P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz PAKO ŚĆ (399) Warszawa 2007 Autorzy: Anna Jurczak-Drabek*, Albin Zdanowski*, Krystyna Wojciechowska**, Izabela Bojakowska*, Anna Bli źniuk*, Paweł Kwecko*, Stanisław Wołkowicz* Główny koordynator MG śP: Małgorzata Sikorska-Maykowska* Redaktor regionalny planszy A: Katarzyna Strzemi ńska* Redaktor regionalny planszy B: Anna Gabry ś-Godlewska* Redaktor tekstu: Marta Sołomacha* * Pa ństwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ** Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL SA, ul. Berezy ńska 39, 03-908 Warszawa ISBN Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2007 Spis tre ści I. Wst ęp – A. Jurczak-Drabek, A. Zdanowski ....................................................................... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – A. Jurczak-Drabek, A. Zdanowski .......... 4 III. Budowa geologiczna – A. Jurczak-Drabek, A. Zdanowski ............................................... 7 IV. Zło Ŝa kopalin – A. Jurczak-Drabek, A. Zdanowski ......................................................... 11 1. Wapienie i margle dla przemysłu cementowego.................................................... 11 2. Kruszywo naturalne................................................................................................ 12 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – A. Jurczak-Drabek, A. Zdanowski ........................ 15 VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin – A. Jurczak-Drabek, A. Zdanowski ... 18 VII. Warunki wodne – A. Jurczak-Drabek, A. Zdanowski ..................................................... 20 1. Wody powierzchniowe........................................................................................... 20 2. Wody podziemne.................................................................................................... 21 VIII. Geochemia środowiska ................................................................................................... 24 1. Gleby – A. Bli źniuk, P. Kwecko ............................................................................. 24 2. Osady wodne – I. Bojakowska ............................................................................... 26 3. Pierwiastki promieniotwórcze – S. Wołkowicz ...................................................... 29 IX. Składowanie odpadów..................................................................................................... 32 X. Warunki podło Ŝa budowlanego – A. Jurczak-Drabek, A. Zdanowski ............................. 38 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – A. Jurczak-Drabek, A. Zdanowski ............................. 39 XII. Zabytki kultury – A. Jurczak-Drabek, A. Zdanowski ...................................................... 43 XIII. Podsumowanie – A. Jurczak-Drabek, A. Zdanowski ...................................................... 45 XIV. Literatura ......................................................................................................................... 46 I. Wst ęp Arkusz Pako ść Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGsP) został wyko- nany w Oddziale Górno śląskim Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Sosnowcu w 2007 roku. Przy jego opracowaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu Pako ść Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000 (MGGP) wyko- nanym w 2002 r. w SEGI-AT sp. z o.o. w Warszawie (Krogulec, Wierchowiec, 2002). Niniej- sze opracowanie powstało zgodnie z Instrukcj ą opracowania MGsP (Instrukcja…., 2005). Informacje niezb ędne do opracowania mapy uzyskano m.in. w: Centralnym Archiwum Geologicznym i Rejestrze Obszarów Górniczych w Warszawie, archiwum Urz ędu Marszał- kowskiego w Bydgoszczy, Wydziale Środowiska i Rolnictwa województwa Kujawsko- Pomorskiego w Bydgoszczy, Wojewódzkim Inspektoracie Ochrony Środowiska w Bydgosz- czy, Delegaturze Słu Ŝby Ochrony Zabytków w Bydgoszczy, Instytucie Uprawy Nawo Ŝenia i Gleboznawstwa w Puławach, Starostwie Powiatowym w Inowrocławiu i Mogilnie w urz ę- dach gminnych, nadle śnictwach oraz u uŜytkowników złó Ŝ. W celu ustalenia klasyfikacji sozologicznej złó Ŝ przeprowadzono konsultacje z geologiem wojewódzkim. Mapa geo środowiskowa zawiera dane zgrupowane w sze ściu warstwach informacyj- nych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi, geochemia środowiska i składowanie odpadów, warunki podłoŜa budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stano- wi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospodarowaniu przestrzennym i prawa ochro- ny środowiska. Informacje zawarte w mapie mog ą by ć wykorzystywane w pracach studial- nych przy opracowywaniu strategii rozwoju województwa oraz projektów i planów zagospo- darowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowaniach ekofizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowi ą ogromn ą pomoc przy realizacji wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Dane dotycz ące złó Ŝ kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych opraco- wanych dla komputerowej bazy danych. Zwiad terenowy przeprowadzono w kwietniu 2007 r. 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza Pako ść znajduje si ę mi ędzy 52 040’ a 52 050’ szeroko ści geograficznej północnej i mi ędzy 18°00’ a 18°15’ długo ści geograficznej wschodniej. Administracyjnie nale Ŝy do województwa kujawsko-pomorskiego, do powiatów Ŝni ńskiego (gmina Barcin), inowrocławskiego (miasta: Inowrocław, Janikowo i Pako ść ; gminy: Inowrocław, Janikowo, Złotniki Kujawskie, Pako ść i Kruszwica) oraz mogile ńskiego (gminy D ąbrowa, Mogilno i Strzelno). Według podziału fizycznogeograficznego J. Kondrackiego (2001) obszar arkusza poło- Ŝony jest na granicy dwóch mezoregionów: Równiny Inowrocławskiej i Pojezierza Gnie ź- nie ńskiego (nale Ŝą cych do makroregionu – Pojezierza Wielkopolskie). Granica mi ędzy tymi jednostkami przebiega przez północn ą cz ęść rynny Jeziora Pakoskiego oraz dolin ę Noteci (fig. 1). Obszar Pojezierza Gnie źnie ńskiego jest falist ą i płask ą wysoczyzn ą morenow ą o wyso- ko ściach od 95 do 118 m n.p.m. Powierzchnia terenu charakteryzuje si ę urozmaicon ą rze źbą oraz skupieniem du Ŝych jezior rynnowych. Wyst ępuj ą tu dwie strefy pagórków moren czoło- wych, pojedyncze wzgórza moren i pola równin wodnolodowcowych. Wysoko ści pagórków wynosz ą od 5 do 7 m, a wzgórz morenowych od 10 do 15 m. W okolicach Kołodziejewa wy- st ępuj ą skupienia kemów i form kemopodobnych. Wysoczyzn ę rozcinaj ą dwie rynny subgla- cjalne przekształcone w doliny rynnowe. Wi ększ ą z nich, o rozci ągło ści północ – południe, zajmuj ą: Jezioro Pakoskie, Jezioro Mielno oraz rzeka Note ć ł ącz ąca oba jeziora. Drug ą rynn ę o rozci ągło ści NNS-SSW zajmuj ą jeziora: W ęgiereckie, Piotrowskie i Ludziskie poł ączone ze sob ą Noteci ą Wschodni ą (Stara Note ć). Niewielki północno-wschodni fragment opisywanego obszaru wchodzi w skład Równi- ny Inowrocławskiej wznosz ącej si ę na wysoko ści od 86 do 95 m n.p.m., a jej stref ą graniczn ą od wschodu jest szeroka dolina Noteci o przebiegu równole Ŝnikowym. Równina jest wyso- czyzn ą polodowcow ą uformowan ą w czasie zlodowace ń północnopolskich i holocenu. Doli- nie towarzysz ą rozległe powierzchnie tarasowe pochodzenia erozyjnego, erozyjno- akumulacyjnego oraz dwóch tarasów nadzalewowych (Kondracki, 2001). W dolinie Noteci roczna suma opadów jest jedn ą z najni Ŝszych w kraju i wynosi około 500 mm. Średnie roczne sumy opadów w okresie 1974-94, dla posterunku opadowego w Pa- ko ści wynosz ą 502,9 mm, najni Ŝsze roczne sumy opadów (292 mm) odnotowano w roku 1982 i 1989. Około 60% rocznej sumy opadów przypada na półrocze letnie; maksymalne opady maj ą miejsce w lipcu. Średnie zachmurzenie jest tak Ŝe jednym z najni Ŝszych w Polsce, 4 pokrywa śnie Ŝna utrzymuje si ę od 60 do 80 dni. Średnia temperatura roczna wynosi od 7,5 do 8,0°C, najchłodniejszym miesi ącem jest stycze ń i wówczas średnia temperatura wynosi -2°C, natomiast najcieplejszym miesi ącem jest lipiec ze średni ą temperatur ą wynosz ącą 18°C (Ra- port ..., 2006). Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Pako ść na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (red.) (2001) 1 – granica makroregionów, 2 – granica mezoregionów Mezoregion Pradoliny Toru ńsko-Eberswaldzkiej: 315.35 – Kotlina Toru ńska Mezoregiony Pojezierza Wielkopolskiego: 315.54 – Pojezierze Gnie źnie ńskie, 315.55 – Równina Inowrocławska, 315.56 – Równina Wrzesi ńska, 315.57 – Pojezierze Kujawskie Opisywany teren obejmuje zachodni ą cz ęść Inowrocławia. Miasto jest znanym uzdro- wiskiem nizinnym z licznymi zakładami przyrodoleczniczymi, szpitalami uzdrowiskowymi, sanatoriami, w których leczy si ę choroby narz ądów ruchu, dolegliwo ści reumatyczne, układu kr ąŜ enia i pokarmowego. W Inowrocławiu zlokalizowanych jest wiele zakładów przemysłu: chemicznego (Inowrocławskie Zakłady Chemiczne w M ątwach), szklarskiego, maszynowego, 5 poligraficznego, odzie Ŝowego. Dynamicznie rozwija si ę handel i usługi, gdzie znajduje za- trudnienie wielu mieszka ńców miasta i okolic. Pako ść le Ŝy w środkowej cz ęś ci obszaru arkusza, a jego bliskie i sprawne poł ączenie komunikacyjne z Inowrocławiem przyczynia si ę do aktywnego funkcjonowania i rozwoju gospodarczego miasta,