TNT Post Port betaald „De Darde Klokke” Drie moandelelcs tiedschrift veur Ommen in samenwerking met de Historische Kring Ommen C o l o f o n HISTORISCHE KRING OMMEN GEMIENSCHOP VAN OLL OMMER Werkgroepen en contactpersonen Voorzitter Veurzitter 1 Documentatie B. J. Warmelink E. Makkinga G. J. Volkerink telefoon (0529) 45 72 43 telefoon (0529) 45 44 42 Reigerstraat 84, 7731 ZT Ommen telefoon (0529) 45 30 07 Secretaris Schriefster 2 Boerderij- en veldnamen H.J. Feddema-van Elburg E. Dunnewind-Janssen H. B. Wösten De Schammelte 27, 7731 BL Ommen Roodborst 10, 7731 KR Ommen Arrierpoort 11,7731 GH Ommen [email protected] [email protected] telefoon (0529) 45 24 12 telefoon (0529) 46 32 88 telefoon (0529) 45 31 98 3 Genealogie M. Rhee-Luttekes Penningmeester Penningmeester Edith-hof3, 7731 BK Ommen C. C. Schneiders H. van Aalderen telefoon (0529) 45 42 20 telefoon (0529) 45 83 35 telefoon (0529) 45 67 88 4 Audio-visueel J. v.d. Kooij Leden Leden Putter 12, 7731 DP Ommen A. Pasman-Kortman E.J. Makkinga telefoon (0529) 45 11 25 A. van der Vegt W. Bessels-Wemekamp 5 Dialect L. Vogelzang G. Horsman-Kosters L. Bruins-Lemmers H. Woertink J. Kampman-Warmelink Beerzerweg 2, 7731 PA Ommen S. Schokkenbroek telefoon (0529) 45 11 93 Drie moandeleks tiedschrift veur Lidmaatschap Ommen en de gemienschap van • € 20,- per jaar inclusief abonnement Oll Ommer in samenwerking met De Darde Klokke. de Historische Kring Ommen • € 21,- per jaar bij niet automatische afschrijving. Redactieadres Veur betaling van abonnementen Patrijsstraat 39, 7731 ZL Ommen (€ 6,- per jaar): Overname van artikelen telefoon (0529)46 31 11 Postbank nr. 3043554 of e-mail [email protected] Rabobank nr. 34.89.05.904 toegestaan met www.hko97.nl t.n.v. "De Darde Klokke" te Ommen bronvermelding. MET DANK AAN Vechtstede Notarissen Van Aalderen garage en tankservice Expert Westerman Univé Verzekeringen Dunnewind-Groep BV Notaris Spruijt Makelaarskantoor Bakker Bouwbedrijf Vonder BV Limburgia Dunnewind Juwelier-Opticiën Bastiaans Patisserie-Lunchroom Ekkelenkamp Timmer- & Onderhoudsbedrijf Harry's Hap Dames- en herenkapsalon Pascale Kleinlugtenbelt Tuincentrum Jurrie Baas M. Dunnewind Sportrijk fit & gezond Ommen Weenink & Jansen Makelaars Schildersbedrijf Lennips Autobedrijven: Aannemersbedrijf M. van der Vegt Rabobank • Oostendorp Drukkerij Meijerink BV Takman Gereedschappen • Van Leussen Douwe's Dump Renault-dealer Cents • Dunnewind bv Rijwielen/Bromfietsen Brunink Café-Restaurant 'Flater' • Schuurhuis NTP Infra BV De Rechter van Steenwijk, De Pauw • Autopalace installatiebedrijf Groen Ommen Uurwerkreparatie Obelisk • Cents bv Eetcafé De Zaak OCB Bouw bv • M.C. Bouwman Autoschade Huysmans Kompanen • De Jong Ommer Automaten Dusée de Drogist Alex Hoen Schilderwerken Bandenservice Ommen Restaurant-Catering 'De Bootsman' Kapsalon de Kapper Pearle Opticiëns Verhuizers H. Steen bv Van Elderen Schildersbedrijf Van Elburg Autoschade Henk Koggel Lunchroom OCO Dakdekkers- en Renovatiebedrijf Van der Beek Wijnhandel-slijterij De Lange Keukens E. van der Linde Ommen BV Bakker Koggel Laminaat Outlet Ommen Café-Restaurant 'De Nieuwe Brug' Restaurant-Partycentrum 'De Lindenberg' Klusbedrijf H. Bremmer Vivante Touwen Bungalowpark 'Hoge Hexel' Van de redactie Dit 150ste nummer van De Darde Klokke staat bijna geheel in het teken van de Ommer buurtschap Dalmsholte. Fredrikus (Dieks) Horsman (31-03-1930), zelf bewoner van deze buurtschap, is er in geslaagd de geschiedenis van deze buurtschap aan de voet van de Lemeler- berg verder uit te diepen. Wij kunnen zijn interessante bijdrage dan ook niet an­ ders inluiden dan lees en beleef de geschiedenis van Dalmsholte en haar bewoners. Verder treft u nog weer een artikel aan over de unieke gevelsteen die zich bevind aan de muur van het klokkenhuis van de hervormde kerk in Ommen. Zoals al gemeld is dit nummer de 150ste uitgave op rij van De Darde Klokke sinds de start in 1971. Wij zijn daar natuurlijk wel een beetje trots op. Maar moeten daarbij ook gelijk vaststellen dat het uitgeven van een historisch tijdschrift alleen mogelijk is dankzij de medewerking van alle vrijwilligers die bij het blad zijn betrokken, de adverteer­ ders en niet op de laatste plaats onze lezers. Onze dank daarvoor. Mocht u ook een bijdrage willen leveren in de vorm van een artikel of heeft u iets waarvan u zegt dat is wel interessant, schroom dan niet, maar laat het ons weten. 't Giet ow goet bi’j al waj doet! Omslagfoto: Op de omslag een foto uit 1934. In de optocht voor Koninginnedag reed deze wagen mee als protest tegen de opheffing van de spoorlijn Ommen-Deventer. Inhoudsopgave Dalmsholte................................... Dieks Horsman.......... pag. 2 Het mysterie onthuld.................... Ben Wosten......................pag.16 Enkele gedichten en andere proza diverse auteurs........... pag. 18 1 Dalmsholte, eeuwenlang land van moeras, turf, heide en grote veenpiassen. door Dieks Horsman De marke Dalmsholte Zonder ooit bewoond, werd “het Dalmsholt” toch steeds als één der Marken beschouwd en bestuurd. De omliggende Marken: Hessum, Lente, Rechteren, Millingen, Vilsteren, Giethmen, Archem en Lemele hadden ieder afzonderlijk een aantal Whare’s (aandelen) in de toen nog onbewoonde marke. Dat betekende voor de boeren dat zij hun vee hier moch­ ten weiden en turf en hout mochten halen in “het Dalmsholt”. Er wordt wel beweerd dat deze naam is ontstaan, omdat het Markeboek van de Marke Dalmsholte vermeldt dat hier ‘veel holt groeit op veel lage dalgronden”. Zo groeiden hier veel jeneverbesstruiken (dampollen), vlierhout, elzen- en wilgenhout als ook populieren, berken. En natuurlijk een ideaal oord voor vogels en allerlei wildgedierte. Bepalingen en regels uit het Markeboek Er bleef een Markeboek bewaard over de periode 1460 tot 1659. Het Erfmarkerichter- schap lag op Kasteel Rechteren. De jaarlijkse Holtspraeken of Holtings werden sinds 1457 te Vilsteren gehouden. Hier werden op die Markevergaderingen allerlei inzettingen en bepalingen vastgesteld, enkele hiervan: “Als er onghewaerde luyden sijn die iemen (bijenkorven) in de Marke zetten, dan krijgen zij per korf eenen oort van eenen stuiver boete.” “De ghewaerden mochten vrij hun beesten naar de Markegrond drijven, doch de Kotters niet.” De “ghewaerden” zijn de zogenaamde erfgenamen in de Marke. Zij hebben hier­ door ook aandelen of wharen in de Marke. De Kotters of keuterboertjes hebben geen aandelen in de Marke. Zij mogen er alleen wonen met goedkeuring van het Markebestuur. In 1460 krijgen de ghewaerden verlof soo vele lasten leghgaerden of tuingaerden uit het Dalmsholt te halen als men nodig is voor huysen bargen of gaerden en schuyren. De boetes in de vorm van goederen betaald, werden verdeeld voor een derde aan de Markerichter, een derde aan de gesworenen (bestuursleden die onder ede staan) en een derde deel aan de heren erfgenamen, de bezitters van de grond. Uit het Dalmsholterboek mochten de “meiers” (huurders) “soo vele bessemryse halen als elck draghen can”. Royaal met hout waren de grondbezitters in 1560. Elke hoevebewoner uit de na­ burige Marken mag 6 voer holt vrij gebruiken, wanneer hij zulks maar wil. En elke kotter deelde daarin mee; hij kreeg drie voer hout, maar wanneer hij zelf geen paard en wagen had, dan slechts één voer hout. Wie met vuur in de Marke kwam, Kreeg tien olde schilden boete te betalen en “die olders sullen voor die kinders boeten”. “Eigenaars van loslopende honde die beeste beeten of jagenden in het Dalmsholt, halen voor sich een straf van 1 olden schildt”. In 1602 bepaalde men dat alle koeien uit de omringende Marken “14 dagen vóór mei in Regteren gebrandmerkt worden, aleer sij in het Dalmsholt mogen weiden”. Dalmsholte duidelijk op de kaart Een kaart uit de 17e eeuw, vermeldt heel duidelijk deze naam, aangegeven als een grote oppervlakte moerasgrond, ook het deel onder de gemeente Dalfsen hoort hierbij, tot aan de weg van Dalfsen naar Heino, grenzend aan de buurtschap Lente. Deze oude Marke Dalmsholte begon aan de westkant van de Archemerberg en had westwaarts een lengte van ongeveer bijna 10 km. en een breedte van 5 a 6 km. Dalmsholte, gemeente Ommen Nadat in Nederland, de Marken tussen 1830-1860 waren verdeeld en opgeheven, spreken wij over buurtschappen. Naarmate de bevolking toenam en er ook meer woonhuizen en 2 boerderijen kwamen, kreeg iedere woning een huisnummer, en elke buurtschap een letter van het alfabet. Aanvankelijk had men de buurtschap Dalmsholte geen zelfstandige letter toegekend. De reden daarvan had nog te maken met de verdeling van de oude Marke Dalmsholte aan de omliggende Marken. Zo was er sprake van het Giethemer Dalmsholt (noordkant) met de letter C van Giethmen en men sprak over het Archemer Dalmsholt (middendeel) met de letter F van Archem en het Lemeler Dalmsholte. Veel later kreeg Dalmsholte een eigen letter Z. Onze werkgroep beschikt over oude adres­ lijsten van alle buurtschappen met de letters en huisnummers en wijzigingen; de laatste omstreeks 1930. Totdat de gemeente Ommen omstreeks 1963 in de buurtschappen een nieuw adressenbestand heeft ingevoerd, door alle huisnummers te verbinden met een be­ paalde weg, bijvoorbeeld Dalmsholte Z 4 werd toen Dalmsholterweg 21. Dalmsholte ken­ de omstreeks 1930 46 huisnummers. Een spoorlijn door Dalmsholte In 1910 was de spoorlijn Ommen-Deventer gereed gekomen. Op 24 september van dat jaar werd met feestelijk vertoon en een versierde locomotief de spoorlijn geopend. Zelfs in Dalmsholte was een open halte geplaatst voor het in- en uitstappen van de reizi­ gers. De Ommer dichter Spanjer Dieks schreef naar aanleiding van de opening: “Zij hebben weer wat nieuws bedacht m dat ons door Dalmsholte heeft gebracht 1 % 1 ’ i f zodat men in een korte tijd . £ i H l - van Ommen naar het Zuiden rijdt.” Een stier in de halte In het nieuws uit Ommen d.d. 13 maart 1996 vertelde Gait Grondman (Poortmans-Gait) een leuke anekdote over een voorval in die open halte aan de spoorlijn.” “Ik wete nog det oonze juffrouw in mien schoeljoam vanof de Dalmsholterschoe- le ’s middags noar die halte leup um met de trein noar Ommen te goan.