Jurajskie piękno literaturze krajoznawczej ziemia janowska bywa nazywana perłą tej W części Jury Krakowsko-Częstochowskiej. I nie ma w tym słowa przesady, bo jej walory przyrodnicze i kulturowe doprawdy są wyjątkowe. Malownicza do- lina rzeki Wiercicy, rozległe lasy, bajkowe ostańce, krasowe podziemia, krysta- liczne czyste źródła oraz liczne zabytki świeckie i sakralne budzą powszechny zachwyt. Tutaj też, na wyciągnięcie ręki, można poczuć ducha polskiej historii. Historii znaczonej latami powstań, wojen i pokoju. Zabytkowa studnia w Janowie wódzka nr 793 (Święta Anna – Żarki). Do Zawsze Fair Play Częstochowy jest stąd 20 km, Katowic – anów to gmina wiejska o charakterze 60 km, a do Krakowa – 90 kilometrów. J turystycznym. Wszystkie sołectwa łą- czy dobra sieć dróg, a w Janowie i Zło- Z podkową w herbie tym Potoku działają własne oczyszczalnie ierwsi ludzie przybyli do doliny rzeki ścieków. Gmina otrzymała wiele presti- P Wiercicy ok. 80 tys. lat p.n.e. (→str. 4). żowych tytułów, m.in.: „Przyjaźni Środo- Natomiast sam Janów, założony przez wisku“, „Gmina Fair Play“, „Lider Ener- Jana Aleksandra Koniecpolskiego, pow- 100-lecie OSP w Janowie i Złotym OSP w Janowie Potoku 100-lecie getycznych Przemian - Gmina Przyjazna stał co najmniej w 1670 r. Świadectwem Odnawialnym Źródłom Energi“ i „Przy- Wśród lasów i skałek tego jest zachowany odcisk pieczęci wój- mina Janów (5,8 tys. mieszkańców) jazna Wieś“. Tutejsze władze sprzyjają ta-burmistrza tej miejscowości. Obecny inwestorom oraz nowym mieszkańcom. G leży w powiecie częstochowskim na jej herb posiada znak rodowy Koniecpol- terenie woj. śląskiego. Zajmuje ona płn. skich – Pobóg. Na błękitnej tarczy widnie- wsch. część Wyżyny Krakowsko-Czę- je srebrna podkowa (zwrócona ramionami Na Pustyni Siedleckiej Na stochowskiej. Jej powierzchnia ma 146 w dół), ze złotym krzyżem kawalerskim na km², z czego na lasy przypada 52%, a na szczycie. Prawa miejskie Janów otrzymał użytki rolne 45%. w 1696 r., po czym utracił je z woli cara Pod względem administracyjnym Gancarzowa Skała w Siedlcu Skała Gancarzowa w 1870 r. Była to kara za zbrojny udział tworzą ją 22 sołectwa: Apolonka, Bystrza- jego mieszkańców w powstaniu stycznio- nowice, Bystrzanowice-Dwór, Czepurka, wym 1863 r. Góry Gorzkowskie, Hucisko, Janów, Bogactwo przyrody Lgoczanka, Lipnik, Lusławice, Okrąglik, iejscowy krajobraz tworzą wapien- Pabianice, Piasek, Ponik, Skowronów, M ne ostańce (378), jaskinie i schro- Siedlec, Sokole Pole, Śmiertny Dąb, niska skalne (35), źródła krasowe (wy- Teodorów, Zagórze, Złoty Potok i Żuraw. wierzyska), dolina rzeki Wiercicy, stawy Przez gminę biegnie droga krajowa nr 46 (22), lasy mieszane (m.in. buk, grab, (Częstochowa – Kielce) i droga woje- dąb i sosna) oraz Pustynia Siedlecka. Staw Amerykan 2 W świecie przyrody występuje wiele ga- jażdżki konne i kuligi) oraz Hotel „Kmi- tunków roślin i zwierząt, w tym: czosnek cic” w Złotym Potoku (wypożyczalnia ro- niedźwiedzi, lilia złotogłów, sarny, dziki, werów i sprzętu wodnego). Obok hotelu Jana Chrzciciela w Złotym Potoku św. Kościół myszołowy i nietoperze. Ich ochronie słu- istnieje też Jurajski Park Linowy. Gmina żą cztery rezerwaty przyrody: „Parkowe”, Janów słynie z dużych, corocznych im- „Ostrężnik”, „Kaliszak” i „Bukowa Kępa” prez plenerowych, w tym Święta Pstrąga, oraz Park Krajobrazowy Orlich Gniazd Jurajskiego Lata Filmowego, Pustynnego (→str.13-15). Pikniku i Dni Janowa (→str. 16 i 17). Atrakcje turystyczne Podkową do celu ędrówkom po okolicy sprzyjają liczne: szlaki piesze (7), ścieżki Przy okazji różnych imprez organizowa- W ne są tutaj zawody w rzucie podkową do przyrodniczo-dydaktyczne (7), szlaki celu. W 2005 r., w przeciągu jednej go- i ścieżki rowerowe (4) oraz szlaki konne dziny, dokonały tego 992 osoby. Wynik go, pałac Raczyńskich, młyn Kołaczew (3). Na brak atrakcji nie mogą też na- ten został wpi- rzekać grotołazi (jaskinie Wierna i Wier- sany do Pol- i pstrągarnię Raczyńskich z 1881 r. Do cica), wspinacze skalni (m.in. ostańce skiej Księgi Re- interesujących obiektów sakralnych Leśna Zjawa i Babska Skała) i fani ekstre- kordów i Oso- należą kościoły w Janowie i Żurawiu malnych sportów motorowych (Pustynia bliwości. oraz cmentarz żydowski w Janowie Siedlecka). (→str. 11 i 12). Wiele tajemnic nadal kryją ruiny zamku Ostrężnik i podziemia jaskini Ostrężnickiej (→str. 9 i 10). Janowskie ciekawostki • gmina Janów ma najwięcej rezer- watów przyrody w woj. śląskim (4), • większość sołectw posiada odbu- dowane studnie, Zabytki duże i małe • „4 x Janów”- to porozumienie Jurajska Karawana Konna Karawana Jurajska ośród lasów i uroczych zakątków o współpracy, zawarte w 2005 r. gminy leży wiele cennych zabyt- przez: Janów k. Częstochowy (woj. Prawdziwe niespodzianki dla dzieci P i dorosłych oferują: Firma „Lecholand” ków. Większość z nich znajduje się śląskie), Janów Lubelski i Janów w Piasku (m.in. Zaczarowany Las, Ga- na terenie Złotego Potoku (→str. 6-9 Podlaski (woj. lubelskie) oraz Ja- i 11). Tutaj spotkamy m.in. Muzeum nów k. Sokółki (woj. podlaskie) . Nosiwódka leria Planet, Jurajska Karawana Konna), w Złotym Potoku Stajnia „Wiking” w Złotym Potoku (prze- Regionalne im. Zygmunta Krasińskie- 3 Z dziejów ziemi janowskiej Grodzisko, dwory i zamek ierwsi ludzie pojawili się w dolinie P Wiercicy ok. 80 tys. lat p.n.e. (pale- lata 50. XX w. Krasińskiego, Dworek olit środkowy). Ich kamienne narzędzia odnaleziono w Grocie Niedźwiedziej na terenie Złotego Potoku. Natomiast od VIII do XI w. istniało tutaj słowiańskie Herb Jelita Osiedle Wały. Pozostałością grodziska są wały ziemne, leżące na wzgórzu re- zerwatu krajobrazowego „Parkowe”. Jak wskazują badania dr. Jacka Laberscheka, historyka mediewisty z Pracowni Słownika Historyczno- od schyłku XIV w. do II połowy XV w., poł. XVII w. był założycielem pobliskiego Geograficznego Małopolski, Polskiej część tych ziem należała do rycerskiego Janowa. Prawa miejskie prawdopodobnie Akademii Nauk w Krakowie, początki rodu Jelitczyków, herbu Jelita. W XV w. otrzymał on w 1696 r. Po nich ziemie te Potoku się- obie rodziny posiadały tutaj dwory, wie- przeszły w ręce kurlandzkiego księcia Biro- gają XII w. że obronne, folwarki, karczmy i młyny. na, a dalej Szaniawskich, Pruszaków, Les- Z początkiem XIV w. na południo- kich, Skarżyńskich i Cypriana Pintowskiego. wym krańcu Potoku, wzniesiono zamek W 1851 r. zadłużone dobra Pintow- Ostrężnik. Jego budowniczym był praw- skiego kupił dawny generał napoleoński, dopodobnie biskup krakowski Jan Mu- hrabia Wincenty Krasiński (1782-1858). skata (1304-1306). Losy tego obiektu Był on ojcem sławnego polskiego pisarza do dziś kryją wiele tajemnic. Zygmunta Krasińskiego (1812- Zamek Ostrężnik 1859). Poeta wraz z rodziną Jego założycielami byli rycerze Od Potockich do odwiedził złotopotocki dworek herbu Szreniawa, przybyli na te ziemie Krasińskich latem 1857 r. W latach 1852- z doliny rzeki Szreniawy, będącej lewym 1477 roku, po śmierci -1856 gen. hr. W. Krasiński dopływem Wisły. To oni zapewne w XIII w. W ostatniego przedstawi- przebudował stojący obok nie- wznieśli i uposażyli miejscowy kościół ciela męskiej linii Jelitczyków, go zamek na neoklasycystyczny św. Jana Chrzciciela. Później też od całość dóbr, w drodze wykupu, pałac (→str. 5 i 7). Spadko- nazwy miejscowości przyjęli nazwisko przejęli Potoccy-Szreniawici. biercami generała byli Zygmunt Gen. Wincenty Krasiński Potockich. Z kolei Potok zyskał przy- Następnie gospodarowali tutaj Krasiński, jego syn Władysław domek Złoty (Potok Złoty), a od 2000 r. Silniccy, Korycińscy i Jan Aleksander Ko- oraz córka poety - Maria Beatrix Krasińska nosi nazwę Złoty Potok. Jednocześnie, niecpolski (1635-1719). Ten ostatni w II (od 1877 r.). 4 Dobra Raczyńskich 1939 r.). Jednym z poległych o zwrot opuszczonego pałacu, w imie- spaniałe czasy dla tutej- żołnierzy był mjr Jan Wrzosek, niu spadkobierców Raczyńskich, ubiega W szych dóbr nastały po szef polskiej ekipy sportowej na się Stefan Dembiński. ślubie Marii Beatrix Krasińskiej olimpiadzie w Berlinie (1936 r.). z hrabią Edwardem Raczyńskim Po zajęciu Złotego Potoku, w 1881 r. To wtedy rozbudo- Niemcy przesiedlili Raczyń- wano dawny pałac i założono skich do pobliskiego dworku. słynną hodowlę ryb łososio- Karol Raczyński Okupanci nie czuli się tu jednak watych (→str. 7 i 8). Następnie (ok. 1914 r.) zbyt bezpiecznie, bo w oko- Raczyńskich Pałac przeszły one w ręce Karola i Stefanii licznych lasach działały liczne Raczyńskich (do 1945 r.). oddziały partyzanckie AK m.in.: „Ponu- Z początkiem XX w. ich dobra liczyły rego”, „Basy”, „Leona”, „Losa”, „Łosia” ponad 6 tys. hektarów lasów, pól i łąk. i „Twardego”. W grudniu 1944 r., tuż przed wkro- W latach 1906-1907 do ochronki dla Natomiast zdecydowanie więcej dzieci, prowadzonej przez hrabinę Ste- czeniem Rosjan, Niemcy wywieźli z pa- łacu najcenniejsze dzieła sztuki i sprzęty. szczęścia miał dawny dworek Krasiń- fanię, uczęszczał przyszły wielki polski skiego. W latach 1985-2007 był on jed- śpiewak, Jan Kiepura. Gniazdo rodowe Potem to co zostało padło łupem żołnierzy rosyjskich i zwykłych szabrowników. nym z oddziałów Muzeum Częstochow- Raczyńskich słynęło z bogatego życia skiego, a obecnie jest siedzibą Muzeum towarzyskiego. W jego progach gości- Regionalnego im. Zygmunta Krasińskie- li wielcy arystokraci i mężowie stanu, Pałac i dworek 1945 r., na mocy dekretu o refor- go. Od 2008 r. placówka ta jest instytucją w tym prezydent RP Ignacy Mościcki. W mie rolnej PKWN z 1944 r., Ra- kultury Gminy Janów (→ str. 6). czyńscy utracili cały majątek, a ich zie- Kościuszki gen. Tadeusza z popiersiem Kolumna mie rozparcelowano. Ostatni sukcesor