NİSAN 2013 Sayı 6 bursa’da zaman Bursa Büyükşehir Belediyesi’nin kültür hizmetidir. 150 YILLIK SIVANIN ALTINDAN 550 YILLIK TARİH bilmezdi. Muradiye Külliyeleri’ni restore ederken farkettik ki bu hayranlık, Osmanlı medeniyetinin bugüne kalan en özel köşelerden biri olan hanedan türbelerine kadar işlemiş. Yaklaşık 150 yıl önce Batı’dan çağrılan sanat tarihçiler ve ‘restorasyon uzmanları’, müdahale ettikleri pek çok yapıda geleneksel sanat değerlerimizi kapatıp Barok üslup gibi Batı merkezli sanatsal ögeleri asli unsur yapmışlar. Biraz daha inceleyince gördük ki, sadece Muradiye’de değil, Batılı Değerli dostlar, ‘uzmanların’ Bursa’da restore ettikleri pek çok yapıda benzer durum sözkonusu. Tarihimizi gerek tanıtmak gerekse Dergiye yazan değerli tarihçilerden tarihimize ilişkin hatalı veya yanlış olarak ayrıntıları okuyacaksınız ama şu kadarını sunulan bilgi ve olguları gün yüzüne söylemek isterim; tarihimizi sadece kendi çıkarmak üzere çaktığımız yolda önemli iş bilmezlerimizden değil, aynı zamanda bir mesafe kat ettik. Dergimizin bu sayısı Batı’dan çağırdığımız çok bilenlerden Recep ALTEPE ile birlikte vardığımız nokta, bu sürecin de korumak durumunda, bunun için de Bursa Büyükşehir Belediye Başkanı çok önemli bir aşamasıdır. tarihimizi bilmek zorundayız. Tarihe ilgi duyan herkes, Osmanlı’nın Bursa’da Zaman’a değerli yazılarıyla özellikle son dönemlerinde yaşanan Batı katkıda bulunan tüm dostlarımıza hayranlığını, sanatta, edebiyatta bunun teşekkür ediyorum; Bursa adına etkilerini bilir. Ancak, bu hayranlığın, söyleyecek ve yazacak birşeyi olanlar Bursa’daki anıtsal yapıların kalbine ile siz değerli okurlar arasında köprü kadar işlediğini bilmez, daha doğrusu olabiliyorsak ne mutlu bize. bursa’da zaman Yıl: 2 Sayı: 6 / Nisan 2013 YAYIN YÖNETMENİ YAPIM & REDAKSİYON Yerel Süreli Yayın Saffet YILMAZ (Sorumlu) İMTİYAZ SAHİBİ Bursa Büyükşehir Belediyesi adına FOTOĞRAFLAR www.photographica.com.tr Recep ALTEPE Hakan Aydın, Nilay Şahinkanat İlcebay, Demet Argun Göngör, Yunus Hakan Güler, BASKI GENEL KOORDİNATÖR Tuğba Özmelek, Ömer Bakan, Aziz ELBAS Hüseyin Yavuz, Saffet Yılmaz Kapak fotoğrafı: Hakan Aydın www.ihlasgazetecilik.com.tr * Yayımlanan yazı ve fotoğrafların tüm sorumluluğu eser sahiplerine aittir. İzin alınarak ya da kaynak gösterilerek alıntı yapılabilir. bursa’da zaman Tophane’den Muradiye - 1930’lu yıllar- M. Tevfik Duranberk Zamanın içinde kaybolmuş Muradiye’nin izleri, Büyükşehir Belediyesi ile yeniden canlanıyor. Tophane’de bygünkü askeri tesislerin bulunduğu alanda, geçmişteki gibi Bey Sarayı hayat bulacak... bursa’da zaman 1 İÇİNDEKİLERbursa’daKENT ESTETİĞİ zaman 2 bursa’da zaman bursa’da zaman BATILILAŞMA VE OSMANCIK MEYDANI -Yrd. Doç. Dr. Sezai SEVİM 04 MURADİYE’DE YAŞAYAN OSMANLI RUHU - İsmail CENGİZ 10 “ÖLÜMÜN KUTSANDIĞI MEKAN” MURADİYE - Raif KAPLANOĞLU 18 SEMAVİ HOCA’DAN MEKTUP VAR - Prof. Dr. Semavi EYİCE 22 BURSA’NIN OSMANLI YAPILARINDA BAROK USLUBUNUN ETKİSİ - Yrd. Doç. Dr. Doğan YAVAŞ 25 BURSA’NIN ÇALINAN ÇİNİLERİ - Engin YENAL 28 GOTİK CANLANDIRMA’NIN BURSA’DAKİ ETKİSİ - Prof. Dr. Necmi GÜRSAKAL 30 RESTORASYONDAN NOTLAR - Restoratör Sara ÖZÇELİK 34 İKİ SANAT ARASINDAKİ 7 FARK - Sefer GÖLTEKİN 36 MURADİYE KÜLLİYESİ’NİN 1782 YILI ONARIMI - Prof. Dr. Mefail HIZLI 38 SULTAN MEZARLARI AÇILABİLİR Mİ? - Yüksel BAYSAL 40 MEDENİYETİMİZİN TAPUSU; VAKFİYELER -Yrd. Doç. Dr. Sezai SEVİM 42 TARİHİ PARÇALAMAK - Dr. Ceyhun İRGİL 45 “VAKFİYELER İNCELENMEDEN OSMANLI MEDENİYETİ ANLAŞILAMAZ” - Yrd. Doç. Dr. Doğan YAVAŞ 48 DEVECİLER MEZARLIĞI’NDAKİ ŞAHSİYETLERİMİZ VE ŞAHİDELERİ - Mehmed S.ERHAN 50 BURSA’DA DEVECİLER KABRİSTANI NE OLDU? - Dr. A. Süheyl ÜNVER 52 SU GİBİ AZİZ OLASIN BURSA - Metin Önal MENGÜŞOĞLU 54 BURSA’NIN İHMAL EDİLEN DOĞAL ZENGİNLİĞİ - Erdoğan Bilenser Söyleşisi - Zafer OPSAR 58 KENDİNİ KORUYAN KENTLER ÜZERİNE - Mithat KIRAYOĞLU Söyleşisi - Saffet YILMAZ 64 BURSA’DA BAŞKA RENK YOKTU Kİ - Mustafa TUNÇAKIN 68 İPEKÇİLİĞİN HAFIZASI 76 RESTORASYONLAR 78 TREN HAYALİ MERİNOS İSTASYONU İLE YENİDEN BAŞLADI - Saffet YILMAZ 80 BURSA TARİHİNDE ZAMANDA YOLCULUK 84 İNALCIK HOCA’DAN TARİH DERSİ 86 BURSA VAKFİYELERİ’NİN 1.CİLDİ HAKKINDA - Yrd. Doç. Dr. Hasan Basri ÖCALAN 88 OSMANLI DÖNEMİNDE MUDANYA İSKELESİ - Doç. Dr. Cafer ÇİFTÇİ 91 BİR AVUÇ BURSA - Şukufe Gökçen İSKİT 98 2012 YILINDA KAYBETTİĞİMİZ BURSALI KÜLTÜR SANAT İNSANLARI - Nevzat ÇALIKUŞU 100 EVLİYA ÇELEBİ’NİN İZİNDE TINGIR MINGIR BİR HİKAYE - Caroline FINKEL 102 BURSA KOKULU EKMEK FIRINI 104 bursa’da zaman 3 bursa’da zaman Yrd. Doç. Dr. Sezai SEVİM kurulmaya başlandığı söylenebilir. Ancak BATILILAŞMA bu sıralarda hayvancılık dışında ziraata Yerleşim birimlerinin kuruluş yönelenlerin kurdukları yerleşim birimleri VE OSMANCIK bölgelerinin seçimini etkileyen çok farklı yanında, işlek yolların kenarlarına da unsurlar vardır. Bunların içinde öne yerleşimlerin ortaya çıkmaya başladığı MEYDANI çıkanları ise önemli yol üzerinde olmak, görülmektedir. Tarihi ipek ticaretinin ova kenarında olmak, ormanlık bölgede yol güzergâhının Türklerin yaşadığı olmak, nehir veya deniz kenarında Ötüken’in güney kıyılarından geçiyor olmak ve otu bol bölgede olmaktır. olması sebebiyle, hayvancılığı terk Eski çağlarda çok büyük bir kısmının eden bazı Türk gruplarının da yol geçimlerini hayvancılık üzerinden temin üzerindeki durak noktalarına yerleşmeye etmeyi tercih etmelerinden dolayı konar- başladıkları anlaşılmaktadır. İpek Yolu göçer tarzda hayat sürdürdüğü bilinir. batıda Roma’dan doğuda Çin’e kadar Bir kısmının da daha Mete’den itibaren uzanmaktaydı. Güneydoğu Asya’dan yerleşik hayata geçerek ziraat yapar hale baharatı kuzeye ve kuzeybatıya götürüp geldiği de bilinmektedir. Bu çerçevede satacak olan tüccarlar da yine bu ilk Türk yerleşim birimlerinin de bölgeden geçerek Baharat-Kürk Yolu’nu 4 bursa’da zaman kullanıyorlardı. Bu yollarda ticaret yapan yapılar inşa ettiler. Talep üzerine daha o sıralarda yol güzergâhı üzerinde kervancılar gündüz yolculuk yaparlar güvenli mekânlar haline getirilen bu kurulan Türk yerleşim birimlerinin ve gece de dinlenirlerdi. Yolculuk için durak noktaları, daha çok yolcu da çoğunda kendisini göstermiştir. Türklerin gündüzün aydınlığını tercih ederlerdi. çekmeye başlamış olmalı ki ortaya İslam’a girişlerinden önce kurdukları Hava kararmaya başladığı vakit çıkan ekonomik hareketlilik dolayısıyla yerleşim birimlerinde görülen bu özellik, emniyetle geceyi geçirebilecekleri bir buralar hızla büyümüş ve birer şehir Müslümanlıkla birlikte önemli bir mevkide duraklarlardı. İşte bu duraklama haline gelmiştir. Günümüzde Orta değişiklikle karşılaşmıştır. noktalarında kervancıların ihtiyaçlarını Asya’daki Müslüman Türk şehirleri karşılamak işi ile meşgul olarak içinde tarihî ve kültürel merkezler İnancın ve yeni medeniyetin getirdiği geçimlerini sağlamayı tercih edenler de haline gelmiş olanlarının hemen hemen anlayış ile eski şehirler mabed (mescid- buralara yerleşmeye başladılar. Böylelikle hepsi ticaret yolları üzerinde kurulmuş cami) etrafında şekillenen yerleşim yeni Türk yerleşim birimleri ortaya şehirlerdir. İpek Yolu veya Baharat- biçimlerine dönüşmüştür. Anadolu’ya çıkmaya başladı. Kürk Yolu üzerindedirler. (2) Ticaret gelen Türklerin şehirleri de bu gelişme hareketliliği sebebiyle buraları ortaya çerçevesinde kurulmuş veya kurulu Zaman içinde geçim kaynakları olan çıkaran etki, yerleşim birimini gece olan şehirler bu gelişmeden etkilenerek kervancıların daha güvenli mekânlarda konaklama mekânı olan hanın etrafında dönüşmüşlerdir. Başka din mensuplarının, dinlenmeleri için etrafı duvarla çevrili yapılandırmış görünmektedir. Bu özellik çoğunlukla da Hıristiyanların kurdukları bursa’da zaman 5 bursa’da zaman mabed(kilise-manastır-katedral) merkezli şehir merkezi olarak kullanılan bölge, hele cuma günü cuma namazı için yakın şehirlerdeki en büyük mabedin, fethin fetihten yaklaşık olarak 38 yıl sonra çevreden de gelecek olan kalabalık nişanesi olarak camiye dönüştürülmesiyle değiştirilmiş oluyordu. Bu devirlerde cemaatin, ibadet öncesi ve sonrasında bir Müslüman Türk şehri özelliğine cuma namazı bir şehirde sadece bir satıcılar için müşteri gurupları olarak kavuşmuştur. Osmanlılar da Selçuklular mabedde kılınır şeklindeki anlayış etkili değerlendirilmek isteneceği, Yıldırım gibi yapmış ve fethettikleri şehirleri olarak kullanılmaktaydı. Bu anlayışın tarafından akıldan uzak tutulmadığı böylece dönüştürmüşlerdir. Bursa’da da dikkatle uygulandığını anlaşılıyor ki bölgeye çarşının merkezî anlıyoruz. O nedenle kiliseden camiye binası konumunda olmak üzere bedesten Osman Gazi’nin 1302’de kuşatmasından çevrilmiş olan mabed Orhan Gazi için de inşa ettirmiştir. Bedestenin çevresinde 24 yıl sonra oğlu Orhan Gazi’nin teslim türbeye çevrilerek cuma camisi statüsü Sûk-ı Sultânî yani çarşı geçen zaman aldığı Bursa şehri de bu dönüşümü yaşadı. iptal ediliyor ve Şahadet Camisi cuma içinde gelişti. Şehre dışarıdan gelecek Şehrin en büyük ve merkezi mabedi olan kılınan tek yer olmaya başlıyordu. ve çarşıda tüketime arz edilebilecek Saint Elie Manastırı’nı cuma camisine maddelerin kalite kontrol, tartı, vergi, dönüştürdü. Yeni Bursa’nın da merkezî Şehrin sınırlı bir alandan ibaret olan damga ve fiyatlandırma işlemlerinin yapısı haline geldi bu bina. O devirlerde surları içindeki bu türden bir değişiklik, uygulanabileceği Kapan Hanı da buraya Bursa şehrinde sadece bir ibadethanede ihtiyacın giderilmesi için bulunmuş çok yakındı ki onu da daha önce I. Murad cuma namazı kılma geleneği vardı ki o geçici bir çözüm biçimi olarak tercih inşa ettirmişti. ibadethane de bu cami oldu. Bu mabede edilmiş gibi görünmektedir. Çünkü şehre Manastır Camisi veya Orhan Camisi göç hareketi giderek