P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz BISKUPIEC (139) Warszawa 2012 Autorzy: Marek Gałka*, Izabela Bojakowska, Paweł Kwecko*, Hanna Tomassi-Morawiec*, Krystyna Wojciechowska** Główny koordynator MG śP: Małgorzata Sikorska-Maykowska* Redaktor regionalny planszy A: Katarzyna Strzemi ńska* Redaktor regionalny planszy B: Joanna Szyborska-Kaszycka* Redaktor tekstu: Joanna Szyborska-Kaszycka * * Pa ństwowy Instytut Geologiczny – Pa ństwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ** Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL SA, ul. Berezy ńska 39, 03-908 Warszawa ISBN………….. Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2012 Spis tre ści I. Wst ęp – M. Gałka ....................................................................................................... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – M. Gałka .......................................... 4 III. Budowa geologiczna – M. Gałka ............................................................................... 6 IV. Zło Ŝa kopalin – M. Gałka ........................................................................................... 9 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – M. Gałka ........................................................ 13 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin – M. Gałka .................................... 14 VII. Warunki wodne – M. Gałka ..................................................................................... 15 1. Wody powierzchniowe......................................................................................... 15 2. Wody podziemne.................................................................................................. 17 VIII. Geochemia środowiska............................................................................................. 20 1. Gleby – P. Kwecko ............................................................................................... 20 2. Osady wodne – I. Bojakowska .............................................................................. 23 3. Pierwiastki promieniotwórcze – H. Tomassi-Morawiec ...................................... 27 IX. Składowanie odpadów – K. Wojciechowska ............................................................ 29 X. Warunki podło Ŝa budowlanego – M. Gałka ............................................................. 37 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – M. Gałka .............................................................. 38 XII. Zabytki kultury – M. Gałka ...................................................................................... 41 XIII. Podsumowanie – M. Gałka, K. Wojciechowska ....................................................... 43 XIV. Literatura .................................................................................................................. 44 3 I. Wst ęp Arkusz Biskupiec Mapy geo środowiskowej Polski (MGP) w skali 1:50 000 został wy- konany w Oddziale Górno śląskim Pa ństwowego Instytutu Geologicznego – Pa ństwowego Instytutu Badawczego w Sosnowcu (plansza A) oraz Państwowym Instytucie Geologicznym – Pa ństwowym Instytucie Badawczym w Warszawie i w Przedsi ębiorstwie Geologicznym Pol- geol SA w Warszawie (plansza B), zgodnie z „Instrukcj ą opracowania Mapy geo środowisko- wej Polski w skali 1:50 000” (2005). Przy jego opracowywaniu wykorzystano Informacje za- mieszczone w Mapie geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000 arkusz Biskupiec (Jurczak-Drabek, 2006). Mapa geo środowiskowa składa si ę z dwóch plansz: plansza A zawiera zaktualizowan ą tre ść Mapy geologiczno-gospodarczej Polski, a plansza B zawiera warstw ę informacyjn ą „Za- gro Ŝenia powierzchni ziemi”, opisuj ącą tematyk ę geochemii środowiska i warunki do składo- wania odpadów. Plansza A zawiera dane zgrupowane w nast ępuj ących warstwach informacyjnych: kopa- liny, górnictwo i przetwórstwo, wody powierzchniowe i podziemne, warunki podło Ŝa budow- lanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Dane i oceny geo środowiskowe zaprezentowane na planszy B zawieraj ą elementy wie- dzy o środowisku przyrodniczym, niezb ędne przy optymalnym typowaniu funkcji terenów w planowaniu przestrzennym poszczególnych jednostek administracji pa ństwowej. Wskazane na mapie naturalne warunki izolacyjno ści podło Ŝa s ą wskazówk ą nie tylko dla bezpiecznego składowania odpadów, lecz tak Ŝe powinny by ć uwzgl ędniane przy lokalizowaniu innych obiektów, zaliczanych do kategorii szczególnie uci ąŜ liwych dla środowiska i zdrowia ludzi, lub mog ących pogarsza ć stan środowiska. Informacje dotycz ące zanieczyszczenia gleb i osa- dów dennych wód powierzchniowych s ą u Ŝyteczne do wskazywania optymalnych kierunków zagospodarowania terenów zdegradowanych. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i ad- ministracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mog ą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju wojewódz- twa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowaniach eko- fizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowi ą ogromn ą po- 3 moc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środo- wiska oraz planów gospodarki odpadami. Przy sporz ądzaniu tej mapy wykorzystano materiały archiwalne i publikowane z zasobów: Centralnego Archiwum Geologicznego Pa ństwowego Instytutu Geologicznego – Pa ństwowego Instytutu Badawczego, Urz ędu Marszałkowskiego Województwa Warmi ńsko-Mazurskiego w Olsztynie, Instytutu Uprawy, Nawo Ŝenia i Gleboznawstwa w Puławach, Wojewódzkiego In- spektoratu Ochrony Środowiska w Olsztynie oraz urz ędów administracji lokalnej. Zebrane in- formacje uzupełnione zostały zwiadem terenowym przeprowadzonym w sierpniu 2011 roku. Mapa jest opracowana w wersji cyfrowej. Dane dotyczące złó Ŝ kopalin zostały zamiesz- czone w kartach informacyjnych opracowanych dla komputerowej bazy danych o złoŜach. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Pod wzgl ędem administracyjnym omawiany obszar nale Ŝy do województwa warmi ń- sko-mazurskiego i znajduje si ę w granicach powiatu olszty ńskiego, w obr ębie gmin: Bisku- piec, Barczewo, Jeziorany i Kolno. Według podziału fizyczno-geograficznego Polski (Kondracki, red., 2001) wi ększo ść powierzchni arkusza le Ŝy w obr ębie mezoregionu Pojezierze Olszty ńskie, które jest cz ęś ci ą makroregionu Pojezierze Mazurskie (fig.1). Pojezierze Olszty ńskie stanowi zachodni ą cz ęść Pojezierza Mazurskiego. Jest to obszar wysoczyzny polodowcowej powstałej w czasie recesji lądolodu zlodowacenia wisły, zró Ŝni- cowany morfologicznie, o deniwelacjach terenu dochodz ących do 100 m. W centralnej cz ęś ci obszaru wzniesienia moren czołowych si ęgaj ą do około 200 m n.p.m. Wysoko ść wzgl ędna niektórych form morfologicznych dochodzi do 70 m. W północno-zachodniej cz ęś ci arkusza oraz w rejonie jeziora Wad ąg przewa Ŝaj ą osady akumulacji wodnolodowcowej. Zdecydowa- nie wi ększ ą cz ęść powierzchni obszaru bada ń stanowi wysoczyzna falista, z ró Ŝnorodnymi formami akumulacyjnymi i zagł ębieniami bezodpływowymi. W niektórych z nich powstały jeziora. ObniŜenia morfologiczne wypełniaj ą utwory organiczne. W południowej i środkowej cz ęś ci arkusza wyst ępuj ą faliste powierzchnie sandrowe i zastoiskowe oraz tarasy kemowe. Powierzchnia terenu wyra źnie obni Ŝa si ę w kierunku doliny Symsarny i jeziora Dadaj. Wschodni fragment obszaru arkusza nale Ŝy do mezoregionu Pojezierze Mr ągowskie. Cech ą charakterystyczn ą tego terenu jest wyst ępowanie licznych rynien rozcinaj ących połu- dnikowo wysoczyzn ę morenow ą oraz równole Ŝnikowy przebieg wzgórz morenowych. Wzdłu Ŝ rynien ci ągn ą si ę wały ozów i kemów. 4 Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Biskupiec na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2001) 1 – granica makroregionu, 2 – granica mezoregionu Prowincja: Ni Ŝ Wschodniobałtycko-Białoruski, Podprowincja: Pobrze Ŝa Wschodniobałtyckie, Mezoregion Niziny Staropruskiej: 841.59 – Równina Sępopolska Mezoregiony Pojezierza Mazurskiego: 842.81 – Pojezierze Olszty ńskie, 842.82 – Pojezierze Mr ągowskie Pod wzgl ędem klimatycznym obszar arkusza Biskupiec nale Ŝy do olszty ńskiego regionu klimatycznego i poło Ŝony jest w najzimniejszej dzielnicy Polski – w granicach Pojezierza Mazurskiego. Charakterystyczna dla tego terenu jest wysoka wzgl ędna wilgotno ść powietrza (średnio około 70%) oraz średnia roczna temperatura powietrza +6,8 oC. Najcieplejszym mie- si ącem jest lipiec (+17,5 oC), a najzimniejszym stycze ń (-3,5 oC). Roczne opady atmosferyczne nieco przekraczaj ą średni ą krajow ą i wynosz ą od 550 do 650 mm/rok. Pokrywa śnie Ŝna utrzymuje si ę od 98 do 108 dni w roku. W ci ągu roku przewa Ŝaj ą wiatry z kierunku zachod- niego i północno-zachodniego (Wiszniewski (red.), 1973). UŜytki rolne obejmuj ą ponad 60% powierzchni arkusza. Wyst ępuj ą tu gleby chronione zaliczane do klas bonitacyjnych: IIIa, IIIb i IVa. Znaczn ą cz ęść gruntów stanowi ą nieu Ŝytki. Lasy zajmuj ą niewiele ponad 25% powierzchni i najcz ęś ciej nie stanowi ą zwartych komplek- 5 sów. Najwi ększy obszar le śny jest zlokalizowany w południowo-zachodniej cz ęś ci terenu arkusza, pomi ędzy Zerbuniem, Wipsowem i Ramsowem. Obszar arkusza jest słabo zurbanizowany i uprzemysłowiony