d$/ö, $/Ԥ7/Ԥ5ø1ø1 III. 7(;1ø.ø 9Ԥ %Ԥ'øø ø)$'Ԥ ø0.$1/$5, ;DOT oDO÷Õ DOԥWOԥULQLQ WԥGTLTL ]DPDQÕ RQODUÕQ GLDS a]RQ N|NOԥQPԥ úWUL[ , tembr, pozisiya ODUÕQÕQ |\UԥQLOPԥVLQԥWH[QLNLYԥGLQDPLNLPNDQODUÕ na, applikatura YԥoDO÷Õ WԥU]OԥULQԥ E|\NGLTTԥW\HWLULOPLúGLU . $úD÷ÕGDEXPԥVԥ - OԥOԥU]UԥKԥUDOԥW dԥPúDKLGԥROXQPXú[VXVLFԥKԥWOԥU úԥUKROXQXU * * * Tar . 7DUGD RWXUDT Yԥ]L\\ԥWGԥ oDOÕUODU %X ]DPDQ WDU G|ú TԥIԥVLQLQ \X[DUÕKLVVԥVLQGԥITLYԥ]L\\ԥWGԥVD[ODQÕOÕU YԥD]DFÕTVLQԥ\ԥVÕ[ÕOÕUoDQD÷ÕQ DOWKLVVԥVLLVԥLIDoÕQÕQVD÷oL\QLQGԥQELUD]DúD÷Õ da \HUOԥúLU 6D÷ԥOLQLNL (bas Yԥ úԥKDGԥW Yԥ \D o ԥNVԥU KDOODUGD EDUPDTODUÕ DUDVÕQGD \HUOԥúԥQ PL]UDE VLPOԥUԥ LUL oDQD÷ÕQ RUWDVÕQGD vurulur. Eyni vaxtda VRO ԥOLQ o EDUPD÷Õ LOԥ úԥKDGԥWRUWDYԥDGVÕ] VLPOԥUPԥ\\ԥQ\HUOԥUGԥSԥUGԥOԥU]ԥULQԥ VÕ[ÕOÕUYԥ bununla da, P[WԥOLIXFDOÕTGD VԥVOԥUDOÕQÕU%DúEDUPDTLVԥDOԥWLQTROKLVVԥ - sini tutur 0DKLULIDoÕODUoDQD÷D \D[ÕQTROKLVVԥVLQGԥ\ԥQL\NVԥNWHVVLWXUD - GDPX÷DPLIDHGԥUNԥQoHoԥOԥEDUPDTGDQ da LVWLIDGԥHGLUOԥU 7DUÕQ WH[QLNL Yԥ EԥGLL LPNDQODUÕ ԥVDVԥQ solo - PX÷DP ifa oÕOÕ÷ÕQ da |]QELUX]ԥYHULU . Bu vaxt P[WԥOLIPL]UDEúWUL[OԥUL YԥVXOODUÕQGDQLVWLIDGԥ ROXQXUPL]UDEOD\X[DUÕGDQDúD÷ÕGDQ , \X[DUÕYԥDúD÷ÕGDQYԥ\DԥNVLQԥ\N - VԥN VUԥWOԥ \X[DUÕ Yԥ DúD÷Õ dan GDLPD \X[DUÕGDQ , DúD÷Õ dan Yԥ \X[DUÕGDQ , EDUPDTODUÕQVLPER\XQFDKԥUԥNԥWLDOԥWLQVLONԥOԥQPԥVLYLEUDVL\DTOLVVDQGR NLoLNoDQDTGDYԥ\DE|\N[ԥUԥ\ԥ\D[ÕQoDO÷ÕIDVLOԥOԥU 0XVLTLԥVԥUOԥULQLQPԥ\\ԥQ KLVVԥOԥULQLTDEDUÕTYHUPԥN YԥRQODUÕGD - ha oR[UԥQJDUԥQJ oDWGÕUPD q oQWԥFUEԥOLPXVLTLoLOԥUKԥPoLQLQEDúTDP iz- rab úWUL[OԥULQGԥQGԥLVWLIDGԥHGLUOԥU $GԥWԥQ VLPOԥUԥ YXUXODQ ]ԥUEOԥU PL]UDE DGODQÕU <D[úÕ LID oQ LON Q|YEԥGԥVD÷YԥVROԥOOԥUDUDVÕQGD\ԥ `QLVD÷ԥOLQVLPOԥUԥPL]UDE]ԥUEOԥULLOԥ eyni zamanda X\÷XQSԥUGԥOԥULVÕ[DQ VROԥOEDUPDTODUÕQÕQDOԥWLQTROXE oyun- FDKԥUԥNԥWLDUDVÕQGDVÕ[ԥODTԥ\ԥULD\ԥWHWPԥNOD]ÕPGÕU MizrablDVԥVoÕ[DUWPDQÕQԥQ `ԥQԥYLQ|YOԥULQԥDúD÷ÕGDNÕODUDLGGLU 1) Üst mizrab – PL]UDEVLPOԥUԥ\X[DUÕGDQDúD÷ÕYXUXOXU . 2) Alt mizrab – PL]UDEVLPOԥUԥDúD÷ÕGDQ\X[DUÕ vurulur (stakkatoya X\÷XQ dur). 203 0LU]ԥ0ԥQVXU0ԥQVXURYWDUGDoDOPD÷Õ|\UԥGLU . .HoԥQԥVULQ 60-FÕLOOԥU i. WDU]ԥQLQDU[LYLQGԥQ 7DU]ԥQ%ԥKUDP0DQVXURY -ci il. ³$VL\DYԥ$IULND[DOTODUÕQÕQPXVLTLVL´NLWDEÕQGDQ 0ԥTDOԥOԥUPԥFPXԥVL -FLEXUD[ÕOÕú06RYNRPS 204 3) Üst–DOWYԥ\DVD÷ -sol mizrab – PL]UDEVLPOԥUԥQ|YEԥLOԥ\X[DUÕGDQ YԥDúD÷ÕGDQ vurulur. 4) Alt-üst mizrab - PL]UDEVLPOԥUԥQ|YEԥLOԥDúD÷ÕGDQYԥ\X[DUÕGDQ vurulur. 5) Ruh mizrab – PL]UDEWDUÕQKԥUKDQVÕELU sim LQԥ iti VUԥWOԥ \X[DUÕ - dan YԥDúD÷ÕGDQDUGÕFÕOYXUXOXU WUHPROR\DX\÷XQGXU '|\PԥPL]UDE – PL]UDEÕQ sim ԥ sür`ԥWOԥ \X[DUÕGDQYXUXOPDVÕ . 7ԥUVPL]UDE – PXVLTLԥVԥULQLQELUKLVVԥVLQLQDOWPL]UDEVXOXLOԥ LIDROXQPDVÕ 4RúDPL]UDE – PL]UDEÕQ sim ԥ \X[DUÕGDQYԥDúD÷ÕGDQ fraza tersiya LQWHUYDOÕQGD TÕVD IRUúODTOD EDúOD\ÕU LNL GԥIԥ YXUXOPDVÕ 0X÷DP Yԥ RQXQ ú| `EԥOԥULQGԥ “Zabul SHJDKÕ ”, “Qatar”, “Dilk ԥú”, “Hicaz” YԥV LVWLIDGԥROX - nur. 9) Santur mizrab – üst-alt-VWPL]UDEODUÕQDUGÕFÕOYXUXOPDVÕ (te PSLQԥ J|Uԥ WUHPRORGDQ ]ԥLIGLU ԤVDVԥQ PLOOL UԥTV KDYDODUÕQÕQ UԥQJ Yԥ diringi- OԥULQLQ LIDVÕ ]DPDQÕ LVWLIDGԥ HGLOLU %ԥ `]ԥQ J|VWԥULOԥQ DUGÕFÕOOÕT Gԥ\LúLU mizrab \X[DUÕGDQ -\X[DUÕGDQ -DúD÷ÕGDQ Yԥ \D DúD÷ÕGDQ -\X[DUÕGDQ -\X[DUÕGDQ vurulur. Sonuncu halda birinci ]ԥUEԥPL]UDEODGH\LOGÕUQDTODKԥ\DWDNHoLUL - lir. &ԥOG , iti mizrab (mizrabi-WL]ԥN – \X[DUÕGDQ -DúD÷ÕGDQ -\X[DUÕGDQ Yԥ DúD÷ÕGDQ -\X[DUÕGDQ -DúD÷ÕGDQ Yԥ \D ԥNVLQԥ ELULQFL DúD÷ÕGDQ YXUXODQ iki DUGÕFÕO mizrab VÕUDVÕQGDQ LEDUԥW dir. ԤVDVԥQ triollarla ifa olunur. Bu mizrab növüDGԥWԥQ “Segah”, “Çahargah” Yԥ “Mahur-Hindi” YԥE mX÷DPODUÕQÕQ LIDVÕ]DPDQÕLúOԥQLU 11) Çahar mizrab – VԥVOԥUPL]UDEÕQ dörd (alt-üst-alt-üst) Yԥ\D\DOQÕ] üst-alt ]ԥUEOԥU in YԥKԥUGԥIԥD÷N|NYԥ\D]ԥQJVLPOԥUGԥQELULQLRVWLQDWRNL - mi saxlamaqla DUGÕFÕOYXUXOPDVÕQGDQDOÕQÕU%XPL]UDE “Rast”, “ùXU ”, “Qa- tar”, “Mahur-Hindi”, “ùDKQD] ” “Segah”, “ ùúWԥU ”, “Hümayun”, “ %D\DWÕùL - raz” PX÷DPODUÕQÕQYԥRQODUÕQUԥQJOԥULQLQVԥVOԥQPԥVL]DPDQÕLVWILDGԥROXQXU ԤOLIPL]UDE – VROԥO in EDUPD÷Õ LOԥ D÷VLPLPԥ\\ԥQSԥUGԥ ]ԥULQ - Gԥ VÕ[Õ b PL]UDEÕ n bütün ERúVLPOԥUԥ\X[DUÕGDQDúD÷ÕYXUXOPDVÕ . “Orta Ma- hur”, “Mahur-Hindi”, ³ùXU´ (“Hicaz” ú|CEԥVL ) YԥEDúTDPX÷DPODUGDWԥWELT olunur. 13) ÇÕUWÕTPL]UDE – alt-üst-alt-VWPL]UDEODUÕQYDVLWԥVLOԥDOÕQDQVԥVOԥ- ULQDUGÕFÕOÕ÷ÕQGDQLEDUԥWGLU%XYD[WELULQFLVԥVULWPLN RVWLQDWRKDOÕQGDGDLP WԥNUDUROXQXUTDODQoVԥVLVԥELULQFL\ԥQLVEԥWԥQELUVHNVWD\X[DUÕLVWLTDPԥW - GԥDUGÕFÕORODUDToDOÕQÕU%DúTDúԥNLOGԥLVԥELULQFLoVԥVG|UGQF\ԥQLVEԥ - WԥQ bir oktava zild ԥQ DUGÕFÕO RODUDT DúD÷Õ LVWLTDPԥWGԥ oDOÕQÕU Yԥ VÕoUD\ÕúOD RVWLQDWR KDOÕQGD GDLP WԥNUDU olunan G|UGQF VԥVԥ enir. “Rast” (“ԤUDT ” ú| `EԥVL “Orta Mahur”, “Mahur-Hindi”, “%D\DWÕ 4DFDU ”, “Çahargah” Yԥ “ùDKQD] ” (“Kürdü” ú| `EԥVL PX÷DPODUÕQÕQ LIDVÕ]DPDQÕGDKD tez-WH]LVWLIDGԥ olunur. 14) Mizrabi gulriz – TRúD PL]UDEÕQ R[úDUÕGÕU DPPD mizrab VLPԥ 205 KԥPLúԥ\X[DUÕGD n vurulur IRUúODTODUIUD]DQÕQԥYYԥOLQGԥQ|YEԥWLWRQGDQELU VHNXQGDDúD÷ÕJ|WUOU “Rast” PX÷DPÕQÕQ “Hüseyni”, ³%D\DWÕùLUD]´ mu- ÷DPÕQÕQ “Üzzal” ú|CEԥOԥULQGԥ Yԥ “6ԥPD\L -ùԥPV ” ]ԥUEL -PX÷DPÕQGD , “Ma- hur-Hindi” PX÷DPÕQGD “ùLNԥVWH\L -Fars”-a keçid üçün “Rast Hindi” ú|CEԥ - sin GԥQVRQUDWԥGELTHGLOLU 15. ZԥQJ mizrab ]ԥQJEDUL – PL]UDEÕQ]ԥQJ VLPOԥUԥ YXUXOPDVÕ . 'DKDPUԥNNԥEPL]UDEODU oDKDUoÕUWÕ q, TDUÕúÕT JOUL]]ԥQJL -ú|WԥU ]LUԥINԥQG Yԥ E PX÷DPODUÕQ \DOQÕ] VROR LIDVÕ ]DPDQÕ LVWLIDGԥ ROXQXU %X mizrablardan PԥúKXUWDU]ԥQ %ԥKUDP0ԥQVXURYXVWDOÕTODLVWLIDGԥHGLUGL 31. 7DUGD LID VԥQԥWLQLQ SԥUԥVWLúNDUODUÕ DUDVÕQGD EHOԥ NԥODP JHQLú \D]ÕO - PÕúGÕU “<D[úÕELOԥ yi var” – VD÷ԥOELOԥ\LQLQE|\NoHYLNOL\LLOԥIԥUTOԥQԥQYԥ EXQXQODGDPL]UDEGDQPԥKDUԥWOԥLVWLIDGԥHGԥQWDU]ԥQOԥUEDUԥGԥEHOԥGH\LUOԥU $OԥWKԥPoLQLQVROԥO in EDUPD÷ lar ÕLOԥVLPOԥUL dartmaqla da VԥVOԥQGL - ULOLU ;DOT WԥFUEԥVLQGԥ EHOԥ oDO÷Õ üsulu barmaq adl DQÕU NL EX GD VRO ԥO in EDUPDTODUÕQÕQDOԥWLQTROXER\XKԥUԥNԥWLGHPԥNGLU 6ROԥO in EDUPDTODUÕQÕQLVWLIDGԥ[VXVL\\ԥWOԥULQGԥQDVÕOÕRODUDTRQODU P[WԥOLIFUDGODQGÕUÕOÕU 1. Adi barmaq – PXVLTLԥVԥULQLQPYDILTWRQODUÕ DOÕQDQVD÷ԥOLQPL] - UDEYXUPDVÕLOԥ sinxron olaraq VROԥOEDUPDTODUÕQÕQSԥUGԥOԥU]ԥULQGԥKԥUԥ - NԥWLGLU 6UúGUPԥEDUPDT – sim ԥ mizrab vurduqdan VRQUDEDUPD÷ÕQTRO ER\XQFD Pԥ\\ԥQ SԥUGԥOԥU DUDVÕQGD VLP ]ԥULQGԥ VUúGU ül PԥVLGLU TOLVVDQGR\DX\÷XQGXU 'DUWPDYԥ\DWLWUԥPԥ – eyni zamanda VLPLQEDUPDTODSԥUGԥ]ԥ - ULQGԥ VÕ[ÕOPDVÕ Yԥ EDUPD÷ÕQ VD÷D Yԥ VROD silk ԥOԥQPԥVLGLU YLEUDVL\D\D X\ - ÷XQGXU 'ÕUQDT – VD÷ԥOLQúԥKDGԥWEDUPD÷ÕQÕQGÕUQD÷ÕLOԥPL]UDEVÕ]oDO÷ÕGÕU IRUúODTDX\÷XQGXU &ÕUPDT – PL]UDEԥYԥ]LQԥúԥKDGԥWEDUPD÷ la oDO÷Õ Yԥ \DDGVÕ]Yԥ oHoԥOԥEDUPDTODVLPLQLOLúGLULOPԥVL YԥH\QL]DPDQGDRQODUÕQúԥKDGԥWYԥRUWD barmaqlar ODVÕ[ÕOPDVÕGÕU SLWVLNDWR\DX\÷XQGXU 6. Lal barmaq – VRO ԥO in EDUPDTODUÕ LOԥ [VXVL ELU WԥU]Gԥ VLPOԥUԥ \XPúDTYXUXOPDVÕ Yԥ\DLOLúGLULOPԥVL LOԥVԥVLQDOÕQPDVÕGÕU PRUGHQWԥX\÷XQ - dur). ԤQJúNDUL – VROԥOLQDGVÕ]EDUPD÷ÕVLPOԥUԥYXUXOXUúԥKDGԥWEDU - PDTLVԥSԥUGԥOԥU]ԥULQGԥKԥUԥNԥWHGLU ;DOTDUDVÕQGDKԥPoLQLQLIDoÕVԥKYoDOGÕTGD “xaric barmaq” LIDGԥVL JHQLúLúOԥQLU . g]QԥPԥ[VXV WԥNUDUROXQPD] EDUPDT lar ustad tar ]ԥQOԥULQ DGODUÕQÕ GDúÕ\ÕU0ԥVԥOԥQ4XUEDQ3LULPRYXQ “dREDQED\DWÕ ”VÕQGD –“4XUEDQÕQEDU - PDTODUÕ ”%ԥKUDP0ԥnsurovun “Rast”ÕQGD –“%ԥKUDPÕQEDUPDTODUÕ ”, =ԥULI 4D\ÕERYXQYԥ\DԤKVԥQ'DGDúRYXQ “ùXU ”unda – “=ԥULILQEDUPDTODUÕ ”, “ԤK - VԥQLQEDUPDTODUÕ ”+DFÕ0ԥPPԥGRYXQ “Orta Mahur”unda “+DFÕQÕQEDU - 206 BԥKUDP0DQVXURYXQLúOԥWGL\LúWUL[Oԥr 5øPUDQLQLGLVVHUWDVL\DVÕQGDQ Çaxar mizrab - ԥsas Çaxar mizrab - II variant variant Çaxar mizrab - I variant Çaxar mizrab - III variant 207 dÕUWÕTPL]UDE – I variant dÕUWÕTPL]UDE – II variant YŽƔĂŵŝnjƌĂď Zԥngi-ú|Wԥr 208 Santur mizrab Ԥlif mizrab Mizrabi-gülriz 209 PDTODUÕ ”, Ramiz Quliyevin “Segah”ÕQGD ,“5DPL]LQEDUPDTODUÕ ”. *|VWԥULOԥQ mizrab vurma Yԥ LVWLIDGԥ ROXQDQ P[WԥOLI EDUPDTODUÕQ Q|YOԥUL LOԥ \DQDúÕ WDUGD GLQDPLN oDODUODUÕQ ԥOGԥ HGLOPԥVLQLQ EDúTD VXOODUÕ mövcuddur: 1. Xum – VLPԥ ԥNVԥUKDOODUGDDúD÷ÕGDNÕ ) mizrab Õ vurduqdan sonra DOԥWLQ -GԥIԥVLONԥOԥQPԥVLYԥ\DTROXQJHUL\ԥ GDUWÕOPDVÕ ; VԥV in HKWX]DVÕQÕQ X]DGÕOPDVÕQDúԥUDLW\DUDGÕU 2. Hal mizrab – böyük [ԥUԥ\ԥ \D[ÕQ \HUGԥoDO÷Õ tutqun, NREXGVԥV verir. 1DUÕQ PL]UDE – kiçik çanaqda oDO÷Õ VD]ÕQ WHPEULQL [DWÕUODGDQ \XPúDT]ԥLI VԥVOԥQPԥDOÕQÕU )DVLOԥOԥU – WDU]ԥQ PL]UDEÕERúVLPԥYXUGXTGDQ sonra f DVLOԥ verir, WDUÕVLONԥOԥ\LUYԥVԥV\DYDú -\DYDú sönür. 7DUGDVLPOԥUúԥUWLRODUDTTUXSDE|OQUOԥU : %LULQFL TUXSX LNL TRúD ԥQ LúOԥN melodik – D÷ Yԥ VDUÕ VLPOԥU WԥúNLO edir. øNLQFL TUXS o – kök (bas) VLPGԥQ LEDUԥWGLU 2QODUGDQ DúD÷Õ VLPOԥU üçüncü cütlüyü GԥP VLPOԥU ԥPԥOԥ JԥWLULU EXUGRQ VԥVOԥU oÕ[DUÕU Yԥ züy GԥPVD] VD[OD\ÕUKԥPoLQLQDUDELUPHORGLNIXQNVL\DQÕ\HULQԥ\HWLULUOԥU Qo- lun RUWDKLVVԥVLQGԥ\HUOԥúGL\LQGԥQRQODULúOԥNOL\LQԥ J|Uԥ birinci iki cüt sim- GԥQ JHUL TDOÕUODU Yԥ PHORGLN VLPOԥU NLPL tez-tez SԥUGԥOԥUԥ VÕ[ÕOPÕUODU 7ԥN TDOÕQEԥPN|N ton) VLP\DOQÕ]PX÷DPLIDVÕ]DPDQÕLVWLIDGԥROXQXU2TH\G ROXQGX÷XNLPLNLoLN[ԥUԥ\LQoÕ[ÕQWÕVÕ VWQGԥQNHoLUYԥSԥUGԥOԥULQ]ԥUL n- GԥQQLVEԥWԥQKQGUGԥ \HUOԥúLU%XQDJ|UԥGԥ bu simi oDO÷Õ ]DPDQÕSԥUGԥOԥUԥ VÕ[PDTPPNQ olmur. Üçüncü qrupu iki cüt ]ԥQJ FLQJLQԥ DOLNYRWVLPԥPԥOԥJԥWLULU2QODU KԥPLúԥDoÕT TDOÕUODUYԥPԥ\\ԥQ\NVԥNOLNGԥ NDGDQVODUÕ , PX÷DPVRQOXTOD - UÕQGDKԥPoLQLQIUD]DODUDUDVÕQGDVԥVOԥQPԥQLWԥ `PLQHGԥUԥNUH]RQDQVUROXQX R\QD\ÕUODU Ad ÕúԥNLOԥQ TUXSODUÕQKԥU bir VLPLD\UÕ -D\UÕOÕTGDLVWLIDGԥROXQDELOԥU 7H[QLNLYԥPXVLTLLPNDQODUÕQ a J|UԥԥQ JFOYԥ melodik FԥKԥWFԥԥQ]ԥQJLQ D÷VLPOԥUTUXSXGXU2QXQGLDSR]RQXELULQFLRNWDYDQÕQ “do” VԥVLQGԥQ ikinci RNWDYDQÕQ “sol” VԥVLQԥ TԥGԥUGLU TembrcԥD÷VLPOԥUDoÕTFLQJLOWLOLUH]RQDQVOÕVDUÕVLPOԥU – \XPúDT LQFԥ N|N VLPOԥU LVԥ WXW÷XQ Yԥ JԥUJLQ VԥVOԥQLUOԥU Kök simin \DQÕQGDNÕ D÷ VLPTRúDD÷VLPOԥUNLPLVԥVOԥQLU 7DUGDVLPOԥUN|NOԥQPԥ\ԥ J|Uԥ LNLTUXSDE|OQUOԥUGDLPLYԥGԥ\L - úԥQ köklü VLPOԥU 4RúDD÷VDUÕYԥ]ԥQJ VLPOԥUPԥ\\ԥQXFDOÕTGD unison N|NOԥQLUOԥU , \ԥ `ni daimi N|Nԥ malikdirlԥU6DUÕYԥ]ԥQJ VLPOԥUDUDVÕQGD\HUOԥúԥQo kök VLPOԥU GԥPYԥWRQ Gԥ\LúԥQ\ԥ `QLLIDROXQDQPX÷DP Yԥ\DԥVԥULQODGԥVD - VÕQGDQ DVÕOÕRODUDTP[WԥOLIXFDOÕ÷D kökOԥQLUOԥU %XKDOGDKԥU bir kök sim GԥPVD] Yԥ \D KDUPRQLN IRQ úԥNOLQGԥ PX÷DP Yԥ \D RQXQ ú| `EԥOԥULQԥ [DV 210 RODQ LVWLQDG VԥVL \DUDGÕU .