Jarosław Ellwart przewodnik turystyczny Żukowo GMINA ŻUKOWO Powierzchnia: 163 950 ha - w tym zabudowy 1556 ha - w tym lasy 3482 ha - w tym grunty rolne 10704 ha - wody 267 ha Zaludnienie: 202 os./km2 Liczba mieszkańców 33133 - w tym kobiet 16639 - w tym mężczyzn 16494 Liczba sołectw: 21 Liczba szkół: 14 (wg stanu na rok 2016) Żukowo z lotu ptaka poznać najbliższe okolice Gdańska i Zapraszamy Gdyni. W publikacji prezentujemy do Gminy Żukowo dzieje i atrakcje turystyczne poszcze- gólnych miejscowości (w porządku al- Gmina Żukowo, leżąca we wschodniej, fabetycznym) oraz opisujemy istnieją- sąsiadującej z Trójmiastem, części po- ce szlaki turystyczne, proponując także wiatu kartuskiego, w nieco magiczny autorskie trasy zwiedzania okolic Żu- sposób – od swego powstania w 1975 kowa, Banina i Chwaszczyna. Na wstę- roku – staje się nieustannie coraz bliż- pie przedstawiamy krótki rys histo- sza mieszkańcom Gdańska, Sopotu i ryczny, zaś na końcu umieszczone są Gdyni. Powodów jest wiele, ale naj- przydatne informacje użytkowe. ważniejszymi są: coraz lepsze połącze- nia komunikacyjne, atrakcyjność inwe- Kaszubska tradycja stycyjna i kontakty rodzinne. Tu Żukowo jest kolebką kaszubskiego bowiem: w Baninie, Żukowie, Pępowie haftu, którego podstawy opracowa- czy Chwaszczynie mieszkańcy Trójmia- ne zostały w żukowskim klasztorze sta szukają dla siebie nowego miejsca sióstr norbertanek. Kaszubszczyzna do zamieszkania. Także uruchomiona żywa jest do dziś wśród mieszkańców w 2015 roku Pomorska Kolej Metropo- gminy – w większych miejscowo- litalna ułatwiła mieszkańcom Gdańska ściach działają oddziały Zrzeszenia czy Gdyni poznawanie gminy Żukowo. Kaszubsko-Pomorskiego, lokalne Koła Wystarczy w wolny dzień wsiąść do Gospodyń Wiejskich w nowoczesny składu PKM i zobaczyć, ile osób z ro- sposób podtrzymują tradycję kuli- werami i plecakami jedzie do Rębie- narną i lokalne zwyczaje. Wreszcie chowa, Banina czy Żukowa. w Miszewku działa stylowa gospoda „Mùlk” – aktualnie jedna najlepszych Nasz kieszonkowy przewodnik kieruje- restauracji z kaszubskimi potrawami. my do turystów, którzy aktywnie chcą Krótki rys historyczny Obecna gmina Żukowo stanowi połą- sieć osadniczą tworzyły osady m.in. czenie trzech historycznych obszarów w Żukowie oraz gród w Tuchomku. o nieco odmiennych tradycjach i dzie- W bliskim sąsiedztwie funkcjonowały jach. Zasadnicza, południowa i zachod- także grody w Otominie oraz w Młyn- nia część gminy to dawne dobra nor- kach koło Kczewa. Najstarszą znaną bertanek oraz ziemie związane z dokumentów lokacją na terenie gmi- administracyjnie ze starostwem w Mi- ny jest powstanie klasztoru norberta- rachowie, a później w Kartuzach. Połu- nek w Żukowie, datowane na lata dniowo-wschodnia część przez wieki 1209–1216. Choć w tym czasie książę- znajdowała się w orbicie oddziaływań ta gdańscy prowadzili szeroko zakrojo- Gdańska – najważniejszego gospodar- ną akcję lokacji wsi i majątków, do dziś czo i niezależnego miasta Rzeczypo- nie zachowały się żadne dokumenty spolitej. Północna część gminy wokół dotyczące innych miejscowości gminy. Chwaszczyna do 1975 roku powiązana Wiadomo jednak, że XIII-wieczną ge- były administracyjnie z Wejherowem nezę mają także Banino, Przyjaźń, Rę- i północnymi Kaszubami. biechowo oraz Chwaszczyno. To osta- Ślady najstarszego osadnictwa na tere- nie w końcu XIII stulecia trafiło wraz z nie gminy pochodzą sprzed około Tuchomem w ręce oliwskich 3 tysięcy lat, z epoki żelaza. To m.in. cystersów. cmentarzyska odkryte w okolicach Kolejnym etapem rozwoju przestrzen- Glincza, Przyjaźni, Niestępowa i Banina. nego okolicy były XIV-wieczne lokacje We wczesnym średniowieczu tutejszą krzyżackie majątków rycerskich i włas- aecheo Krótki rys historyczny nych folwarków. Do części z nich zakon Mapa okolic Gdańska z końca XVIII w. krzyżacki sprowadził osadników z Nie- (w zbiorach Staatsbibliothek Berlin) miec, co zdecydowało o wieloetnicz- ności okolic Żukowa. Wspomniane już Spory te okazały się mało istotne w Chwaszczyno i Tuchom na początku obliczu wojen ze Szwecją, które bez- XIV wieku stało się dobrami biskupów pośrednio dotknęły region Żukowa i kujawskich. Panowanie krzyżackie za- Chwaszczyna w 1629 roku oraz póź- kończyło się w 1466 roku, wraz z za- niej, podczas tzw. szwedzkiego warciem pokoju kończącego 13-letnią wojnę polsko-krzyżacką. Od tego cza- Norbertanki z Żukowa su wsie krzyżackie stały się królew- szczyznami, a większość posiadłości Pierwszy żeński klasztor na Pomorzu rycerskich oraz klasztornych otrzyma- Gdańskim liczył od 30 do 60 sióstr. Na ła potwierdzenie dawnych nadań. jego czele stała przeorysza (magistra). Siostry zajmowały się nauczaniem Około roku 1540 dotarła tu fala refor- w szkole i nowicjacie oraz zarządzały macji. Żukowo przeżyło kryzys życia klasztornym majątkiem. Prócz szkoły zakonnego, który o mało nie spowo- przyklasztornej działał tu także szpi- dował upadku klasztoru. Początek XVII tal-hospicjum. Norbertanki żukowskie wieku przyniósł kontrreformację pochodziły głównie z Pomorza. Wiele i trwające przez kilkadziesiąt lat zma- z nich wywodziło się ze znamienitych gania o rząd dusz. Bliższe Gdańskowi rodów mieszczańskich i szlacheckich. miejscowości pozostały protestanckie, Materialnym zabezpieczeniem po- zaś okolice Żukowa i Chwaszczyna trzeb klasztoru były liczne posiadłości opowiedziały się za katolicyzmem. ziemskie. Krótki rys historyczny „potopu”. Tutejsze dobra szlacheckie i niego majątków znajdujących się dziś kościelne zostały splądrowane i po- się w granicy dzisiejszej gminy Żukowo. ważnie zniszczone. Straty materialne i W 1818 roku utworzono nowe powia- wyludnienie były na tych ziemiach tak ty. Obszar obecnej gminy znalazł się wielkie, że przez ponad 50 lat nie uda- w większości w granicach powiatu kar- ło się wsiom i majątkom przywrócić tuskiego (z wyjątkiem Chwaszczyna i dawnej świetności. Odbudowę przery- Tuchomia, pozostających w powiecie wały kolejne wojny jakie na Pomorzu wejherowskim). Przeprowadzona w toczyły ze sobą były Prusy, Rosja i latach 40. i 50. XIX wieku budowa trak- Szwecja. W 1734 roku przez Kaszuby tów drogowych z Gdańska do Kartuz, uciekał do Gdańska przed wojskami Kościerzyny i Lęborka wpłynęła na in- rosyjskimi niedoszły król Polski, Stani- tensyfikację rozwoju gospodarczego sław Leszczyński. okolicy. Zaczęły powstawać drobne za- W październiku 1772 roku teren obec- kłady przemysłowe, znacząco wzrosła nej gminy zajęli pruscy urzędnicy. Jed- liczba mieszkańców. Koniec XIX wieku nym z pierwszych posunięć było prze- przyniósł też ożywienie polityczne i jęcie przez pruski skarb państwa dóbr rozwój narodowej świadomości miesz- królewskich i kościelnych. Wprowadzo- kańców. Powstało wówczas wiele pro- no też reorganizację administracyjną. polskich organizacji społecznych i Początek XIX wieku to czas wojen na- gospodarczych. poleońskich. Żukowa i okolic nie obję- Zgodnie z traktatem wersalskim odro- ły granice utworzonego wówczas przez dzona Polska objęła m.in. niemal cały Francuzów Księstwa Polskiego, zaś obszar dzisiejszej gminy. Lata między- Gdańsk, który stał się wtedy Wolnym wojenne były czasem gospodarczej re- Miastem, utracił część należących do cesji. Rozwijały się lokalna prasa i Krótki rys historyczny Elektrownia w Rutkach ok. 1910 r. organizacje patriotyczne. Bliskość (ze zbiorów prywatnych) Wolnego Miasta sprawiła, iż mieszkań- cy dostrzegli zagrożenie niemieckim Dynamiczny rozwój miejscowości na rewizjonizmem i przeciwstawiali się terenie gminy Żukowo nastąpił w la- mu. We wrześniu 1939 roku obszar tach 70. i 80. XX wieku. W 1973 roku, gminy bez walk został zajęty przez w ramach reformy utworzono gminę wojska hitlerowskie. Niemcy od razu Żukowo. Po likwidacji powiatów w wprowadzili własną administrację, do- 1975 roku przyłączono do niej dwa konali eksterminacji polskiej elity oraz duże sołectwa: Chwaszczyno i Tuchom, wysiedlili ludność, która przybyła tu wcześniej należące do gminy Kielno w czasach II Rzeczypospolitej. Wyzwo- w powiecie wejherowskim, jednocześ- lenie gminie Żukowo przyniosły woj- nie odłączając okolice Rębiechowa ska radzieckie w marcu 1945 roku. i Kokoszek (dziś Gdańsk). W 1989 roku Ciężkie walki w okolicach pochłonęły Żukowo uzyskało prawa miejskie. Pla- blisko 4 tys. ofiar wśród Rosjan. Nie- ny podziału gminy na miasto Żukowo stety, Armia Czerwona zapisała się i samodzielną gminę wiejską zostały w pamięci mieszkańców czarnymi odrzucone przez lokalną społeczność. zgłoskami. Aresztowania, masowe ra- Dziś gmina Żukowo należy do powiatu bunki i gwałty na tutejszej ludności – kartuskiego i jest jedną z najszybciej tak wyglądały pierwsze dni tej „wolno- rozwijających się gmin środkowych ści”. Nowe porządki w krótkim czasie Kaszub. zaprzepaściły przedwojenne tradycje samorządności mieszkańców. Także wysiedlenia osiadłych tu od stuleci Niemców znacząco zmieniły strukturę narodowościową. Miejscowości gminy Babi Dół Wieś sołecka w południowej części mernia (kuźnia) produkująca drut. gminy, przy drodze krajowej nr 20 do Okoliczne lasy, szczególnie te nad Ra- Kościerzyny, w pobliżu przełomowego dunią, chętnie odwiedzano w celach re- odcinka Raduni i rezerwatu przyrody kreacyjnych. Niedzielne spacery nad „Jar Raduni”. Liczy 279 mieszkańców. rzekę, do ławeczki na „Pięknym wido- ku” i mostku przy hamerni, zazwyczaj Od średniowiecza okolice Babiego Dołu kończono w babidolskiej karczmie. Nie- należały do żukowskich norbertanek. stety, budowa w latach 20. XX wieku Nazwa wsi wywodzi się podobno od magistrali kolejowej do Gdyni znisz- głębokiego wąwozu biegnącego na po- czyła większość tutejszych tras spacero- łudnie od wsi (dziś przecina go szosa