BODEMKAART VAN BELGIË CARTE DES SOLS DE LA BELGIQUE VERKLARENDE TEKST BIJ HET KAARTBLAD TEXTE EXPLICATIF DE LA PLANCHETTE DE MERCHTEM 72 E Uitgegeven onder de auspiciën Edité sous les auspices de van het Instituut tot aanmoe- l'Institut poui- l'encouragement diging van het Wetenschappe- de la Recherche Scientifique lijk Onderzoek in Nijverheid dans l'Industrie et l'Agricul- en Landbouw (LW.O.N.L.) ture (LR.S.LA.) 1965 De bodem kaarten, schaal 1/20 000, met verklarende tekst, zijn te ver• krijgen bij het secretariaat van het Comité voor het opnemen van de Bodem\aart en de Vegetatie\aart van België, Rozicr 6, Gent. Normale prijs : 125 F (min. 100 F — max. 175 F). Behalve dc bodemkaarten met verklarende tekst publiceerde het Comité eveneens verhandelingen : — De Bodemgesteldheid van het Oudland van Veurne-Ambacht 124 bïz.. 27 jig., 34 tab., 3 pl. buiten te\st. Gent, 1951. Résumé, sous-texte des figures et des planches en français . 125 F — Contribution à l'étude des terrains superficiels de la région condrusienne 320 p., 84 fig. (fig. + phot.), 3 cartes. Gand, 195S. Samenvatting, onderschriften van fig. en \aarten in het Nederlands . 300 F Les cartes des sols, à l'échelle dc 1/20 000, avec texte explicatif, peuvent être obtenues au secrétariat du Comité pour l'établissement de la Carte des Sols et de la Végétation de la Belgique, 6, Rozier, Gand. Prix normal : 125 F (min. 100 F — max. 175 F). Outre les cartes des sols avec texte explicatif, le Comité a édité également des mémoires : — Contribution à l'étude des terrains superficiels de la région condrusienne 320 p., 84 fig. (fig. + phot.), 3 cartes. Gand, 1958. Samenvatting, onderschriften van fig. en \aarten in het Nederlands . 300 F — De Bodemgesteldheid van het Oudland van Veurne-Ambacht 124 biz.. 27 fig., 34 lab., 3 pl. buiten te\st. Gent, 1951. Résumé, sous-texte des figures et des planches en français . 125 F VERKLARENDE TEKST BIJ DE BODEMKAART VAN BELGIË TEXTE EXPLICATIF DE LA CARTE DES SOLS DE LA BELGIQUE BODEMKAART VAN BELGIË CARTE DES SOLS DE LA BELGIQUE VERKLARENDE TEKST BI] HET KAARTBLAD TEXTE EXPLICATIF DE LA PLANCHETTE DE MERCHTEM 72 E Uitgegeven onder de auspiciën Edité sous les auspices de van het Instituut tot aanmoe- [Institut pour l'encouragement diging van het Wetenschappe- de la Recherche Scientifique lijk Onderzoek in Nijverheid dans l'Industrie et l'Agricul- en Landbouw (LW.O.N.L.) ture (L R. S. L A.) 1965 De publikaties van het Comité voor het opnemen van de Bodemkaart en de Vegetatiekaart van België omvatten : — kaartbladen op schaal 1/20 000 — verklarende teksten bij de kaartbladen — verhandelingen over de bodem- en de vegetatiegesteldheid van de natuurlijke streken van België. Les publications du Comité pour Vétablissement de la Carte des Sols et de La Végétation de la Belgique comportent : — des planchettes à l'échelle de 1/20 000 — des textes explicatifs des planchettes — des mémoires sur la constitution des sols et de la végéta• tion des régions naturelles de la Belgique. BODEMKAART VAN BELGIË CARTE DES SOLS DE LA BELGIQUE 57W 57e 58 W .73W 87 W 87 E 88W VERKLAEENDE TEKST BIJ HET KAARTBLAD TEXTE EXPLICATIF DE LA PLANCHETTE DE MEBCHTEM 72 E door — par A. LOUIS Centrum voor Bodemkartering Centre de Cartographie des Sols Dir. R. TAVERNIER INHOUDSOPGAVE Biz. Inleiding 9 1. FYSIOGRAFIE 11 11. Topografie en hydrografie 11 12. Geologische opbouw 14 13. Landschapsbeeld 16 14. Klimaat 18 2. BODEMGESTELDHEID EN LANDBOUW .... 20 21. Lithologie van de bodemvormende sedimenten . 20 211. CoUuviale en alluviale sedimenten . 20 212. Pleistocene sedimenten .... 21 213. Tertiaire sedimenten ..... 22 22. Hydrologie 23 221. Permanent grondwater .... 23 222. Tijdelijk stuwwater 24 223. Hellingwater 26 23. Bodemgenese 27 231. Bruine bodems 27 232. Grijsbruine podzolachtige boderas . 28 233. Gedegradeerde varianten van de grijsbruine podzolachtige bodems ..... 30 234. Podzolen 30 235. Gronden met niet bepaalde profielontwik• keling 31 236. Regosols 31 237. Kunstmatige gronden 32 24. Bodemklassifikatie 32 241. Kernserie 32 242. Afgeleide serie 35 243. Fase 37 '\-r.^- X ' * Biz. 25. Bondig overzicht van de bodemgesteldheid . 37 26. Bodemeenheden en hun landbouweigenschappen 39 261. Plateau- en hellinggronden .... 39 2611. Leemgronden 39 26111. Diepe leemgronden . 39 26112. Ondiepe leemgronden 45 2612. Zandleemgronden .... 46 26121. Diepe zandleemgronden . 46 26122. Ondiepe zandleemgronden . 55 2613. Licht-zandleemgronden ... 58 2614. Kleigronden 60 2615. Stenig-leemgronden .... 61 262. Vallei- en depressiegronden ... 61 2621. Gronden op lemig materiaal . 61 2622. Zandleemgronden .... 69 2623. Gronden op zandlemig materiaal . 69 2624. Gronden op kleiig materiaal . 74 2625. Gronden op venig materiaal . 75 263. Kunstmatige gronden 75 3. DIVERSE GEGEVENS m VERBAND MET DE BODEMGESTELD• HEID . 77 31. Landbouwkundig bodemgebruik .... 77 32. Andere gegevens over mensehjke aardrijkskunde 82 33. Bodemgeschiktheidsklassifikatie voor landbouw 84 Bibliografie 89 Legende — Légende . 90 Résumé . - 98 VERKLARENDE TEKST BIJ HET KAARTBLAD MERCHTEM 72 E Inleiding De gekarteerde oppervlakte van het kaartblad Merchtem be• slaat ca. 8000 ha. Het kaartblad ligt ten noordwesten van Brussel, in de provincie Brabant en voor een klein deel (noord• westhoek) in de provincie Oost-Vlaanderen. De zuideUjke helft behoort tot de Leemstreek, de noordelijke helft tot de Zand- leemstreek(l). Het uiterst noordelijk deel (Buggenhout) omvat een zeer klein gedeelte van het overgangsgebied (Licht-Zand- leemstreek) naar de Vlaamse Zandstreek. Volgende gemeenten liggen op het kaartblad : gedeeltelijk, met de dorpskom : Brussegem, Hamme, Londer- zeel, Merchtem, MoUem, SteenhufEel en Wolvertem, gedeeltelijk, met de dorpskom op een aangrenzend blad : Opwijk (Lebbeke 72 W), Buggenhout (Puurs 57 E), Meise (Vilvoorde 73 E), Kobbegem en Wemmei (Anderlecht 87 E), Asse (Asse 87 W). Er komen talrijke gehuchten voor die zich eertijds zelfstandig ontwikkeld hebben en een eigen kerk bezitten : Bollebeek (MoUem), Ossel, Oppem (Brussegem), Impde, Méuzegem, Kos• sem (Wolvertem) en Peizegem (Merchtem). Het gebied heeft nog een uitgesproken landelijk karakter met overwegend landbouwkundige uitbating. Het bosareaal omvat verspreide aanplantingen van populiéren en loofhoutbossen, waaronder het Buggenhoutbos. Alleen in Merchtem (brou• werij, meubelfabrieken) en in Londerzeel, de twee voornaamste agglomeraties, is er een weinig niiverheid. (1) De grens tussen de Leemstreek en de Zandleemstreek volgt grosso modo de baan van Mansteen (Opwijk) naar Sleeuwhagen (Moliem), de noordei^rens van Brussegem tot aan de steenweg naar Vilvoorde en deze steenweg tot Wolvertem. 10 De belangrijkste verbindingswegen zijn. * • wegen : Aalst-Vilvoorde, Merchtem-Brussel en Wolvertem- Puurs, spoorweg : Dendermonde-Opwijk-Brussel. .1 ' — I*-' Uitvoering van de kaartopname en de profilering De bodemkaart werd opgenomen per gemeente op schaal 1/5000. De bodemprofielen werden onderzocht door middel van boringen (ca. 2 per ha) en profielkuilen tot op ca. 125 cm. diepte. Het veldwerk werd verricht in de perioden 1950 (eerste kar• tering) en 1962-1963 (revisie) door de karteerders F. D'Haeyer, H. Van Craeyenest en P. Wouters, onder leiding van A. Louis. De algemene leiding berustte bij Prof. Dr. R. Tavemier, direc• teur van het Centrum voor Bodemkartering. In 1951 werden 80 profielen morfologisch onderzocht door Ing. M. Van de Sompele, assistent bi] het Laboratorium voor Grondonderzoek van de Rijkslandbouwhogeschool, onder de directie van Prof. Dr. L. De Leenheer. De morfologische profiel• beschrijvingen en fysico-chemische analyseresultaten van de bodemmonsters werden samengebracht in een verslag (L. DE LEENHEER & E. APPELMANS, 1952). 11 I. FYSIOGRAFIE II. TOPOGRAFIE EN HYDROGRAFIE (fig. 1) Het algemeen topografisch oppervlak van het gebied daalt zeer onregehnatig van het zuiden naar het noorden. De hoogste punten (80 m) liggen in de zuidwesthoek van het kaartblad en op een heuveltop ten noordwesten van de dorpskom van Brussegem; het laagste punt (10 m) ligt in het uiterste noorden, langs de Grote Molenbeek. De hoofdtrekken van het reliëf worden bepaald door de aard van het geologisch substraat ; kleiige of grintrijke tertiaire lagen, die beter weerstand boden aan de erosie vóór de afzetting van het kwartair dek, vormen de ondergrond van enkele steile hellingen en heuveltoppen. Het verschil in reliëf tussen de Leemstreek (zuiden) en do Zandleemstreek (noorden) is opvallend. In de zuidelijke helft van het kaartblad is het reliëf sterk golvend (foto 1) en plaat• selijk heuvelig. Tussen Müllem, Brussegem en het gehucht Oppem komen een reeks heuvels voor (o.a. de Foeksenberg en de heuvel met het radarstation), waarvan de toppen boven de 75 m reiken. De meeste beken in de Leemstreek lopen in zuidwest-noordoostrichting en hebben het leemplateau in lang• gerekte ruggen verdeeld door uitschuring van smalle, doch vrij diepe valleien. Ongeveer loodrecht op de richting van deze val• leien lopen secundaire valleien, die zich hogerop meestal ver• takken in kleine, droge depressies. In de noordelijke helft ligt het hoogste punt (35 m) op een brede rug, nabij de oude molen van Peizegem. Beneden een hoogte van ca. 30 m wordt het rehëf geleidehjk vlakker van zuid naar noord : het zuidelijk gedeelte van het zandleemgebied is nog golvend tot zwak golvend, terwijl het meest noordelijk deel tussen 10 en 20 m reeds tamelijk vlak wordt. Slechts op de plaatsen waar tertiaire klei ondiep voorkomt, o.a. ten oosten van de Robbeek, tussen de Hunsberg en het gehucht Rossem en rond de