Niemiecki Instytut Historyczny w Warszawie Sprawozdanie roczne 2018 © Deutsches Historisches Institut Warschau Niemiecki Instytut Historyczny w Warszawie Zamknięcie wydania: 31 maja 2019 Redakcja: Kinga Wołoszyn-Kowanda, Josephine Schwark Opracowanie graficzne: Lech Rowiński / Beton Skład: Milena Leśniak Sprawozdanie roczne Niemiecki Instytut Historyczny w Warszawie Pałac Karnickich 2018 Aleje Ujazdowskie 39 PL-00–540 Warszawa [email protected] [email protected] Sprawozdanie roczne jest dostępne również w niemieckiej wersji językowej. Obie wersje można pobrać ze strony internetowej: https://www.dhi.waw.pl/jahresbericht.html https://www.dhi.waw.pl/pl/sprawozdanie-roczne.html 3 Spis treści Słowo wstępne Słowo wstępne 3 Szanowni Państwo, A. Prace badawcze 4 w naszym regionie rok 2018 wręcz zachęcał do licznych europejskich, w których znaczną rolę odegrał rok 1968) 1. Regionalność i powstawanie regionów 5 retrospekcji – stał bowiem pod znakiem wielu okrągłych w Warszawie, Łodzi i Kielcach. O wydarzeniach sprzed 50 lat rocznic, tak wielu, że można było nawet odczuwać pewien opowiadały ówczesne i retrospektywne filmy fabularne. 2. Religia, polityka i gospodarka w Polsce średniowiecznej i wczesnonowożytnej 11 przesyt. Europy Środkowej i Środkowo-Wschodniej dotyczy- Z drugiej strony udało się zrealizować wspólną konferencję 3. Nowe konfiguracje imperialne. Dynamika państwa i społeczeństwa 14 ło to jeszcze bardziej niż innych regionów świata. Docho- z Niemiecko-Czeską i Niemiecko-Słowacką Komisją History- w Polsce i na Litwie w „długim” XIX wieku dziła do tego historyczno-kulturowa fiksacja naszej tak ków, poświęconą minionym okrągłym rocznicom roku 1918 prezentystycznej epoki na punkcie wszelkiego rodzaju w porównawczym kontekście środkowoeuropejskim. Przy 4. Przemoc i obca władza w XX wieku – „stuleciu skrajności” 17 jubileuszy: celebruje się, przypomina, upamiętnia jednak okazji tych, ale również wielu innych imprez i projektów w pierwszej kolejności dzisiejszy jubileusz, dopiero w dalszej dodatkową satysfakcję sprawiała nam współpraca z licznymi 5. Funkcjonalność historii w późnej nowoczesności 20 następuje przypomnienie ówczesnych wydarzeń. nowymi partnerami ze świata nauki i kultury. 6. Publikacje związane z projektami, udział w konferencjach 26 Prace badawcze poza zakresem projektów cząstkowych Obchody i akty przypominania doniosłej setnej rocznicy Do palety jubileuszy warszawski NIH dodał ponadto własne zakończenia pierwszej wojny światowej, rozpadu impe- wydarzenie: 25-lecie Instytutu w maju 2018 roku dało spo- rium habsburskiego, powstania nowych państw łącznie ze sobność do zastanowienia się razem z partnerami i kolegami B. Transfer badań naukowych 34 wszystkimi trzema krajami goszczącymi nasz Instytut i jego z Fundacji im. Maxa Webera oraz z Niemiec, Polski i innych filie, rewolucji listopadowej w Niemczech itd. mówią zatem krajów nad jego dotychczasową ewolucją, a także do prze- 1. Imprezy naukowe 35 znacznie więcej o naszej współczesności niż o historii. Doszła dyskutowania perspektyw i planów na przyszłość. do tego 50. rocznica niezwykle zróżnicowanych wydarzeń 2. Publikacje 68 1968 roku. Jedynie z wysiłkiem znajdowano jeszcze czas Pod względem organizacyjnym rok 2018 stał częściowo pod 3. Stypendyści i naukowcy wizytujący 72 na przypominanie 400. rocznicy wybuchu wojny trzydzie- znakiem utworzenia naszych nowych filii w Wilnie i Pra- stoletniej (także tu, w sercu Europy) i innych okrągłych dat. dze – w tym drugim przypadku we współpracy z mona- 4. Wyróżnienia i odznaczenia 75 chijskim Collegium Carolinum. Obie filie znalazły siedziby Niemiecki Instytut Historyczny w Warszawie nie uważa się w prestiżowych miejscach w sercu miasta, po czym szybko 5. Biblioteka 76 za agencję pamięci, służącą do obchodzenia historycznych i z powodzeniem przystąpiły do pracy. Pomaga to naszemu rocznic, jednak to, co one oznaczają w dziejach kultury Instytutowi w silniejszym regionalnym zakotwiczeniu naszej i jaką postać przyjmują obecnie, nie mogło ujść naszej działalności oraz znajdowaniu dobrych możliwości koope- C. Organizacja 78 uwadze już choćby ze względu na nasze priorytety tematy- racji z kolejnymi partnerami. czne. Nasz Instytut zajmował raczej pozycję uczestniczą- 1. Struktura i zadania Instytutu 79 cego obserwatora, angażując się w organizację imprez Te ważne dla nas wydarzenia i przejściowe dominanty naszej 2. Rada Naukowa 80 zognisko wanych na rozrachunku z poszczególnymi wyda- działalności nie powinny wreszcie przesłonić faktu, że sze- rzeniami z ich ówczesnej oraz późniejszej perspektywy oraz roka panorama działań badawczych w Instytucie stanowi 3. Partnerzy współpracy 81 na analityczno-krytycznym ustosunkowywaniu się do nich podstawę, z której mogą wyrastać imprezy, publikacje, pro- jako do przedmiotu dyskursu historycznego, politycznego gramy stypendialne itp. Na następnych stronach zaprezen- 4. Pracownicy 82 i kulturowego. Sądziliśmy tym samym, że do odbywających tujemy tę panoramę w jej całej szerokości. się wokół nas aktów przypominania dodajemy właśnie ten wymiar, który poza tym był reprezentowany stosunkowo słabo i w odniesieniu do którego uważamy się za kompe- Miloš Řezník tentną instytucję. Dyrektor Instytutu Warszawa, marzec 2019 r. Z jednej strony był to zwłaszcza cykl filmów, zorganizowany wspólnie z warszawskimi placówkami kulturalnymi Nie- miec, Polski, Francji, Włoch, Słowacji i Czech (czyli krajów A. Prace badawcze 5 A. Prace badawcze 1. Regionalność i powstawanie regionów Innowacyjne badania podstawowe są głównym polem działalności Plan sytuacji – mapa kolei – Praga – Mińsk – Siedlce. Droga żelazna Niemieckiego Instytutu Historycznego w Warszawie. Również w 2018 roku Warszawsko-Terespolska, pracownicy Instytutu badali historię Polski w jej europejskim kontekście, 9 października 1866 r., uwzględniając jej całościową chronologiczną głębię i szerokie spektrum Z Księgozbioru oddziału tematyczne. W obliczu ograniczonych zasobów kadrowych usiłowania te Warszawskiego Towarzystwa sprowadzały się w konkretnej praktyce badawczej do prowadzenia wybra- Popierania Przemysłu i Handlu, s. 4. nych badań naukowych w ramach poszczególnych projektów. Prace skupia- ły się na konkretnych problemach, w odniesieniu do których można było wykorzystać w szczególny sposób specyficzne atuty i zasoby wynikające z lokalizacji NIH w Warszawie. Następujące obszary tematyczne znajdowały się w centrum zainteresowania: Regionalność i powstawanie regionów Religia, polityka i gospodarka w Polsce średniowiecznej i wczesnonowożytnej Powstanie tego zespołu badawczego jest odpowiedzią regionalne struktury powstają i jakie regiony są w sensie Nowe konfiguracje imperialne. Dynamika państwa i społeczeństwa na rosnące w ostatnich latach znaczenie regionalnych dyskursywnym „pomyślane”? Jakim historycznym i funkcjo- w Polsce i na Litwie w „długim” XIX wieku perspek tyw badawczych. Są one po pierwsze wykorzysty- nalnym przemianom podlegają te figuracje? Jaką siłą legity- Przemoc i obca władza w XX wieku – „stuleciu skrajności” wane w sposób heurystyczny do analizowania procesów mizacyjną dysponowały one w przeszłości i dysponują teraz? Funkcjonalność historii w późnej nowoczesności history cznych. Próbuje się przy tym stosować zasadę, aby unikać skupiania się na kategoriach narodowych i państwo- Wobec dużej roli, jaką odgrywały regionalizm i powstawa- Działalność tych zespołów badawczych obejmuje zarówno pojedyncze pro- wych. Po drugie, do historyzującej analizy regionalnych nie regionów w historii ziem polskich niemal wszystkich jekty pracowników naukowych Instytutu, jak również, w miarę możliwości, kategorii i regionalności stosowana jest, w kontekście epok, począwszy od średniowiecza, a na teraźniejszości projekty stypendystów, praktykantów i naukowców wizytujących. Dzięki temu struktu ralnym jak i dyskursywnym, perspektywa regionalna. skończywszy, ziemie polskie stanowią idealny punkt wyj- tworzą wspólny horyzont tematyczny, umożliwiający efektywną dyskusję ścia dla środkowo(-wschodnio)europejskich, a częściowo i pracę nad zagadnieniami, które można i należy rozpatrywać w kontekście Region jest z definicji częścią całości, tzn. może on być i ponadregionalnych porównań. Potencjał ten powinien międzynarodowym. postrzegany wyłącznie jako jednostka, która podporząd- zostać wykorzystany w poszczególnych przedsięwzięciach kowana jest obszarowo i funkcjonalnie innej nadrzędnej naukowych. Jak wynika z zarysowanego powyżej ogólne- jednostce. Oznacza to, że każde zajmowanie się katego- go katalogu pytań badawczych, tematyka wymaga wręcz riami regionalnymi jest jednoczesnym zajmowaniem się podejścia inter- i transdyscyplinarnego. Ponadto wiele dzia- procesami asymilacji i dyferencjacji. Integracja i dezintegra- łań tego zespołu pokrywa się z innymi przedsięwzięciami cja są w tym wypadku, mimo ich wzajemnej sprzeczności, naukowymi NIH w Warszawie. przedmiotem dyskusji jako „dialektyczna jedność”. Temat ten jest wysoce kontrowersyjny w dyskursach kulturowych i politycznych, przez co staje się społecznie niesłychanie istotny. Regionalności tworzą funkcjonalnie zmienne konfiguracje, których przemiany historyczne należy zbadać. Ponieważ zaj- mując się regionalnością nieustannie natykamy się na kwe- stie różnorodności i jedności, na pierwszym planie znajdują się pytania dotyczące strukturalnej regionalizacji z jednej strony oraz różnych dyskursów regionalistycznych z dru- giej. Jakie regionalności formują się w jakim kontekście, z jakim odniesieniem do jakich „nadrzędnych” bytów? Jakie 6 A. Prace badawcze A. Prace badawcze 7 Detal Ołtarza Ukrzyżowania