ΔΑΣΙΚΗ ULMACEAE – RANUNCULACEAE – ΒΟΤΑΝΙΚΗ LAURACEAE – PLATANACEAE – ROSACEAE Kώστας Βιδάκης Kώστας Βιδάκης Γεώργιος Κοράκης Kώστας Βιδάκης Ulmaceae ΔΑΣΙΚΗ ΒΟΤΑΝΙΚΗ Kώστας Βιδάκης Φύλλα εναλλασσόμενα, δίσειρα, απλά, πριονωτά μέχρι οδοντωτά, συχνά με ασύμμετρη βάση. Τα παράφυλλα πέφτουν νωρίς. Άνθη μονογενή ή διγενή, μικρά, σε δέσμες ή μεμονωμένα, μασχαλιαία. Περιάνθιο με 4-8 σεπαλοειδή Kώστας Βιδάκης πέταλα (τέπαλα) τα οποία συνήθως συμφύονται. Οι στήμονες είναι Η οικογένεια περιλαμβάνει 8 γένη και 61 ισάριθμοι, όρθιοι, ελεύθεροι ή είδη φυλλοβόλων ή αειθαλών, μόνοικων ή συμφυείς προς τα κάτω. Η ωοθήκη πολύγαμων δέντρων και θάμνων. αποτελείται από δύο συμφυή Για τις ανάγκες του μαθήματος, καρπόφυλλα, συνήθως μονόχωρη ακολουθώντας το Vascular Plants of με μία σπερμοβλάστη, σπάνια Greece, το γένος Celtis θα εξεταστεί ως δίχωρη με 2 σπερμοβλάστες. γένος συμπεριλαμβανόμενο στην Καρπός πτερυγιοφόρο κάρυο, Kώστας Βιδάκης οικογένεια Ulmaceae. δρύπη ή δρυπόμορφος. Ulmaceae Τρία (3) από τα οκτώ (+1) γένη της οικογένειας εξαπλώνονται και στην Ελλάδα. Στο εργαστηριακό μάθημα θα εξετάσουμε 4 αυτόχθονα είδη δύο γενών (Ulmus- Celtis). 1 Φύλλα πτερόνευρα από τη βάση 2 Καρπός πτερυγιοφόρο κάρυο. Φύλλα συνήθως διπλά πριονωτά. ULMUS 2 Καρπός δρυπόμορφος, μικρός, με μικρό ποδίσκο. Φύλλα απλά πριονωτά ή οδοντωτά. ZELKOVA 1 Φύλλα τρίνευρα στη βάση. CELTIS Kώστας Βιδάκης ULMUS Kώστας Βιδάκης CELTIS ZELKOVA https://en.wikipedia.org/wiki/Zelkova_abelicea#/media/File:Zelk ova_abelicia.jpg Kώστας Βιδάκης ULMUS Kώστας Βιδάκης CELTIS Ulmaceae ULMUS Φτελιά Πτερυγιοφόρο κάρυο χωρίς 1 βλεφαρίδες, σχεδόν απόδισκο. 2 Λέπια οφθαλμών ομοιόχρωμα. Πτερυγιοφόρο κάρυο εμφανώς βλεφαριδωτό, με μακρύ ποδίσκο. Λέπια οφθαλμών Ulmus 1 δίχρωμα, εμφανώς laevis σκοτεινότερα στο πάνω μέρος. Φύλλα με 12-19 ζεύγη νεύρων. Ο μίσχος λίγο-πολύ καλύπτεται από την ωτοειδή βάση της Ulmus 2 μεγαλύτερης πλευράς του glabra ελάσματος. Ζεύγη νεύρων 12- Ulmus glabra & Ulmus minor 18 Ο μίσχος ποτέ δεν καλύπτεται 2 από τη βάση του ελάσματος. 3 ΔΕΝ ΞΕΧΝΩ για τα είδη του γένους ULMUS Ζεύγη νεύρων 7-12. Φύλλα πτερόνευρα, με μικρό μίσχο, ασύμμετρα στη Πτερυγιοφόρο κάρυο σχεδόν Ulmus βάση. 3 κυκλικό. Φύλλα με 10-12 ζεύγη procera Άνθη διγενή, μικρά, σε δέσμες, με ανθήρες νεύρων. πορφυρούς. Πτερυγιοφόρο κάρυο σχεδόν Καρπός μικρό, πιεσμένο, πτερυγιοφόρο κάρυο. Ulmus 3 αντωοειδές. Φύλλα με 7-12 minor ζεύγη νεύρων. Ulmaceae Ulmus minor Πτελιά (Φτελιά) η πεδινή Kώστας Βιδάκης Kώστας Βιδάκης Δέντρο με ύψος μέχρι 30 m (συχνά πολύ μικρότερο). Κόμη στην αρχή κωνική, αργότερα διαπλατύνεται. Φλοιός στην αρχή λείος, σταχτοκάστανος, αργότερα με επιμήκεις και εγκάρσιες σχισμές. Νεαροί κλαδίσκοι μερικές φορές με φελλώδεις εξάρσεις, γυμνοί ή χνουδωτοί, ερυθρωποί. Οφθαλμοί ωοειδείς, οξυκόρυφοι, τριχωτοί, σκουροκάστανοι. Φύλλα μέχρι 9(-11)x4(-6) cm, ελλειψοειδή μέχρι αντωοειδή, οξυκόρυφα, με ασύμμετρη βάση, διπλά πριονωτά μέχρι οδοντωτώς πριονωτά. Ζεύγη νεύρων 7-12. Η πάνω επιφάνεια πρασινωπή, γυαλιστερή, γυμνή και η κάτω με ανοιχτότερο χρώμα, γυμνή ή χνουδωτή. Ulmaceae Ulmus minor Φτελιά η πεδινή Τα άνθη μικρά, πορφυρωπά, σε δέσμες. Κάθε άνθος με 4-5μερές, καμπανοειδές περιάνθιο, λευκά βλεφαριδωτούς λοβούς, ισάριθμους στήμονες και μία ωοειδή ωοθήκη με δύο ραμφοειδή στίγματα. Άνθηση Μάρτιο-Απρίλιο. Το πτερυγιοφόρο κάρυο μέχρι 2(-2,5) cm, αντωοειδές, και με το κάρυο πιο πάνω από το μέσο. Η κορυφή με ρηχή εντομή και η βάση σφηνοειδής. Ωρίμαση μέσα Απριλίου μέχρι αρχές Ιουνίου. Kώστας Βιδάκης Διακρίνονται δύο υποείδη : 1 Κλαδίσκοι πυκνά, λευκά χνουδωτοί. Φύλλα με μαλακό χνούδι κάτω, χωρίς αδένες. α. subsp. canescens 1 Κλαδίσκοι γυμνοί ή αραιά χνουδωτοί. Φύλλα λίγο- πολύ γυμνά και συχνά αδενώδη κάτω. β. subsp. minor Kώστας Βιδάκης Ulmaceae Ulmus glabra Πτελιά η ορεινή Δέντρο με ύψος μέχρι 35-40 m, χωρίς παραβλαστήματα. Κόμη πλατιά, πυκνή. Φλοιός στην αρχή λείος, αργότερα με βαθιές, επιμήκεις σχισμές. Νεαροί κλαδίσκοι μάλλον ισχυροί, με σμηριγγώδεις τρίχες, καστανωποί. Οφθαλμοί ωοειδείς, αμβλυκόρυφοι, τριχωτοί, καστανόχρωμοι. Φύλλα μέχρι 16(-24)x8(-12) cm, πλατιά αντωοειδή μέχρι ελλειψοειδή, συχνά τρίλοβα στο πάνω μέρος, επιμήκως οξυκόρυφα μέχρι οξυκόρυφα, με ασύμμετρη βάση, οξέως διπλά πριονωτά. Ζεύγη νεύρων 12-18. Η πάνω επιφάνεια βαθυπράσινη, τραχιά και η κάτω βαθυπράσινη, αδρά ή λεπτά τριχωτή. Μίσχος πολύ βραχύς ( 0,3 cm), ο οποίος καλύπτεται από την ωτοειδή βάση της μεγαλύτερης πλευράς του ελάσματος. Kώστας Βιδάκης Ulmaceae Ulmus glabra Πτελιά η ορεινή https://www.wikiwand.com/en/Ulmus_glabra Τα άνθη με 6μερές περιάνθιο, λοβούς βλεφαριδωτούς και ισάριθμους με τους λοβούς στήμονες. Άνθηση Μάρτιο - Απρίλιο. Το πτερυγιοφόρο κάρυο 2,5-3 cm, πλατιά αντωοειδές μέχρι ελλειψοειδές, γυμνό ή μερικές φορές χνουδωτό στο μέσο και με το κάρυο στο κέντρο. Η κορυφή με βαθιά εντομή και η βάση λίγο-πολύ σφηνοειδής. Ulmaceae Celtis australis Κελτίς η νότια (κ. μελικουκκιά, μικροκουκκιά) Kώστας Βιδάκης Kώστας Βιδάκης Δέντρο με ύψος μέχρι 20(-25) m. Κόμη πλατιά κυκλική, με αποκλίνοντες κλάδους. Φλοιός λείος, σταχτόχρωμος. Νεαροί κλαδίσκοι χνουδωτοί. Οφθαλμοί κωνικοί, καστανόχρωμοι. Ulmaceae Celtis australis Κελτίς η νότια (κ. μελικουκκιά, μικροκουκκιά) Kώστας Βιδάκης http://www.arbolapp.es/en/species/info/celtis-australis/ Φύλλα 4-12(-15)x2-5 cm, ωοειδώς λογχοειδή μέχρι λογχοειδή, επιμήκως οξυκόρυφα, με σφηνοειδή, ασύμμετρη βάση, οξέως πριονωτά. Η πάνω επιφάνεια βαθυπράσινη, τραχιά και η κάτω καστανοπράσινη ή γκριζοπράσινη, χνουδωτή. Μίσχος μέχρι 1,5(-2) cm. Τα άνθη διγενή ή μονογενή λόγω ατροφίας. Κάθε άνθος με 5μερές περιάνθιο και βλεφαριδωτούς λοβούς. Οι στήμονες με βραχέα νήματα, στην αρχή κυρτοί, αργότερα όρθιοι. Η ωοθήκη μονόχωρη και ο Kώστας Βιδάκης στύλος δισχιδής. Άνθηση Μάρτιο- Απρίλιο. Ulmaceae Celtis australis Κελτίς η νότια (κ. μελικουκκιά, μικροκουκκιά) Δρύπη διαμέτρου 0,9-1,2 cm, σφαιρική, στην αρχή πράσινη, αργότερα καστανωπή μέχρι μαυρωπή. Ποδίσκος μέχρι 3,5 cm, με υπερδιπλάσιο μήκος από αυτό του μίσχου των φύλλων. Ενδοκάρπιο με μικρές κοιλότητες σε δικτυωτή διάταξη. Ωρίμαση Σεπτέμβριο - Οκτώβριο. Kώστας Βιδάκης ΔΑΣΙΚΗ ΒΟΤΑΝΙΚΗ Ranunculaceae Η οικογένεια περιλαμβάνει 65 γένη και 2,377 είδη κυρίως ποώδη, σπανίως ξυλώδη (π.χ. Clematis). Τα φύλλα είναι είτε στη βάση του βλαστού (σαν ροζέτα), είτε κατ’ εναλλαγή όταν αναπτύσσονται στον βλαστό, αν και στο γένος Clematis είναι αντίθετα. Συνήθως το έλασμά τους είναι πολυσχιδές ή παλαμοειδώς έλλοβο, αλλά υπάρχουν και αντιπρόσωποι με στενά ακέραιο έλασμα ή καρδιόσχημο (π.χ Ranunculus ficaria, Caltha sp.). Σε υδρόβια είδη του γένους Ranunculus τα φύλλα είναι πολυσχιδή με τριχόμορφα τμήματα. Τα άνθη παρουσιάζουν μεγάλη ποικιλομορφία. Στην πλειοψηφία Kώστας Βιδάκης Kώστας Βιδάκης των γενών είναι ακτινόμορφα αν και συναντάμε και γένη με Nigella arvensis Anemone pavonina ζυγόμορφα (Aconitum, Delphinium, Consolida). Σπάνια διαμορφώνουν διακριτό κάλυκα και στεφάνη (εξαίρεση το γένος Ranunculus) και είναι συνήθως ερμαφρόδιτα. Τα σέπαλα συνήθως είναι πέντε, αν και υπάρχουν είδη με τρία ή πολυάριθμα. Συχνά έχουν την μορφή των πετάλων και σπάνια παραμένουν (Helleborus). Στα γένη Anemone, Pulsatilla και Nigella υπάρχει ένα προστατευτικό περίβλημα φύλλων κάτω από το άνθος, εναλλασσόμενο με τα τμήματα του κάλυκα. Οι στήμονες είναι πολυάριθμοι σπειροειδώς τοποθετημένοι. Τα καρπόφυλλα ποικίλουν από ένα έως αρκετά ή πολυάριθμα (το συνηθέστερο στην οικογένεια). Ο καρπός συνήθως είναι αχαίνιο ή πολύσπερμος θύλακας. Στο γένος Kώστας Βιδάκης Kώστας Βιδάκης Actaea είναι σαρκώδης ράγα, ενώ στο Nigella σχηματίζει μια Ranunculus sardous Delphinium fissum τοιχοραγή κάψα. Ranunculaceae Clematis κληματίς Αειθαλείς ή φυλλοβόλοι αναρριχώμενοι - με τη βοήθεια των μίσχων - θάμνοι. Φύλλα αντίθετα, απλά ή σύνθετα. Άνθη συνήθως διγενή, ακτινόμορφα, μεμονωμένα ή σε δέσμες ή φόβες. Περιάνθιο 4μερές, με λοβούς πεταλοειδείς (τέπαλα). Στήμονες και καρπόφυλλα πολυάριθμα. Καρπός με πολυάριθμα αχαίνια που φέρουν μακρείς, παραμένοντες, συχνά τριχωτούς στύλους. Στη χώρα μας 5 αυτοφυή είδη: Kώστας Βιδάκης 1 1 Άνθη χωρίς βρακτίδια. Φύλλα συνήθως σύνθετα. 2 1 Άνθη με δύο συμφυή βράκτια στη βάση τους. Φύλλα συνήθως απλά. Clematis cirrhosa 2 Άνθη σε φόβες ή διχάσια, λευκά ή κιτρινωπά. Λοβοί περιάνθιου βραχύτεροι 3 από 2,5 cm. 2 Άνθη απλά, ερυθροϊώδη. Λοβοί περιάνθιου 2,5-3,8 cm. Clematis viticella 3 Nήματα στημόνων γυμνά. Λοβοί περιάνθιου αμβλυκόρυφοι. 4 3 Νήματα στημόνων τριχωτά. Λοβοί περιάνθιου οξυκόρυφοι. Clematis orientalis 4 Ανθήρες συχνά ισομήκεις των νημάτων. Μεσογονάτια τμήματα γυμνά. Clematis flammula 4 Ανθήρες πολύ βραχύτεροι των νημάτων. Μεσογονάτια τμήματα τριχωτά. Clematis vitalba Ranunculaceae Clematis flammula Κληματίς η φλογώδης (κ. αγράμπελη, αγραμπελίδα, κληματσίδα, χελιδονιά) https://www.actaplantarum.org/galleria_flora/galleria1.php?aid=2177 Kώστας Βιδάκης Kώστας Βιδάκης Αρκετά σφριγηλός, θάμνος. Βλαστοί με πιεσμένο τρίχωμα στα γονάτια μόνο. Φύλλα διπλά πτεροειδή, με φυλλάρια έμμισχα, ωοειδή ή ελλειψοειδή, συχνά δερματώδη, ανοιχτοπράσινα, πολύ αραιά τριχωτά, καυστικά στη γεύση. Ranunculaceae Clematis flammula Κληματίς η φλογώδης (κ. αγράμπελη, αγραμπελίδα, κληματσίδα, χελιδονιά) Kώστας Βιδάκης Άνθη σε μασχαλιαίες, πυκνά τριχωτές φόβες. Λοβοί περιάνθιου 0,9-1,2 cm, λευκοί, αμβλυκόρυφοι, πυκνά τριχωτοί στις άκρες, λιγότερο στην επιφάνεια. Ανθήρες συχνά ισομήκεις των γυμνών νημάτων. Άνθηση Ιούνιο - Ιούλιο. Ranunculaceae Clematis flammula Κληματίς η φλογώδης (κ. αγράμπελη, αγραμπελίδα, κληματσίδα, χελιδονιά) https://www.actaplantarum.org/galleria_flora/galleria1.php?aid=2177 Το αχαίνιο τριγωνικό, καστανό, γυμνό, με τριχωτό αθέρα (στύλο). Ranunculaceae Clematis vitalba Κληματίς η λευκάμπελος https://www.actaplantarum.org/galleria_flora/galleria1.php?aid=1178