Skłoting w Europie Środkowej i Rosji Redakcja: Dominika V. Polanska Grzegorz Piotrowski Miguel A. Martínez Skłoting w Europie Środkowej i Rosji Redakcja: Dominika V. Polanska Grzegorz Piotrowski Miguel A. Martínez europejskie centrum Gdańsk 2018 Spis treści Wstęp .......................................................................... 05 Dominika V. Polanska, Miguel A. Martinez, Grzegorz Piotrowski Skłoting w Pradze po 1989 roku: rozwój, upadek i odrodzenie ...................................... 21 Michaela Pixová, Arnošt Novák Rozwój skłotingu w Polsce: lokalne różnice oraz znaczenie spójności i trwałości ...................... 47 Dominika V. Polanska, Grzegorz Piotrowski Wymiar „polityczności” skłotingu – dwa przykłady z Węgier po 1989 roku ................. 75 Ágnes Gagyi Nadawanie znaczenia opuszczonym budynkom: skłoting kontrkulturowy w posowieckim Wilnie ... 97 Jolanta Aidukaitė Skłoting w Leningradzie/Petersburgu i moralna ekonomia relacji publiczno-prywatnych ................ 125 Tatiana Golova Zakończenie ..................................................................... 149 Grzegorz Piotrowski, Dominika V. Polanska Biogramy .................................................................... 160 O serii Raport ................................................................... 164 Wstęp Wstęp Wstęp Dominika V. Polanska, Miguel A. Martinez, Grzegorz Piotrowski Niniejszy raport jest pierwszą próbą eksploracji w języku polskim mało A 1. 1 zbadanego terytorium badawczego: skłotingu w Europie Środkowej Używamy w tym tomie i Rosji. Ten raport pierwotnie został opublikowany w języku angielskim spolszczonej wersji angiel- w czasopiśmie „Baltic Worlds”, uznaliśmy jednak, że ciekawe byłoby skiego terminu squatting, przedstawienie go polskiemu czytelnikowi. Impuls, który zainicjował ponieważ w takiej formie pracę nad tym raportem, pojawił się podczas konferencji na temat jest używany najczęściej skłotingu i nieformalnych rozwiązań mieszkaniowych, zorganizowanej przez samych aktywistów. na Södertörn University w Szwecji. A 2. Samo zjawisko skłotingu w Polsce było prezentowane do tej pory P. Żuk, Społeczeństwo sporadycznie oraz wyrywkowo, szczególnie gdy mowa o perspektywie w działaniu. Ekolodzy, 2 akademickiej. Poza badaniami Piotra Żuka i wzmiankami o środowisku feministki, skłotersi, skłoterskim w raportach o ruchach miejskich czy prasie głównego nur- Warszawa: Wydawnictwo tu, przez wiele lat brakowało nowych ujęć tematu. Dopiero w ostatnim Naukowe Scholar, 2001. czasie pojawiło się kilka artykułów na temat tego zjawiska i jego kon- 3 tekstów . Jest to wynikiem trzech czynników. Po pierwsze, coraz czę- A 3. G. Piotrowski, ściej socjologowie zwracają się ku pomijanym tematom i polom badań, Squatted Social Centers podnosząc problemy do tej pory deprecjonowane czy określane jako in Central and Eastern egzotyczne. Po drugie, niektóre z kampanii prowadzonych przez skło- Europe, International tersów odbiły się szerokim echem w prasie głównego nurtu. W Polsce Center for Research and była to głównie kampania w obronie poznańskiego skłotu Rozbrat oraz Analysis, Working Paper, kampania wokół ewikcji warszawskiej Elby. To spowodowało pojawienie 2011; G. Piotrowski, się trzeciej okoliczności: głos skłotersów zaczął być coraz wyraźniej Squatting in the East – słyszany w debatach o problemach miejskich: dotyczących polityki Rozbrat in Poland, [w:] lokalnych władz, w szczególności polityki mieszkaniowej. Wiąże się to Squatting and Autonomous ze współpracą skłotersów z grupami lokatorskimi, obserwowaną przez Action in Europe, 1980– pewien czas wzmożoną aktywnością ruchów miejskich oraz ich czyn- present, red. L. van nym udziałem w polityce (w szczególności na szczeblach lokalnych) czy Hoogenhuijze, B. van Der wreszcie ze zmianą dyskursów na temat polityki mieszkaniowej i miej- Steen, Oakland CA: PM skiej, zauważaną na łamach niektórych gazet. Press, 2014; D. V. Polanska, 7 Wstęp Wstęp Jednym z wyzwań, które stanęło przed autorami, redaktorami i tłumacza- A 5. aktorów. Zobacz: C. Tilly, From in urban politics, „Antipode” A 11. mi tego tomu, jest jego styl. Wszyscy autorzy wywodzą się ze środowi- J. D. McCarthy, M. N. Zald, Mobilization to Revolution. 2013, 45 (4), s. 866–887; H. Pruijt, Urban ska akademickiego, wszyscy także są (lub byli) aktywistami. Szczególnie Resource mobilization and Reading: Addison–Wesley, The Squatters’ Movement Movements, [w:] Blackwell problematyczne okazało się oddanie złożoności języka analizy zawartego social movements: A partial 1978; P. Eisinger, The in Europe: Commons and Encyclopedia of Sociology, w tych tekstach. Większość autorów odnosiła się do koncepcji ruchów theory, „American journal Conditions of Protest Behavior Autonomy as Alternatives to red. G. Ritzer, Malden: społecznych wywodzących się z tradycji amerykańskiej, w szczególności of sociology” 1977, 82(6), in American Cities, “American Capitalism, red. Squatting Blackwell, 2007. 4 5 do teorii ram interpretacyjnych , teorii mobilizacji zasobów oraz koncepcji s. 1212–1241. Political Science Review” 1973, Europe Kollective – C. 6 struktur możliwości politycznych i ich późniejszych krytycznych warian- 67, s. 11–28. Cattaneo, M. Martínez, London: A 12. tów. Nie byliśmy na polskim gruncie odosobnieni, taki problem wskazywali A 6. Pluto Press, 2014. M. A. Martinez, The 7 również inni badacze . Z jednej strony staraliśmy się nie zatracić ostrości Struktury możliwości (ang. A 7. squatters’ movement..., Cognitive dimension in terminów socjologicznych, aby nie zniekształcać intencji autorów tek- opportunity structures) S. Burdziej, Niektóre A 9. s. 870. cross-movement alliances: stów. Z drugiej strony chcieliśmy utrzymać wyrazistość i barwność języka, to termin wprowadzony problemy z tłumaczeniem D. Harvey, A brief history of the case of squatting świadczącego o zaangażowaniu niektórych autorów, a także używanego pod koniec lat siedem- Frame Analysis Ervinga neoliberalism, Oxford: Oxford A 13. and tenants’ movements przez samych skłotersów. W niektórych przypadkach dołączyliśmy sto- dziesiątych przez m.in. Goffmana – perspektywa University Press, 2005. Ibidem, s. 866–887. in Warsaw, „Interface: sowne wyjaśnienia. Końcowy efekt stylistyczny niniejszego raportu jest Tilly’ego i Eisingera do tłumacza, „Przegląd Socjologii a journal for and about także wynikiem współpracy z redaktorkami językowymi. analizy ruchów społecznych. Jakościowej” 2011, 7(2), A 10. social movements” 2014, Jest to termin osadzony s. 46-53. M. Mayer, Preface, [w:] t. 6 (2), s. 328–356; D. V. Słowo „skłoting” odnosi się do zajmowania nieruchomości bez pozwolenia w literaturze socjologicznej Squatting in Europe: Radical 8 Polanska, G. Piotrowski, jej właściciela. Sporo motywacji i potrzeb stoi za praktykami skłotingu . i politologii; odnosi się do A 8. Spaces, Urban Struggles. The transformative power Najbardziej oczywisty czynnik odnosi się do zaspokojenia potrzeby miesz- struktur zewnętrznych, M. A. Martínez, The squatters’ Squatting Europe Kollective, of cooperation between kaniowej, podczas gdy pozostałe pozostają mniej zauważalne. Skłoting które umacniają lub movement in Europe: a durable Wivenhoe: Minor Compositions, social movements, „CITY: wynikający z zaspokajania potrzeb mieszkaniowych może jednak zaadap- ograniczają zbiorowych struggle for social autonomy 2013, s. 3. analysis of urban trends, tować polityczne formy samoorganizacji i samozarządzania, wliczając culture, theory, policy, w to wzrost świadomości kwestii mieszkaniowych. Z innej strony media action” 2015, t. 19, są bardziej skłonne do przedstawiania wyizolowanych przypadków skło- nr 2–3, s. 274–296; G. tingu, zwłaszcza tych, które stają się wyraźnie umotywowane politycznie przeciwstawiają się skłotersi. W świetle tych zmian, argumentuje Meyer, Piotrowski, D. V. Polanska, lub są pokazywane ze względu na kulturowe lub polityczne środowisko, skłoting przyjął nowe polityczne znaczenie w swojej krytyce logiki kapitali- Radical Urban Movements w ramach którego stają się newsem. Generalnie, poprzez zajmowanie zmu. Praktyka okupacji budynków i ziemi jest coraz częściej rozpatrywana in Poland – the case of lokali lub budynków oraz przez tworzenie „wolnych”, „alternatywnych” lub w tej perspektywie jako akt polityczny. squatting, „Miscellanea „samozarządzanych” przestrzeni, skłotersi kontestują prymat własno- Anthropologica et ści (w tym przypadku nieruchomości) i fundamenty logiki kapitalizmu. Co więcej, w europejskim kontekście skłotowanie opuszczonych budynków Sociologica” 2016, 17 (1), Skłoting zazwyczaj wynika z pobudek ideologicznych, które mogą pociągać było przede wszystkim analizowane jako miejski fenomen – ze względu na s. 53–69. za sobą szeroką, choć budzącą kontrowersje, charakterystykę skłotingu to, że najczęściej pojawia się w przestrzeniach miejskich i skupia się na jako celu samego w sobie. miejskich problemach, takich jak planowanie, polityka mieszkaniowa czy A 4. kulturalna. Hans Pruijt uznał tę cechę skłotingu za próbę kontroli miej- 11 D. A. Snow, E. B. Rochford Wspólną cechą różnych interpretacji skłotingu, niezależnie od jego geo- skiego środowiska przez obywateli , którzy mogliby wpływać na politykę Jr, S. K. Worden, R. D. graficznego umiejscowienia, jest jego opozycja wobec lokalnych (i global- miejską przez podnoszenie problemu „braku mieszkań, spekulacji, bezwa- Benford, Frame alignment nych) procesów zmian w przestrzeni miejskiej, gentryfikacji, prywatyzacji runkowości praw własności i kapitalistycznej produkcji przestrzeni miej- 12 processes, micromobi- przestrzeni publicznej oraz tego, co David