Agata Rajski 100 lat Polonii w Windsor 1908 – 2008 One Century of the Polish Community in Windsor 1908 – 2008 Przekład na język angielski: Frank Simpson Translated from the Polish by: Frank Simpson Windsor 2008 © Copyright by Agata Rajski Publikację recenzował prof. dr hab. Adam Walaszek z Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie This publication was reviewed by Prof. Dr. Hab. Adam Walaszek, of the Jagiellonian University in Kraków Tekst tłumaczył na język angielski prof. Frank Simpson, Profesor Geologii Uniwersytetu w Windsor. The text was translated from the Polish by Prof. Frank Simpson, Professor of Geology, University of Windsor Książkę finansowala: Fundacja Trillium z Ontario w Kanadzie This book was funded by: the Ontario Trillium Foundation, Canada Wydawca / The publisher: Walkerville Publishing 201-420 Devonshire Road Windsor, Ontario N8Y 4T6, Canada ISBN: 978-0-9781290-3-3 Druk / Printed: Brzeska Oficyna Wydawnicza 32-800 Brzesko, ul. Czarnowiejska 1, Poland [email protected] Książkę tę dedykuję najważniejszym osobom w moim życiu, mężowi Wiesławowi oraz córkom Annie i Natalie. Dedykację kieruję również do członków polskiej grupy etnicznej, którzy obrali Windsor za swój dom. I dedicate this book to the most important people in my life, my husband Wiesław and daughters Anna and Natalie. I also dedicate it to members of the Polish ethnic group, who chose Windsor as their home. „…Ale nie depczcie przeszłości ołtarzy, Choć macie sami doskonalsze wznieść; Na nich się jeszcze święty ogień żarzy, I miłość ludzka stoi tam na straży, I wy winniście im cześć!...” Adam Asnyk ’’...But do not step on altars past, Though you have better to erect; On them still glows a holy fire, And there on guard stands human love, And you should give them your respect!...” (English translation by Frank Simpson) O TŁUMACZU Frank Simpson uzyskał stopień doktora nauk przyrodniczych w zakresie geologii dynamicznej na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie a także baccalaureate z geologii na Uniwesytecie Edinburgu. Jest profesorem geologii oraz koordynatorem International and Development Research, Education and Training in Windsor International na Uniwersytecie w Windsor. Niektóre jego tłumaczenia na język angielski z polskiego otrzymały międzynarodowe uznanie, m.in. sprawozdania polsko- mongolskich wypraw na pustyni Gobi oraz książka z fikcji naukowej Powrót z gwiazd Stanisława Lema. ABOUT THE TRANSLATOR Frank Simpson obtained a degree of Doctor of Natural Sciences in the field of dynamic geology at the Jagiellonian University of Kraków and a B.Sc. in geology from the University of Edinburgh. He is Professor of Geology and Coordinator of International and Development Research, Education and Training in Windsor International at the University of Windsor. Some of his translations from Polish to English have received international acclaim. They include reports of the Polish-Mongolian Expeditions to the Gobi Desert and the science fiction novel “Return from the Stars” by Stanisław Lem. Wręczenie funduszu Ontario Trillium Foundation Presentation of grant from Ontario Trillium Foundation O lewej (from left): Hon. Dwight Duncan – MPP Windsor-Tecumseh, Minister of Finance, Brian Masse – MP Windsor-West, Andrzej Krężel – Consul of The Republic of Poland in Toronto, Jerry Barycki – President of the Polish-Canadian Business and Association of Windsor, Władysław Lizoń – President of the Canadian-Polish Congress, Joe Comartin – MP Windsor-Tecumseh. Ontario Trillium Foundation przyznała fundusz Polsko-Kanadyjskiemu Stowarzyszeniu Biznesmenów i Profesionalistów w Windsor umożliwiający opublikowanie książki 100 lat Polonii w Windsor, 1908-2008. Jesteśmy wdzięczni Rządowi Prowincji Ontario za stworzenie tego programu, który pozwolił na spopularyzowanie osiągnięć Polonii w mieście Windsor, Prowincji Ontario w Kanadzie. The Ontario Trillium Foundation awarded a grant to the Polish Canadian Business and Professional Association of Windsor, making possible the publication of the book “One Century of the Polish Community in Windsor, 1908-2008” We are grateful to the Government of the Province of Ontario for the creation of this programme, which has permitted the popularization of the achievements of Polonia in the City of Windsor, Ontario, Canada. SPIS TREŚCI Od autora 10 Wstęp 12 Osadnictwo Polaków w Kanadzie 14 Społeczność polska w Kanadzie 14 Historia polskiej emigracji 16 Drogi Polaków do Windsor 18 Windsor „Miasto Róż” 22 Charakterystyka regionu 22 Najważniejsze fakty z historii Windsor 24 Ślady Windsor w historii Kanady 28 Windsor w czasie drugiej wojny światowej 32 Polska Parafia jako centrum życia duchowego i świeckiego 44 Historia parafii Św. Trójcy 44 Siostry Urszulanki Serca Jezusa Konającego 54 Szkoła Języka Polskiego przy parafii św. Trójcy 58 Organizacje i stowarzyszenia polonijne w Windsor 68 Stowarzyszenie Polskiego Domu Ludowego 68 Polsko-Kanadyjski Klub Miast Granicznych 70 Placówka 126 Stowarzyszenia Weteranów Armii Polskiej w Windsor 72 Związek Polaków w Kanadzie Grupa 20 74 Koło Polek Grupy 20-tej Związku Polaków w Kanadzie 80 Grono Młodzieży Grupy 20-tej Związku Polaków w Kanadzie 80 Kongres Polonii Kanadyjskiej 80 Polski Klub Towarzyski w Windsor 82 Drużyna Harcerska 84 Klub Sportowy „Polonia” 84 Zespół Pieśni i Tańca „Tatry” 86 Polonia Park 88 Villa Polonia 90 Polska Wioska (Carrousel of the Nations) 90 Polonia Centre (Windsor) Inc. 92 Polska Unia Kredytowa (St. Stanislaus – St. Casimir’s Polish Parishes Credit Union Ltd., Holy Trinity Branch) 92 Grupa Teatralno-Wokalna „Płomień” 94 Polsko-Kanadyjskie Stowarzyszenie Biznesmenów i Profesjonalistów 96 Inne organizacje polonijne 98 Działalność społeczno-kulturalna Polonii w Windsor 100 Polscy intelektualiści 100 Ludzie sztuki 104 Ludzie biznesu 106 Wpływ Polonii na życie społeczne w Windsor 108 Wydarzenia z życia Polonii w Windsor ostatnich lat 112 Znani obywatele Windsor 122 Zakończenie 130 Bibliografia 133 CONTENTS From the Author 11 Introduction 13 The Settlement of Poles in Canada 15 The Polish community in Canada 15 The history of Polish emigration 17 Polish roads to Windsor 19 Windsor, “City of Roses” 23 Characteristics of the region 23 Most important facts from the history of Windsor 25 Marks of Windsor on the history of Canada 27 Windsor during the Second World War 31 The Polish Parish as a Centre of Spiritual and Secular Life 45 The history of the Holy Trinity Parish 45 The Ursuline Sisters of the Agonizing Heart of Jesus 57 The Polish Language School of the Holy Trinity Parish 61 Polonia Organizations and Societies in Windsor 69 The Polish People’s Home Association 69 The Border Cities Polish-Canadian Club 71 Post 126 of the Polish Army Veterans Association in Windsor 71 The Polish Alliance of Canada, Group 20 75 The Polish Women’s Circle of the Polish Alliance of Canada Group 20 77 The Youth Group of the Polish Alliance of Canada Group 20 77 The Canadian-Polish Congress 79 The Polish Social Club in Windsor 81 The Scout Troop 83 The Polonia Sports Club 83 The Tatry Song and Dance Ensemble 85 Polonia Park 87 Villa Polonia 89 The Polish Village (Carrousel of the Nations) 89 The Polonia Centre (Windsor) Inc. 91 The Polish Credit Union (St. Stanislaus – St. Casimir’s Polish Parishes Credit Union Ltd., Holy Trinity Branch) 93 The Theatrical-Vocal Group Płomień 93 The Polish-Canadian Business and Professional Association 95 Other Polonia organizations 99 Socio-Cultural Activities of Polonia in Windsor 101 Polish intellectuals 101 People in the arts 107 People in business 107 Influence of Polonia on community life in Windsor 109 Events from the life of the Windsor Polonia in recent years 113 Well known citizens of Windsor 125 Concluding Remarks 131 Bibliography 133 OD AUTORA rodziłam się w Polsce w 1964 roku. Po ukończeniu szkoły podstawowej podjęłam naukę w liceum ogólnokształ- Ucącym w Tarnowie. Po zdaniu egzaminu dojrzałości dostałam się na studia w Wyższej Szkole Pedagogicznej (dziś Akademia Pedagogiczna) w Krakowie. Lata moich studiów zbiegły się z trudnym okresem w historii Polski – okresem „Solidarności” polskiego społeczeństwa, walczącego z ustrojem komunistycznym. Okres ten, zapoczątkowany wprowadzeniem stanu wojennego i trwający do końca lat 80-tych, wpisał się w karty historii emigracji jako okres wzmożonej emigracji soli- darnościowej. Kryzys gospodarczy, napięta sytuacja polityczna i brak jakichkolwiek perspektyw na przyszłość, zmusiły tysiące młodych ludzi do opuszczenia swego kraju i podjęcia trudu emigracji w poszukiwaniu wartości demokratycznych, opartych na wierze katolickiej i stawiających godność człowieka za cel najwyższy. W 1987 roku, po trzecim roku studiów, wyjechałam do Niemiec (wówczas Niemcy Zachodnie) śladem mojego męża (wówczas narzeczonego), który rok wcześniej wyje- chał z Polski, również przerywając studia (Politechnika Krakowska). W 1988 roku, dzięki ks. Piotrowi Sanczenko, przyjechaliśmy do Windsor. Rozpoczęliśmy nowe życie w kraju, który dał nam wiele możliwości. W 1990 roku urodziła się nam córka Anna. Jednak początek lat 90-tych zbiegł się również z recesją gospodarczą w Windsor. Zdecydowaliśmy się więc na wyjazd do Edmonton (1991 r.) Lata spędzone w Windsor były dla nas bardzo ważne gdyż to właśnie tam rozpoczęliśmy dorosłe życie, wypełniając obowiązki rodzicielskie, rozwijając się zawodowo i asymilując z nowym krajem i społeczeństwem. Mieliśmy okazję poznać wielu wspaniałych ludzi, m.in. ks. Wawrzyńca Wnuka, ks. Piotra Sanczenko, ks. Zbigniewa Rodzinkę, S. Urszulanki i panią Marię Chodorowicz, która zawsze służyła radą i pomocą młodym emigrantom.