fe^ £S^g Reitdiep Naar een veiliger, schoner, mooier,e n duurzamer watersysteem dienst landelijkgebied voor ontwikkeling en beheer ^ « Toponiemen en fotoposities Dienst Landelijk Gebied De lezer wordt uitgenodigd (schriftelijk) te reageren op de verkenning met kritische kanttekeningen en aanvullingen. Meerdere exemplaren van dit rapport kunnen voor een bedrag van f 25,- worden aangevraagd. Voor reactie en informatie kunt u contact opnemen met: Dienst Landelijk Gebied John Ceraedts Postbus 146 9400 AC Assen [email protected] Tel. 0592-327950 Jan Smit Postbus 30027 RM Groningen [email protected] Tel. 050-3178537 l Brug Balktil bij Hamrik over Dwarsdiep. foto in zuidwestelijke richting. INHOUD Verkenning Watersysteem Reitdiep 2 Assen, juli 2001 Inleiding 5 Aanleiding 5 Typering van de verkenning 5 Verantwoording 6 Uitgangspunten 8 Knelpunten huidige systeem 8 Bodemdaling, zeespiegelrijzing, verzilting en klimaatverandering 9 Kansen voor het watersysteem 12 Bijlage - Technische uitwerking verkenning 15 B.l. Werkkaarten 17 B.2. Scheiding beken- en kanalensysteem 19 B.3. Voorgestelde toekomstige waterpeilen 20 B.4. Bergingsgebieden 23 B.5. Kengetallen afvoer en berging hoog water 27 B.6. Kengetallen wateraanvoer en berging laag water 29 B.7. Waterhuishouding en streefpeil gebied Middag-Humsterland 30 B.8. Afwatering De Marne langs Noordpolderzijl 31 &A B.g. Herstel beken en beekdalen 32 B.io. Overige legenda-eenheden plankaart 34 W dienst landelijk gebied Literatuur 35 voor ontwikkeling en beheer Bijlage - Poster Verkenning Watersysteem Reitdiep Verkenning Waters ...naar een veiliger, schoner, mooier en De basisgedachte van de verkenning is de wens tot herstel van de natuurlijke beken die samen het Reitdiep-systeem vormen. De bovenlopen worden gevormd door de Drentse beeksystemen Eelderdiep, Peizerdiep, Drentse Aa en Hunze en de Groningse beek Dwarsdiep/Matsloot. Deze beken komen van oorsprong samen in het Reitdiep om vervolgens via het Lauwersmeer uit te monden in de Waddenzee. Passend in het natuurlijk karakter moet het nieuwe systeem onder vrij verval kunnen afstromen op de Waddenzee. Voor de lange termijn moet rekening 2 Verkenning watersysteem Reitdiep Algemeen Deze scheiding maakt het ook mogelijk schoon water uit het Reitdiep-systeem te benutten voor Aansluitend bij het nieuwe beleid wordt de ruim­ hoogwaardige functies als drinkwaterwinning, te voor waterretentie en -berging benut om te natuur, zwemwater en stedelijk gebied. komen tot een veerkrachtig en duurzaam water­ Als onderdeel van het natuurlijke watersysteem systeem. Door waterconservering wordt de wordt de zoet-zoutgradiënt hersteld door het behoefte aan wateraanvoer geminimaliseerd en getij in de Waddenzee gedempt door te laten het grondwatersysteem hersteld. naar het Lauwersmeer. Het oorspronkelijke Reitdiep-systeem is in de loop Een natuurlijk Reitdiep-systeem leidt tot een vergro­ der tijd doorsneden door een kanalensysteem ting van de belevingswaarde van het landschap. voor de scheepvaart. Deze kanalen vervullen De concretisering van het natuurlijke watersys­ gedeeltelijk ook een functie voor de afvoer van teem biedt mogelijkheden om de recreatieve water. In deze verkenning wordt ernaar gestreefd waarden van het watersysteem beter te benutten. het oorspronkelijke systeem zoveel mogelijk te Een belangrijk aspect in dit verband is het terug­ herstellen en waar mogelijk te komen tot een brengen van levend water binnen de stad scheiding van het kanalensysteem en het Groningen. Reitdiep-systeem. De vergroting van de veiligheid vormt een laatste belangrijke doelstelling van de verkenning naar 2 Het vroegere zijl in de Kromme Raken in Schouwerzijl. Foto in noordwestelijke richting. een natuurlijk watersysteem Reitdiep. ysteem Reitdiep duurzamer watersysteem... worden gehouden met zeespiegelrijzing en bodem­ daling. Deze ontwikkelingen staan op gespannen voet met de lozing onder vrij verval. De verkenning is een idee, een voorstel, om deze problematiek het hoofd te bieden. Dit isi n de bijlage technisch verder uitgediept. Op enkele onderdelen worden in een zogenaamd 'alter­ natief' oplossingen aangeboden die minder een beroep doen op een omslag in het denken. De verkenning geeft voor het systeem van het Reitdiep een invulling van het gedachtegoed van de Commissie Waterbeheer 21e eeuw en het Kabinetsstandpunt "Anders omgaan met Water". 3 Verkenning watersysteem Reitdiep Verkenning Alternatief Het idee gaat uit van een scheiding van het kana- De scheiding tussen het kanalensysteem en het lensysteem en het beeksysteem tot aan het beeksysteem wordt in het alternatief voortgezet Lauwersmeer. De Drentse beken voeren hun tot en met het Lauwersmeer. Voor de uitwatering water af op een waterpeil dat aan de westkant van het kanalensysteem wordt een nieuw groot van de stad Groningen ongeveer één meter hoger gemaal gesticht bij de zeedijk ten oosten van de is dan thans. In het lage Groninger deel worden Marnewaard. Een nieuw te graven kanaal parallel kaden aangelegd. Hierdoor kan de afvoer van de aan het Reitdiep verzorgt de afwatering van het hogere gronden in Drenthe ook bij stijgende zee­ kanalensysteem naar het gemaal. spiegel onder vrij verval plaatsvinden. De beken Het Eelderdiep en Peizerdiep blijven op het huidi­ Drentse Aa en Hunze worden door de stad geleid. ge niveau afstromen door Groningen. De aanpas­ De lozing van het Zuidelijk Westerkwartier wordt sing wordt hierdoor minder ingrijpend voor de geconcentreerd op het Van Starkenborghkanaal. omgeving. Daar staat tegenover dat de stijging Afvoer vindt plaats via het Niezijlsterdiep, van de zeespiegel in meerdere mate moet wor­ Kommerzijlsterdiep en Kommerzijlsterriet en het den opgevangen door bemaling. Het bekensys- 3 Brug Balktil bij Hamrik over het Dwarsdiep. Foto in noordoostelijke richting. gemaal Waterwolf. Voor het gebied De Marne teem wordt mede gevoed door de Drentse Aa. De wordt een nieuw uitwateringsstelsel aangelegd Hunze gaat afwateren in oostelijke richting. via Noordpolderzijl. 4 Verkenning watersysteem Reitdiep Inleiding Aanleiding waterhuishouding in het natuurlijke stroomge­ bied van het Reitdiep. Er is gezocht naar een Zware neerslag zorgde in het najaar van 1998 oplossing van de genoemde problemen door voor ernstige wateroverlast, onder meer in de gebruik te maken van de natuurlijke eigenschap­ provincie Groningen. Hoge waterstanden in het pen van het watersysteem. In vroeger tijden Groninger boezemsysteem leidden tot kritieke stroomden Peizerdiep/Eelderdiep, Drentse Aa en situaties in de stad Groningen en in bebouwde Hunze via het Reitdiep af naar zee. Dit gezamen­ gebieden elders in de provincie en tot bedreiging lijke natuurlijke stroomgebied wordt hierna aan­ van kades. Om de situatie te beheersen werden geduid als het Reitdiep-systeem: zie kaart 2 enkele polders onder water gezet. Een herhaling van deze omstandigheden is niet 4 Zicht op het Wolddiep vanaf de brug over het Dwarsdiep tussen Boerakker en Lucaswolde. Foto in noordelijke richting. uitgesloten. Bodemdaling, zeespiegelrijzing en Typering van de verkenning klimaatverandering vergroten de herhalingskans. Daar komt bij dat lokaal het regenwater steeds Het resultaat van de studie is betiteld als verken­ sneller op het oppervlaktewater wordt gebracht, ning, bedoeld als inspiratiebron voor de toekom­ onder meer door een toenemende verharding stige inrichting en het beheer van het watersys­ van het grondoppervlak. teem Reitdiep. De verkenning sluit aan op het Deze situatie vraagt om een fundamentele bezin­ gedachtegoed van de Commissie Waterbeheer ning op het waterbeheer. Maar er zijn meer rede­ 21e eeuw en het Kabinetsstandpunt "Anders nen. Het water afkomstig van de hogere gronden omgaan met Water" en kan gezien worden als in Drenthe moet voor een deel in Groningen een mogelijke uitwerking op het niveau van een weer worden opgepompt. Door zeespiegelrijzing stroomgebied. Het rapport geeft een integratieka­ en bodemdaling neemt de noodzaak om water der om binnen afzonderlijke projecten rekening op te pompen verder toe. Dat kost nodeloos ener­ te houden met ontwikkelingen in andere delen gie en leidt tot een kwetsbaar systeem. Ook kan van het stroomgebied en met de gevolgen voor worden geconstateerd dat het oppervlaktewater het watersysteem. Hierdoor kunnen kansen wor­ in het algemeen van een matige kwaliteit is en den benut voor doelen van integraal waterbeheer ecologisch arm. Verder is de verwachting dat die het betreffende projectgebied overstijgen. door klimaatverandering de afvoer van de Rijn in Door de verkenning worden verbanden gelegd die de grenzen van verschillende waterschappen de zomer lager wordt waardoor minder aanvoer- en van de drie noordelijke provincies overschrij­ water uit het IJsselmeer beschikbaar is. den. In het bijzonder wordt een relatie gelegd Tegen deze achtergrond is een studie verricht met de waterhuishouding van de stad Groningen. naar een vernieuwde inrichting en beheer van de 5 Verkenning watersysteem Reitdiep 5 Natuurbouw bij 't Kret. Foto in westelijke richting. 6 Brug over de Matsloot bij 't Kret. Foto in zuidwestelijke richting. De verkenning geeft een streefbeeld voor de als een apart kwaliteitssysteem in te richten, de lange termijn (in de orde van 50 tot 100 jaar). Dit goede kwaliteit van dit water optimaal te benut­ betekent dat aanpassingen geleidelijk kunnen ten voor hoogwaardige functies als natuur en ste­ plaatsvinden, in samenhang met investeringen op delijke verversing en dit systeem op een hoog andere terreinen. Bij de realisering wordt eerder niveau door de provincie Groningen