195 Fertility of Plowland in Kragujevac, Serbia original scientific paper / originalni naučni članak Ratar. Povrt. 49:2 (2012) 195-201 Plodnost oranica ratarskih proizvodnih lokaliteta www.nsseme.com/journal.html grada Kragujevca u privatnom vlasništvu +FMFOB.JMJWPKFWJʂr7FSBȫFLJʂr.JPESBH+FMJʂ received: 20 April 2012, accepted: 5 July 2012 © 2012 IFVC doi:10.5937/ratpov49-1850 Izvod: U radu su prikazani rezultati analize plodnosti zemljišta na proizvodnim parcelama teritorije grada Kragujevca. Analizom je obuhvaćeno 467 uzoraka koji pripadaju oraničnom načinu korišćenja. Kisela reakcija zemljišta, kojoj pripadaju prve tri klase u primenjenoj klasifikaciji, zastupljena je u 86,56% analiziranih uzoraka. Neutralna reakcija zemljišta, zastupljena je u manjem procentu i iznosi samo 15,63% od ispitivanih uzoraka. Rezultati ispitivanja obezbeđenosti zemljišta humusom pokazuju da je 59,54% dobro snabdeveno humusom, dok 35,77% uzoraka spadaju u klasu slabo humoznih zemljišta. Analiza sadržaja lakopristupačnog fosfora pokazuje da je optimalna obezbeđenost zemljišta fosforom prisutna samo kod 6,34% uzoraka. Zabrinjavajuće je da znatan deo uzoraka spada u vrlo siromašnu (57,12%) i siromašnu klasu (19,28%), dok oko 10% pripada klasama sa štetnim i toksičnim sadržajem ovog makrohraniva. Sadržaj lakopristupačnog kalijuma u najvećem broju ispitivanih lokaliteta nalazi se u klasama optimalne i visoke obezbeđenosti, čija se suma kreće u intervalu od 54,54% do 97,73%. Ključne reči: fosfor, hemijska svojstva, humus, kalijum, oranice, plodnost zemljišta, pH zemljišta Uvod retencija vode, stabilna struktura i visoka biološka aktivnost. Zemljište predstavlja jedan od najvećih i U zaštiti zemljišta od degradacije najznačajnije su najznačajnijih prirodnih resursa celokupnog preventivne mere, uočavanje opasnosti i iznalaženje čovečanstva. Preteranim ili neodgovornim odgovarajućih rešenja za njihovo prevazilaženje. U korišćenjem zemljišta dolazi do pada produktivnosti tom cilju se predlaže sistematska kontrola plodnosti i konačno njegove destrukcije. Kako zemljište i sadržaja opasnih i štetnih materija, tj. monitoring predstavlja složen i dinamičan sistem, pod kvaliteta zemljišta (Sekulić i sar. 2005). uticajem poljoprivredne proizvodnje dolazi do Na području Grada Kragujevca i okoline u bližoj promena njegovih bioloških, hemijskih i fizičkih i daljoj prošlosti poznati su brojni negativni primeri, svojstava. Uopšte govoreći, prihvaćen je stav da kako na globalnom tako i na lokalnom planu, koji intenzivna poljoprivredna proizvodnja dovodi do su doprineli delimično potvrđenim degradacionim opadanja kvaliteta zemljišta. Nasuprot, poznato je procesima u zemljištu. da se pravilnim upravljanjem zemljištem, dobrom Sistem kontrole plodnosti zemljišta i upotrebe poljoprivrednom praksom (koja podrazumeva đubriva sa naučnog aspekta razmatran je i predložen redovnu kontrolu plodnosti zemljišta i sprovođenje na VI Kongresu Jugoslovenskog društva za osnovnih principa đubrenja i agrotehnike) može proučavanje zemljišta (JDPZ 1980). Utvrđivanje održati proizvodna sposobnost zemljišta uz plodnosti poljoprivrednog zemljišta i njenog minimalne uticaje na životnu okolinu. Zemljišta očuvanja treba da bude jedno od prioritetnih visokog kvaliteta karakteriše visok sadržaj zadataka u narednom periodu, pristupačnih hraniva, dobra aeracija, infiltracija i U cilju povećanja produktivnosti kod gajenih visokorodnih sorti i hibrida, potrebno je primeniti racionalnu i pravilnu ishranu biljaka mineralnim +.JMJWPKFWJʂ r7ȫFLJʂ hranivima. Razlog toga je činjenica što varijabilnost Center for Small Grains, Save Kovačevića 31, 34000 Kragujevac, Ser- klimatskih uslova, kao i nepotpuna agrotehnika bia e-mail: [email protected] usled nedovoljne primene đubriva, u značajnoj M. Jelić University in Priština, Faculty of Agriculture Lešak, Kopaonička bb, Supported by Ministry of Education and Science of the Republic of 38219 Lešak, Kosovo, Serbia Serbia, Project No. 31054 Ratar. Povrt. 49:2 (2012) 195-201 196 Milivojević J et al. meri utiču na pristupačnost azota u zemljištu i proizvodnja. Proizvođači su uzorkovali zemljište sa često smanjuju pristupačnost hraniva za biljke dubine od 0 cm do 30 cm po principima kontrole (Bogdanović 2009). plodnosti. Primenjene metode ispitivanja zemljišta Prema važećem zakonu Republike Srbije o su usvojene od strane Jugoslovenskog društva za poljoprivrednom zemljištu, član 64, paragraf proučavanje zemljišta (JDPZ 1966). 3 (Sl. gl. RS br. 62/06, 65/08 i 41/09), radi U laboratoriji su analizirani sledeći parametri zaštite i očuvanja hemijskih i bioloških svojstava plodnosti zemljišta: pH vrednost u suspenziji poljoprivrednog zemljišta od I do V katastarske zemljišta sa 1N kalijum hloridom, sadržaj humusa- klase zemljišta i obezbeđenja pravilne upotrebe metodom Kotzmann-a , lakopristupačni fosfor-Al mineralnih i organskih đubriva i pesticida, vlasnik metodom, lakopristupačni kalijum-Al metodom. U odnosno korisnik obradivog poljoprivrednog radu su prikazane srednje, minimalne i maksimalne zemljišta, obavezan je da vrši kontrolu plodnosti vrednosti osnovnih parametara plodnosti zemljišta obradivog poljoprivrednog zemljišta i evidenciju i njihova procentualna zastupljenost u odnosu na količine unetog mineralnog đubriva i pesticida. klase obezbeđenosti zemljišta za svaki pojedinačni Kontrola se vrši po potrebi, a najmanje svake pete parametar. godine. Unapređenje poljoprivredne proizvodnje Rezultati i diskusija na zemljištima u privatnom vlasništvu, npr. racionalizacijom đubrenja primenom kontrole Prirodne karakteristike grada Kragujevca plodnosti, predstavlja veliki potencijal razvoja (klima, reljef, geološki i pedološki sastav zemljišta) poljoprivrede uopšte, jer učešće privatnog sektora utiču na razvoj poljoprivredne proizvodnje. u vlasništvu oranica i bašta na području grada Od ukupne površine teritorije Grada (83.500 Kragujevca iznosi 99% (RZS 2008). Prema ha), poljoprivredno zemljište čini 63,88%. Manojloviću (1986), donja granica optimalne Poljoprivredne površine na teritoriji Grada su obezbeđenosti zemljišta lakopristupačnim isključivo u posedu individualnih poljoprivrednih oblicima fosfora i kalijuma za potrebe ratarskih proizvođača (preko 99%). Prema načinu korišćenja kultura iznosi 15 mg 100g-1 zemljišta. Upravo zemljišta, teritorija Grada Kragujevca pretežno ova vrednost predstavlja donju granicu do koje predstavlja ratarsku oblast budući da bašte i oranice izostavljanje đubriva ne bi trebalo da ima negativan zauzimaju 60,60% obradivog zemljišta (Sl. 1). uticaj na prinos. Značajno mesto zauzimaju i zasadi voća uglavnom Cilj rada je da se ukaže na značaj sistema kontrole šljiva (14%) uglavnom u pobrđu gde postoje plodnosti zemljišta i istovremeno sagleda kakvo je idealni uslovi za razvoj ove grane poljoprivredne stanje plodnosti zemljišta u najvažnijim biogenim proizvodnje (RZS 2008). elementima na pojedinim lokalitetima grada Proizvodni lokaliteti na području Grada Kragujevca. Kragujevca Ako posmatramo teritoriju Grada u širim Materijal i metod rada okvirima možemo slobodno reći da ona predstavlja heterogeno agroekološko područje. Geološki U želji da se analiziranje zemljišta, kao jedan sastav podloge je veoma raznovrstan, što je imalo od glavnih elemenata kontrole plodnosti, uvede uticaja na strukturu i tipove zemljišta. u praksu, Skupština Grada Kragujevca i Centar Prema zastupljenosti pojedinih tipova zemljišta, za strna žita realizovali su akciju besplatnog oko 33,5% teritorije Grada čine vertisoli (smonice) analiziranja zemljišta i davanja preporuka đubrenja sa različitim stepenom degradacije. Spadaju u za zemljišne parcele u privatnom vlasništvu grupu zemljišta težeg mehaničkog sastava sa na teritoriji Grada Kragujevca. Analizom je veoma nepovoljnim fizičko-hemijskim svojstvima obuhvaćeno sedam lokaliteta (Petrovac, Lužnice, (Antić i sar. 1982). Zatim slede kvalitetniji tipovi Gornje Jarušive, Desimirovac, Gornje Komarice, zemljišta sa značajnim prostornim učešćem, kao Donje Komarice i Čumić). što su gajnjače sa varijetetima (26,6%) i aluvijalno Ispitivani uzorci su analizirani u Agrohemijskoj zemljište (4,2%). Pseudoglejna (epiglejna) (24,5%) laboratoriji Centra za strna žita u Kragujevcu. zemljišta su lošija zemljišta kako sa aspekta fizičkih, Tokom 2008. i 2009. ukupno je prikupljeno i tako i hemijskih osobina. To su znatno zakišeljena analizirano 467 uzoraka zemljišta koji pripadaju zemljišta, osiromašena hranljivim elementima i oraničnom načinu korišćenja. Uzorkovanjem su češće siromašna u humusu. Usled povećane kiselosti pokriveni najzastupljeniji tipovi zemljišta (vertisoli, i smanjenog sadržaja humusa i drugih hranljivih aluvijalna zemljišta, pseudoglejna zemljišta) kao i elemenata za biljke, niskog su nivoa plodnosti i lokacije koje karakteriše najintenzivnija ratarska smanjenih proizvodnih sposobnosti. Ratar. Povrt. 49:2 (2012) 195-201 Fertility of Plowland in Kragujevac, Serbia 197 Oranice i bašte 12% Voćnjaci i vinogradi 13% 61% Livade 14% Pašnjaci Slika 1. Zastupljenost pojedinih načina korišćenja zemljišta na području Grada Kragujevca (%) (RZS 2008) Figure 1. Percentage of different types of land use contribution in the City of Kragujevac, Serbia (%), (source Statistical Office of the Republic of Serbia, 2008) Reljef igra veoma značajnu ulogu u rasporedu reakcijom (pH 4,0-4,5) sa 17%, srednje kiselom tipova zemljišta. Na području Grada Kragujevca u (pH 4,5-5,5) sa oko 30%, slabo kiselom (pH 5,5- pogledu reljefa razlikuju se tri dela: viši planinski, 6,5) sa 22% i neutralnom i alkalnom reakcijom srednji pobrđe, i niski ravničarski deo.