Program Ochrony ĝrodowiska dla powiatu sztumskiego na lata 2004 - 20011 1. WPROWADZENIE PostĊpujący wielowiekowy rozwój cywilizacyjny, któremu towarzyszyáo niekontrolowane korzystanie z dóbr przyrody, doprowadziá do znacznej degradacji Ğrodowiska naturalnego. Efektem tego procesu byáo nie tylko zanieczyszczenie poszczególnych komponentów Ğrodowiska, ale takĪe wyczerpywanie siĊ zasobów surowcowych, giniĊcie gatunków zwierząt i roĞlin oraz pogorszenie stanu zdrowia ludnoĞci na terenach przeobraĪonych na niespotykaną dotychczas skalĊ. W Polsce do lat 90-tych XX wieku Ğrodowisko byáo uwaĪane za Ĩródáo surowców oraz rezerwuar odpadów i zanieczyszczeĔ. Takie podejĞcie spowodowaáo degradacjĊ wielu komponentów Ğrodowiska (powietrz, wody, gleby i grunty, szata roĞlinna) i na wielu obszarach kraju groziáo wrĊcz katastrofą ekologiczną. Razem z przemianami ustrojowymi podejĞcie takie zaczĊáo ulegaü zmianom i obecnie przyjmuje siĊ, Īe jednym z najwaĪniejszych praw czáowieka jest prawo do Īycia w czystym Ğrodowisku. Gwarantuje to Konstytucja RP z dnia 2 kwietnia 1997 roku, która stanowi, Īe Rzeczpospolita Polska zapewnia ochronĊĞrodowiska kierując siĊ zasadą zrównowaĪonego rozwoju. ZrównowaĪony rozwój wiąĪe siĊ z prowadzeniem szerokiej dziaáalnoĞci gospodarczej i spoáecznej przy jednoczesnym niedopuszczeniu do dalszej degradacji Ğrodowiska naturalnego oraz z podejmowaniem dziaáaĔ zmierzających do restytucji zniszczonych elementów Ğrodowiska. Istota zrównowaĪonego rozwoju polega zatem na pokryciu obecnych potrzeb bez ograniczania moĪliwoĞci rozwoju przyszáym pokoleniom. Ochrona Ğrodowiska jest obowiązkiem wáadz publicznych, które poprzez swoją politykĊ powinny zapewniü bezpieczeĔstwo ekologiczne. Powiaty naleĪą do wáadz publicznych, zatem takĪe na nich spoczywa obowiązek wykonywania zadaĔ z zakresu ochrony Ğrodowiska oraz odpowiedzialnoĞü za jakoĞü Īycia mieszkaĔców. Dodatkowym wyzwaniem staáo siĊ czáonkostwo w Unii Europejskiej oraz związane z nim wymogi – wdroĪenie unijnych przepisów i osiągniĊcie standardów UE w zakresie ochrony Ğrodowiska. EfektywnoĞü dziaáaĔ z zakresu ochrony dziedzictwa przyrodniczego zaleĪy przede wszystkim od polityki i rozwiązaĔ przyjĊtych na szczeblu lokalnym oraz od pozyskania zainteresowania i zrozumienia ze strony spoáecznoĞci lokalnych. Dziaáania takie, aby byáy skuteczne, muszą byü prowadzone zgodnie z opracowanym uprzednio programem, sporządzonym na podstawie wnikliwej analizy sytuacji dla danego rejonu. Zadanie takie ma speániaü wieloletni program ochrony Ğrodowiska. 2. CELE I ZAKRES PROGRAMU Program ochrony Ğrodowiska dla powiatu sztumskiego na lata 2004 – 2011 jest dokumentem planowania strategicznego, wyraĪającym cele i kierunki polityki ekologicznej samorządu powiatu sztumskiego i okreĞlającym wynikające z nich dziaáania. Program obejmuje horyzont czasowy lat 2004 – 2011, z podziaáem na okresy: krótkoterminowy 2004 – 2007 i Ğrednioterminowy 2008 – 2011. Program ochrony Ğrodowiska dla powiatu sztumskiego przedstawia: - aktualny stan Ğrodowiska i gáówne przyczyny tego stanu, - najwaĪniejsze problemy z zakresu ochrony Ğrodowiska, - prognozowane zmiany w zakresie ochrony Ğrodowiska oraz wymagane zmiany w aspekcie przepisów unijnych, - cele i zadania w ujĊciu krótko-, Ğrednio i dáugookresowym, - instrumenty prawne i ekonomiczne niezbĊdne dla wdroĪenia Programu, - system monitoringu i zarządzania ochroną Ğrodowiska. Sam program nie jest dokumentem stanowiącym, ingerującym w uprawnienia poszczególnych jednostek administracji rządowej i samorządowej oraz podmiotów uĪytkujących Ğrodowisko. NaleĪy 9 Program Ochrony ĝrodowiska dla powiatu sztumskiego na lata 2004 - 20011 jednak oczekiwaü, Īe poszczególne jego wytyczne i postanowienia bĊdą respektowane i uwzglĊdniane w planach szczegóáowych i dziaáaniach inwestycyjnych w zakresie ochrony Ğrodowiska. Tak ujĊty Program bĊdzie wykorzystywany jako: - gáówny instrument strategicznego zarządzania powiatem w zakresie ochrony Ğrodowiska, - dokument koordynujący poszczególne dziaáania związane z ochroną Ğrodowiska, - podstawa tworzenia programów operacyjnych i zawierania kontraktów z innymi jednostkami administracyjnymi i podmiotami gospodarczymi, - pomoc w wyborze decyzji inwestycyjnych podejmowanych przez róĪne podmioty i instytucje, - instrument do dziaáaĔ edukacyjnych, informacyjnych i promocyjnych powiatu, - przesáanka konstruowania budĪetu powiatu na poszczególne lata, - ukáad odniesienia zawierający wytyczne dla innych podmiotów polityki ekologicznej, - podstawa do ubiegania siĊ o fundusze celowe ze Ĩródeá krajowych i Unii Europejskiej. Ponadto, cele i dziaáania proponowane w Programie ochrony Ğrodowiska posáuĪą do tworzenia warunków dla takich zachowaĔ ogóáu spoáeczeĔstwa powiatu sztumskiego, które sáuĪyü bĊdą poprawie stanu Ğrodowiska przyrodniczego. Realizacja celów wytyczonych w Programie powinna spowodowaü polepszenie warunków Īycia mieszkaĔców przy zachowaniu walorów Ğrodowiska naturalnego na terenie powiatu. Zakáada siĊ, Īe ksztaátowanie polityki ekologicznej w powiecie bĊdzie miaáo charakter procesu ciągáego, z jednoczesnym zastosowaniem metody programowania „kroczącego”, polegającej na cyklicznym weryfikowaniu perspektywicznych celów w przekrojach etapowych i wydáuĪaniu horyzontu czasowego Programu w jego kolejnych edycjach. 3. METODYKA OPRACOWANIA PROGRAMU I UWARUNKOWANIA PROGRAMU Jako punkt odniesienia dla programu ochrony Ğrodowiska przyjĊto aktualny stan Ğrodowiska oraz stan infrastruktury ochrony Ğrodowiska na dzieĔ 31.12.2002 z uwzglĊdnieniem dostĊpnych danych za okres 2003 roku. Sposób opracowania Programu zostaá podporządkowany metodologii wáaĞciwej dla planowania strategicznego, polegającej na: 1. OkreĞleniu diagnozy stanu Ğrodowiska przyrodniczego w powiecie sztumskim, zawierającej charakterystykĊ poszczególnych komponentów Ğrodowiska wraz z ich oceną; 2. OkreĞleniu konstruktywnych dziaáaĔ mających na celu poprawĊ stanu aktualnego w zakresie ochrony Ğrodowiska poprzez przedstawienie celów strategicznych, celów dáugo- i krótkoterminowych oraz kierunków dziaáaĔ wraz z opracowaniem programów operacyjnych dla poszczególnych segmentów Ğrodowiska; 3. Przedstawieniu uwarunkowaĔ realizacyjnych Programu w zakresie rozwiązaĔ prawno- instytucjonalnych, Ĩródeá finansowania, systemu zarządzania Ğrodowiskiem i Programem; 4. OkreĞleniu zasad monitorowania efektów wdraĪania Programu. ħródáami informacji dla Programu byáy materiaáy uzyskane ze Starostwa Powiatowego w Sztumie, UrzĊdów Gmin z terenu powiatu sztumskiego, Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony ĝrodowiska w GdaĔsku, Wojewódzkiego UrzĊdu Statystycznego, UrzĊdu Marszaákowskiego Województwa Pomorskiego, a takĪe prace instytutów i placówek naukowo – badawczych z zakresu ochrony Ğrodowiska oraz gospodarki odpadami, jak równieĪ dostĊpna literatura fachowa. Zgromadzone informacje zostaáy zweryfikowane poprzez ankietyzacjĊ, wywiady i sondaĪe. Do podmiotów gospodarczych z terenu powiatu rozesáano ankiety uwzglĊdniające szeroką problematykĊ ochrony Ğrodowiska, z których wnioski zostaáy uwzglĊdnione w Programie. 10 Program Ochrony ĝrodowiska dla powiatu sztumskiego na lata 2004 - 20011 Przeprowadzono równieĪ badania ĞwiadomoĞci spoáecznej w zakresie zagadnieĔ ochrony Ğrodowiska, w tym gospodarki odpadami Koncepcja Programu oparta jest o zapisy nastĊpujących dokumentów: - Prawo ochrony Ğrodowiska z 27 kwietnia 2001 roku. Definiuje ono ogólne wymagania w odniesieniu do programów ochrony Ğrodowiska opracowywanych dla potrzeb województw, powiatów i gmin. - Polityka ekologiczna paĔstwa na lata 2003 – 2006 z uwzglĊdnieniem perspektywy na lata 2007 – 2010”. Zgodnie z zapisami tego dokumentu Program winien definiowaü: - cele Ğredniookresowe do 2011 roku - zadania na lata 2004 – 2007 - monitoring realizacji Programu - nakáady finansowe na wdroĪenie Programu Cele i zadania ujĊte zostaáy w nastĊpujących blokach tematycznych: - cele i zadania o charakterze systemowym, - ochrona dziedzictwa przyrodniczego i racjonalne uĪytkowanie zasobów przyrody, - zrównowaĪone wykorzystanie surowców, - jakoĞü Ğrodowiska i bezpieczeĔstwo ekologiczne. - Program ochrony Ğrodowiska województwa pomorskiego. W dokumencie tym okreĞlono dáugoterminową politykĊ ochrony Ğrodowiska dla województwa pomorskiego, przedstawiono cele krótkoterminowe i sposób ich realizacji, okreĞlono sposoby zarządzania Ğrodowiskiem i aspekty finansowe realizacji programu. - Wytyczne do sporządzania programów ochrony Ğrodowiska na szczeblu regionalnym i lokalnym, które podają sposób i zakres uwzglĊdniania polityki ekologicznej paĔstwa w programach ochrony Ğrodowiska oraz wskazówki, co do zawartoĞci programów. W powiatowym programie powinny byü uwzglĊdnione: x zadania wáasne powiatu (pod zadaniami wáasnymi naleĪy rozumieü te przedsiĊwziĊcia, które bĊdą finansowane w caáoĞci lub czĊĞciowo ze Ğrodków bĊdących w dyspozycji powiatu), x zadania koordynowane (pod zadaniami koordynowanymi naleĪy rozumieü pozostaáe zadania związane z ochroną Ğrodowiska i racjonalnym wykorzystaniem zasobów naturalnych, które są finansowane ze Ğrodków przedsiĊbiorstw oraz ze Ğrodków zewnĊtrznych, bĊdących w dyspozycji organów i instytucji szczebla centralnego, bądĨ instytucji dziaáających na terenie powiatu, ale podlegáych bezpoĞrednio organom centralnym). 4. CHARAKTERYSTYKA POWIATU 4.1 INFORMACJE OGÓLNE Powiat sztumski poáoĪony jest we wschodniej czĊĞci województwa pomorskiego i jest jednym z 20 powiatów wchodzących w skáad tegoĪ województwa. Powierzchnia powiatu wynosi 731 km2 i jest zamieszkiwana przez 42 043 osoby. Jednostki administracyjne wchodzące w skáad powiatu sztumskiego to: - Miasto i