kennis- instellingen om een leidende positie in de wereld Opslag en systeem balans komen naar voren te veroveren met betrekking tot de energietransitie. als grote uitdagingen, Zuid-Holland lijkt alles in huis te hebben om een rol terwijl uit deze analyse blijkt dat van belang te spelen in het ontwikkelen van het en- er relatief weinig tijd aan besteed wordt. ergiesysteem van de toekomst. Innovaties komen er niet vanzelf, maar hebben een goede voedingsbodem nodig om te worden ontwik- keld en succesvol op de markt geïntroduceerd te worden. Daarom werken wij samen met een aantal belangrijke partners uit de regio in de Energy Inno- “Om een innovatief systeem te realiseren vation Board Zuid-Holland. Gezamenlijk nemen moeten we niet alleen innoveren, maar ook we waar mogelijk (systeem)belemmeringen voor het bestaande systeem ontmantelen door energie innovaties weg en creëren en benutten we alles wat niet-duurzaam is te ontmoedigen. zoveel mogelijk kansen om deze te introduceren en Pas dan ontstaan er niches voor op te schalen. nieuwe economische activiteiten. Hiervoor zijn een sterke visie, duidelijk beleid en Om Zuid-Holland een aantrekkelijke plek te laten regelgeving voorwaardelijk.” zijn (en blijven) om energie innovatie te stimuleren, waren we benieuwd of alle nodige onderdelen van het energie innovatie ecosysteem vertegenwoordigd zijn en ook efficiënt (samen)werken. Wij hebben hiertoe Concentra gevraagd om het En- ergie Innovatie Ecosysteem (EIE) van Zuid-Holland in kaart te brengen met hun unieke Orgvue-aanpak: • welke organisaties en personen vormen geza- menlijk het energie innovatie ecosysteem in Zuid-Holland • welke activiteiten voeren deze partijen uit? • zijn alle hoeken van het EIE voldoende verte- genwoordigd? • hoe functioneren de verschillende groepen? • welke uitdagingen zien ze? Concentra heeft eind 2017/begin 2018 tachtig inter- views gehouden met meer dan honderd be stuurders, directeuren en/of experts. De informatie uit deze gesprekken vormt de basis voor deze analyse. Opzet van het onderzoek kennis en talent ondernemers 1935 FTE 1676 FTE overheid 225 FTE not-for-prot smart money 213 FTE 205 FTE interactie De 5 quadranten van het EIE - de grootte van het vierkantje correspondeert met het aantal aan energie innovatie besteede FTE’s De energie waardeketen (level 1-3) ENERGIE WAARDEKETEN PRODUCEREN LEVEREN CONSUMEREN VINDEN GENEREREN OPSLAAN DISTRIBUEREN BALANCEREN CONSUMEREN Specifiek gebied van innovatie (level 4) ENERGIE WAARDEKETEN PRODUCEREN LEVEREN CONSUMEREN VINDEN GENEREREN OPSLAAN DISTRIBUEREN BALANCEREN CONSUMEREN AFVAL RESTWARMTE THERMISCH WARMTE NIET VERDER INZICHT IN ENERGIE- WARMTE WIND ELECTRO-CHEMISCH ELECTRICITEIT GESPECIFICEERD VERBRUIK EFFICIENTER GEBRUIK ZON ZON CHEMISCH (ANDERS) GAS (INCL. ALTER- WIND BIOGAS MECHANISCH NATIEVE VORMEN) GEDRAGS- AARDWARMTE BIOMASSA CO2 OPSLAG CO2 BEÏNVLOEDING FOSSIELE VRAAG >> BIOMASSA WATERSTOF OVERIG OVERIG GETIJDE DUURZAME VRAAG AARDWARMTE CO2 GEBRUIK ZON AFVAL OVERIG KOOLWATERSTOF GETIJDE OVERIG BLUE ENERGY KOOLWATERSTOF WIND OP ZEE OMGEVINGSWARMTE OVERIG Innovatie stadium (level 5) VINDEN GENEREREN OPSLAAN DISTRIBUEREN BALANCEREN CONSUMEREN THERMISCH ELECTRO-CHEMISCH CHEMISCH (ANDERS) ONDERZOEKEN MECHANISCH ONDERWIJZEN CO2 OPSLAG OPSLAG GOVERNANCE OVERIG van THERMISCHE ONTWERPEN ENERGIE ONDERHANDELEN EN FINANCIEREN BOUWEN EN ONDERHOUDEN VERKOPEN De Interviews Alle interviews zijn volgens een vaste structuur Deze flyer heeft als doel opvallende conclusies uit afegnomen om te waarborgen dat we hier een de data te halen en deze te gebruiken als startpunt waardevolle dataset aan over konden houden. van de discussie over ons gezamenlijke werk aan energie innovatie! In eerste instantie is in steeds hoger detailniveau Voor meer diepte verwijzen we u naar het (engel- uitgewerkt aan welke activiteiten binnen de energie stalige) rapport dat beschikbaar is op de webpagina waardeketen tijd in Zuid-Holland besteed wordt van de Provincie Zuid-Holland. door de geïnterviewde organisaties. De vragen Bij het uitnodigen van partijen die activiteiten Tijdens de interviews is telkens gevraagd naar de ontplooien binnen de energie waardeketen, zijn we activiteiten van de desbetreffende organisatie. Links gestart met de leden van de Energy Innovation zie je hoe in 5 stappen in steeds meer detail het Board en het netwerk dat al langer betrokken is aantal FTE’s is verdeeld. bij de activiteiten van Provincie Zuid-Holland op In level 1 tot 3 worden alle activiteiten van het het gebied van energietransitie. Vervolgens hebben vinden van energie tot aan het distribueren en con- we tijdens elk interview de vraag gesteld welke sumeren ervan benoemd. In level 4 wordt aange- personen en organisaties veel invloed hebben op, of geven om welke energiedrager het gaat, aangezien belangrijk zijn voor, het energie innovatie ecosys- distribueren nog steeds over electriciteit en mier- teem in Zuid-Holland. Deze personen hebben we enzuur kan gaan. Tenslotte wordt in level 5 gekeken vervolgens weer uitgenodigd en zo zijn we tot alle naar de fase waarin de activiteit zich bevindt; van namen gekomen die je in dit onderzoek tegenkomt. onderzoek tot verkopen. Een totaaloverzicht van wie we hebben gesproken en In totaal zijn tijdens de 80 interviews 4309 FTE’s wie zijn genoemd vind je verderop. Hieronder alvast verdeeld over 800 verschillende activiteiten. per quadrant de 5 organisaties waarvan de meeste personen zijn genoemd tijdens de interviews. overheid ondernemers not-for-prot kennis en talent smart money 35 31 27 23 21 18 18 12 13 11 10 10 9 9 9 7 6 5 4 3 3 3 3 3 2 ING Shell HVC TNO ECN Eneco Stedin DRIFT TU Delft Heineken Van Oord Deltalinqs Rabobank Akzo Nobel Gemeente Leiden The Green Village Ministerie van EZK InnovationQuarterCatena Investment Gemeente Rotterdam Nationaal Groenfonds Provincie Zuid-Holland Havenbedrijf Rotterdam LTO Glaskracht Nederland Warmte Koude Zuid-Holland Per quadrant de 5 organisaties waarvan het vaakst namen zijn genoemd in de top 5 key-persons De energie waardeketen overig vinden 103 FTE 49 FTE consumeren 1016 FTE genereren 1877 FTE balanceren 142 FTE distribueren 868 FTE opslaan 254 FTE De verdeling van de 4309 FTE’s over de activiteiten uit de energie waardeketen op level 3 Zijn de activiteiten waar we het meeste tijd aan besteden ook de activiteiten die we het belangrijkst vinden, waarmee we zo goed mogelijk innovaties introduceren of waarmee we zoveel mogelijk CO2- reductie realiseren? En kunnen we hier invloed op uit oefenen? Bovenstaande figuur laat zien in welke activiteiten binnen de energie waardeketen met name tijd wordt gestoken; het genereren, transporteren/dis- tribueren en consumeren van energie. Dit zijn activiteiten die we van ouds kennen en uitvoeren. Minder dan 10% van onze tijd besteden we aan nieuwe taken als het vinden van nieuwe bronnen, opslaan en balanceren van het energie- systeem. Klopt dit met onze ambitie om binnen 30 jaar een energiesysteem te hebben dat grotendeels rust op duurzame bronnen zoals wind- en zonne-energie? Innovatie stadium Onderstaande figuren bieden meer informatie over Ten tweede is er gekeken naar de verdeling van de type activiteiten waaraan tijd wordt besteed. typen activiteiten ten