De Nederlandse mensenrechtenbeweging rondom de Olympische Zomerspelen van Moskou 1980. Tussen macht en mensenrechten op het internationale diplomatieke speelveld. Masterscriptie Masterprogramma Internationale betrekkingen in historisch perspectief Faculteit Geesteswetenschappen Universiteit Utrecht Student: Rick van Hemert Scriptiebegeleider: Prof. dr. Duco Hellema Datum: augustus 2012 Inhoudsopgave Voorwoord .............................................................................................................................................. 4 Inleiding ................................................................................................................................................... 5 Omschrijving van het onderzoek. ........................................................................................................ 5 Casestudy: De Olympische Spelen van Moskou in 1980. .................................................................... 7 Belang van het onderzoek ................................................................................................................... 9 Afbakening ......................................................................................................................................... 11 Methodologie .................................................................................................................................... 11 Opbouw onderzoek ........................................................................................................................... 13 Hoofdstuk 1: De Olympische Spelen en Politiek ................................................................................... 14 1.1 Onlosmakelijke interdependentie tussen sport en politiek ........................................................ 14 1.1.1 “Panem et circenses”: Brood en spelen ............................................................................... 15 1.1.2 De moderne Olympische Spelen: een alternatief politiek instrument. ............................... 16 1.1.3 Vreedzame nationalistische competitie ............................................................................... 17 1.1.4 De Olympische Beweging: een politieke beweging.............................................................. 18 1.2 De Olympische boycot ................................................................................................................. 27 1.2.1 Hitler in conflict met het IOC ................................................................................................ 28 1.2.2 Bailler-Latour en de politieke invloed van het IOC ............................................................... 29 1.2.3 Nederland ‘gidsland’ acht deelname Spelen 1956 ongepast. .............................................. 30 1.3 Sport tijdens de Koude Oorlog .................................................................................................... 33 1.3.1 Moskou krijgt de Spelen van 1980 ....................................................................................... 34 1.3.2 Toegewezen in tijde van Détente ......................................................................................... 35 1.3.3 Nasleep van de détente en de overgang naar een conservatief kabinet-Van Agt I ............. 36 1.4 Opkomst van de mensenrechtenbeweging in de jaren zeventig. ............................................... 38 Conclusie ........................................................................................................................................... 39 Hoofdstuk 2: De Olympische Spelen van Moskou 1980 en de mensenrechtenbeweging. .................. 41 2.0.1 ‘Perfect Games’ .................................................................................................................... 42 2.0.2 Van Thijn en Sacharov: een belangrijke ontmoeting. .......................................................... 43 2.1 Eerste ijkmoment ........................................................................................................................ 47 2.1.1 De oprichting van het COSEM. ............................................................................................. 47 2.1.2 Organisatiestructuur COSEM ................................................................................................ 48 2.1.3 Betrokken partijen reageren verschillend op het initiatief .................................................. 48 2.1.4 Verdeeldheid binnen de Sportwereld. ................................................................................. 50 2.1.5 Overleg tussen COSEM en het NOC ..................................................................................... 52 2.1.6 Bezoeken van het NOC aan Moskou .................................................................................... 53 2.2 Het tweede ijkmoment................................................................................................................ 53 2.2.1Verdeeldheid binnen de mensenrechtenbeweging. ............................................................. 53 2.2.2 De NOC-verklaring. ............................................................................................................... 55 2.2.3 Den Haag wijst NOC-verklaring af ........................................................................................ 56 2.2.4 Het COSEM steunt actie Amnesty International. ................................................................. 58 2.2.5 Verdeeldheid rondom de Paralympische Spelen van Arnhem. ........................................... 61 Conclusie ....................................................................................................................................... 62 2.3 Derde ijkmoment ......................................................................................................................... 63 2.3.1’Boycot versus dialoog’ in de Verenigde Staten .................................................................... 63 2.3.2 Carter’s boycot! .................................................................................................................... 64 2.3.3 Een krachtige reactie noodzakelijk ....................................................................................... 65 2.3.4 IOC ontstemt over Carter’s beleid ........................................................................................ 67 2.3.5 Nederland en de inval van Sovjet-troepen in Afghanistan .................................................. 68 2.3.6 NOC-verklaring wederom op de agenda .............................................................................. 69 2.3.7 Sovjetinval in Afghanistan leidt tot grote verontwaardiging ............................................... 71 2 2.3.8 Aankondiging binnen de sport- en mensenrechtenwereld. ................................................. 72 2.3.9 Arrestatie Sacharov .............................................................................................................. 73 2.3.10 Reactie COSEM op arrestatie Sacharov .............................................................................. 74 2.3.11 Het NOC beklaagt zich bij het kabinet ................................................................................ 76 2.3.12 Geen twijfel bij Amerikaanse beleidsbepalers ................................................................... 78 Conclusie ....................................................................................................................................... 79 2.4 Vierde ijkmoment ........................................................................................................................ 80 2.4.1 Laatste pogingen om een boycot af te dwingen. ................................................................. 80 2.4.2 Nederlandse regering steunt Carter’s alternatieve Spelen. ................................................. 81 2.4.3 Internationale Conferentie COSEM ...................................................................................... 84 2.4.4 Tweede Kamer herijkt steun aan regering ........................................................................... 86 2.4.5 Besluitvorming NOC ............................................................................................................. 87 2.4.6 NOC’s besluiten ‘iets te doen’ .............................................................................................. 88 2.4.7 NOC besluit van boycot af te zien ........................................................................................ 89 2.4.8 Reacties op het NOC besluit ................................................................................................. 90 2.4.9 Alternatieve maatregelen ..................................................................................................... 91 2.4.10 Post-Olympische analyses .................................................................................................. 92 conclusie ........................................................................................................................................ 94 Conclusie ............................................................................................................................................... 95 Overzicht van geraadpleegde literatuur ............................................................................................. 100 Lijst van Archivalia ..........................................................................................................................