Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi European Journal of Science and Technology Özel Sayı 22, S. 325-330, Ocak 2021 Special Issue 22, pp. 325-330, January 2021 © Telif hakkı EJOSAT’a aittir Copyright © 2021 EJOSAT Derleme Makalesi www.ejosat.com ISSN:2148-2683 Review Article Türkiye’de Defne (Laurus nobilis L.) Bitkisinin Durumu Abdurrahim Yilmaz1*, Vahdettin Çiftçi2 1* Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarla Bitkileri Bölümü, Bolu, Türkiye, (ORCID: 0000-0001-9991-1792), [email protected] 2 Bolu Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarla Bitkileri Bölümü, Bolu, Türkiye (ORCID: 0000-0002-0440-5959), [email protected] (İlk Geliş Tarihi Aralık 2020 ve Kabul Tarihi Ocak 2021) (DOI: 10.31590/ejosat.856195) ATIF/REFERENCE: Yılmaz, A. & Çiftçi, V. (2021). Türkiye’de Defne (Laurus nobilis L.) Bitkisinin Durumu. Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi, (22), 325-330. Öz Ülkemizin önde gelen uçucu yağ ve aromatik bitkilerinden birisi olan defne (Laurus nobilis L.)’nin ekonomimizdeki yeri oldukça önemlidir. Yaprağından baharat, yağından sabun, parfüm ve vücut losyonu elde edilen defne bitkisi ilaç sanayinde de değerlendirilmektedir. Ayrıca tentür, çay yapımı ve aromaterapi amaçlı olarak da kullanılmaktadır. Antifungal ve antimikrobiyal özellikleri sayesinde gıda koruyucu olarak da değerlendirilen defne bitkisinin ülkemizde yaygın olarak kullanılmaktadır. Mide ve bağırsak gazlarını giderici, iştah açıcı ve idrar söktürücü özellikleri de bulunan bu bitki üzerine yapılan detaylı çalışmalar arttıkça değeri daha çok anlaşılmaktadır. Ancak çok yıllık bir bitki olmasından dolayı ıslah çalışmalarına yeterince zaman ayrılamamıştır. Bu sebeple geliştirilen bir çeşit henüz bulunmamaktadır. Son yıllardaki verilere göre dünya defne pazarının yaklaşık %90’ına hâkim olan ülkemizde bu bitkinin potansiyeli daha iyi değerlendirilmeli ve araştırmacıların yönelimi artırılmalıdır. Bu vesile ile bu derleme, defne bitkisine yönelimin artmasını amaçlama niteliği taşıyarak bazı defne kalite parametrelerini, defne kullanım alanlarını, defne pazarını ve ekonomik değerini içermektedir. Anahtar Kelimeler: Defne, Laurus nobilis L., Kullanım alanları, Ekonomik değer Status of Laurel Plant (Laurus nobilis L.) in Turkey Abstract Laurel (Laurus nobilis L.), one of our country's leading essential oil and aromatic plants has very important place in our economy. The laurel plant, which has been producing spices from its leaves, soap, perfume and body lotion from its oil, is also used in the pharmaceutical industry. It is also used for tincture, tea making and aromatherapy. Laurel plant, which is also used as a food preservative thanks to its antifungal and antimicrobial properties, is widely used in our country. However, since it is a perennial plant, it hasn't been enough time for breeding works. For this reason, there is no standard variety developed yet. According to recent data, in our country, which dominates about 90% of the world Laurel market, the potential of this plant should be better evaluated and the orientation of researchers should increase. Hereby, this review contains some laurel quality parameters, bay usage areas, laurel market and economic value, aiming to increase the orientation to the laurel plant. Keywords: Laurel, Laurus nobilis L., Usage areas, Economic value * Sorumlu Yazar: [email protected] http://dergipark.gov.tr/ejosat 325 Avrupa Bilim ve Teknoloji Dergisi yayılış alanları Libya, Romanya, Arnavutluk, Suriye, Kırım 1. Giriş başta olmak üzere tüm diğer Batı Akdeniz Havzası'dır (Ayanoğlu ve ark., 2010). Dünyanın diğer ülkelerinde defne bitkisi Tıbbi bitkiler, doğadan toplanan, kültürü yapılan ve drogu İngilizcede; Laurel, Sweet Bay, Bay Laurel, İspanyolcada; alınarak alternatif tıp sektöründe veya ilaç sanayinde kullanılan laurel, Fransızcada; Laurier Sauce, Laurier, Almancada; bitkilerdir. Aromatik bitkiler ise aroma ve koku özelliği bulunan Lorbeerbaum, Lorbeer, Çincede; Ye Gui, Japoncada; gekke iju, bitkilere denilmektedir (Sezik, 2014). Her iki kelimenin de yer İtalyancada; Lauro, Alloro, Arapçada; Habbül Gar, Rend Gar, aldığı tıbbi ve aromatik bitkiler ise insan ve hayvan sağlığının Rusçada; Laur Brogorodry, İsveçcede; lager, Fincede; korunmasını sağlayan, hastalıkları önleyen, içerisinde etken Laakerinlehti, Laarkeripuu ve Lehçede; Wacurnzyn Szlachetny maddeler bulunan ve iyileştirici etkilerinden yararlanılan olarak isimlendirilir (Pala, 2010; Yurtlu, 2011). bitkilerdir (Arslan, 2007). Tıbbi ve aromatik bitkilerin önemi, Defne bitkisinin Türkiye’deki yayılışı ise Ege ve Akdeniz insanların beslenme, sağlık ve kozmetik sektöründe doğaya ve bölgesinin alçak rakımları ile Karadeniz bölgesinde Akdeniz doğal kaynaklara olan eğiliminden dolayı gün geçtikçe iklimini temsil eden alanlardır. Bitkinin yaygın olarak görüldüğü artmaktadır. Tıbbi ve aromatik bitkilerin rutin yaşam iller Bursa, Balıkesir, Yalova, İstanbul, Kastamonu, Sinop, koşullarındaki gerekliliği ve önemi hiçbir zaman azalmayacak ve Zonguldak, Rize, Trabzon, Muğla, İzmir, Mersin, Antalya ve akademik camiâ içerisindeki popülerliğini daima koruyacaktır. Kahramanmaraş’tır (Şekil 1; Davis, 1982; Şafak ve Okan, 2004). Okigbo ve ark. (2008)’na göre tıbbi ve aromatik bitkiler; özellikle son yıllarda kırsal kesimdeki insanların ekonomilerindeki rolleri, tıbbi uygulamalardaki kapsamları, kültürel konulardaki kullanımları ve sonuç olarak insanların refahlarına olan katkıları nedeniyle giderek daha fazla tanınmaktadır. Ticaret hacminin büyümesiyle ve oluşan talebin gün geçtikçe artmasıyla da söz konusu bitkilerin üretimine yönelik çalışmaların arttırılması giderek hız kazanmıştır. Netice itibariyle tıbbi ve aromatik bitkilerin doğada toplama oranlarında da ciddi artışlar meydana gelmiştir (Acıbuca ve Budak, 2018). Ülkemizin önemli tıbbi ve aromatik bitkilerinden birisi olan defne bitkisi dünyada diğer tıbbi ve aromatik bitkilere kıyasla yaygın olarak tanınmamasına karşın Türkiye’de ekonomik Şekil 1. Defnenin Türkiye’deki yayılış alanları (Davis, 1982) değeri ve popülerliği yüksek olan bitkilerdendir. Defne (Laurus nobilis L.) bitkisi antik çağlardan beridir kullanılan ve değer Davis (1982)’in tanımlamalarına göre defne ağacı, yaprak verilen bir tıbbi ve aromatik bitki olup, ülkemiz ve diğer bazı dökmeyen, çalı tipi, 2,15 m uzunluğa kadar boylanabilen dünya ülkeleri açısından da bu özelliğini halen korumaktadır Akdeniz bölgesine özgü bir bitkidir. Amerika’da ve Avrupa’da (Kayacık, 1977; Bayan, 2016). Antik çağlarda olimpiyat süs bitkisi olarak yetiştirilen bu bitki, Türkiye’nin genellikle müsabakalarında başarılı olan sporcuların alınlarına defne sahil şeridinde olmak üzere 600-800 m rakımlara kadar yapraklarından oluşturulan taç ile ödül verildiği bilinmektedir. yetişebilmektedir. Defne bitkisi yağışı yeterli, nemli ve güneşli Roma döneminde milattan önce 342 yılında altın paraların iklimlerde iyi gelişmektedir. Genç dönemlerde dona karşı hassas üzerinde defne bitkisinden çelenk figürü bulunduğu, Yunanlılar olan defne ağaçları tipik Akdeniz iklimine çok iyi adaptasyon ve Romalıların spor ve savaş zaferlerinde bu bitkinin sağlamıştır. Yazın sıcak ve nemli, kışın ise ılıman ve yağışlı yapraklarından yapılan çelenkleri taç olarak kullandıkları, ayrıca iklim isteğine sahiptir. Yüksek rakımlarda yaprak alanı ve uçucu eski Romalılar döneminde defne yaprağının yıldırım çarpmasına yağ içeriği azalmaktadır. Kültürü için de drenaj sorunu olmayan, karşı insanları koruyucu etkide olduğuna inanıldığı ve fırtınalı süzek, hafif kireçli ve verimli topraklar tercih edilmelidir havalarda birer defne dalı bulundurdukları da bilinmektedir (Baydar, 2009). Defne bitkisinin yayılım alanlarına etki eden en (Duke, 1987; Duke ve ark., 2008). önemli faktörler; toprak yapısı ve hava nemidir. Genellikle taban suyunun yüksek olduğu akarsu kenarı ya da denizden gelen Defne bitkisinin anavatanı bazı kaynaklarda Akdeniz nemli rüzgarlara hakim yüksekliklerde yetişebildiği görülmüştür. ülkeleri, bazı kaynaklarda ise Küçük Batı Asya (Anadolu) ve Doğal olarak yayılış gösterdiği alanlarda toprak yapısı balçık, Balkanlar olarak geçmektedir. Lauraceae familyasında yaklaşık balçıklı kum, kumlu balçık, killi balçık, kil ve kumlu killi balçık olarak 45 cins ve 1000 tür, Laurus cinsinde ise L. canariensis halinde orta derin topraklar olup ana kayası kalkerdir. Defne Willd ve Laurus nobilis L. olarak iki tür yer almaktadır. Bitkiler bitkisinin yetiştiği alanlarda topraklar tuzsuzdur ve tuzluluk aleminde vasküler (Damarlı) bitkiler sınıfında yer alan defne problemine rastlanmamaktadır. (Güler, 2006; Özel ve ark., 2008; bitkisi (Laurus nobilis L.), tohumlu bitkiler (Spermatophyta) Parlak ve Demirci, 2011; Düzenli ve Karaömerlioğlu, 2012; şubesi, dikotiledonlar (Magnoliopsida) sınıfı, Magnoliidae alt Baytöre, 2014). sınıfı, kapalı tohumlular (Angiospermae) alt bölümü, Laurales takımı, defnegiller (Lauraceae) familyası ve Laurus cinsi Ana yayılış bölgesi Balkanlar, Küçük Asya ve Akdeniz içerisinde yer almaktadır. Laurus nobilis’in ise, kenarları dalgalı Havzası olan defne (Laurus nobilis L.), makinin (Akdeniz bitki olan aurea, crispa ve undula ile dar yapraklı olan angustifolia örtüsü) tipik ağaçlarındandır ve genellikle batı ile kuzey olarak 4 alt türü bulunmaktadır (Kayacık, 1977; Seçmen ve ark., yamaçlarda, dere ve serin vadi içlerindeki nemli alanlarda ve 1995; Baydar, 2009; Boza, 2011). Pinus brutia’nın (Kızılçam) bulunmadığı açık bölgelerde yayılış göstermektedir. Kurak ve sıcak alanlarda ise daha az Eski çağlardan itibaren Akdeniz’deki tüm kıyı şeridinde görülmektedir. Bitki bu alanlarda 7-8