P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz GRUDZI ĄDZ-RUDNIK (244) Warszawa 2007 Autorzy: JADWIGA KOCHANOWSKA*, SYLWIA MARU ŃCZAK*, GRA śYNA HRYBOWICZ**, ANNA BLI ŹNIUK***, PAWEŁ KWECKO***, IZABELA BOJAKOWSKA***, STANISŁAW WOŁKOWICZ***, Główny koordynator MG śP: MAŁGORZATA SIKORSKA-MAYKOWSKA*** Redaktor regionalny: JACEK KO ŹMA*** we współpracy z MARKIEM CZERSKIM*** Redaktor regionalny planszy B: OLIMPIA KOZŁOWSKA*** Redaktor tekstu: OLIMPIA KOZŁOWSKA *** * - Przedsi ębiorstwo Geologiczne we Wrocławiu PROXIMA SA, ul. Wierzbowa 15, 50-056 Wrocław ** - Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL SA, ul. Berezy ńska 39, 03-908 Warszawa *** - Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ISBN 83 ©Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2007 Spis tre ści I. Wst ęp – Sylwia Maru ńczak ..................................................................................................... 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – Sylwia Maru ńczak ....................................... 4 III. Budowa geologiczna – Sylwia Maru ńczak ........................................................................... 6 IV. Zło Ŝa kopalin – Jadwiga Kochanowska ............................................................................. 10 1. Piaski i Ŝwiry.......................................................................................................... 10 2. Piaski kwarcowe .................................................................................................... 14 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – Jadwiga Kochanowska ............................................. 14 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin – Jadwiga Kochanowska ....................... 16 VII. Warunki wodne – Sylwia Maru ńczak ............................................................................... 18 1. Wody powierzchniowe .......................................................................................... 18 2. Wody podziemne ................................................................................................... 20 VIII. Geochemia środowiska.................................................................................................... 22 1. Gleby – Anna Bli źniuk, Paweł Kwecko .................................................................. 22 2. Osady – Izabela Bojakowska ................................................................................. 25 3. Pierwiastki promieniotwórcze – Stanisław Wołkowicz .......................................... 27 IX. Składowanie odpadów – Gra Ŝyna Hrybowicz ................................................................... 29 X. Warunki podło Ŝa budowlanego – Sylwia Maru ńczak ......................................................... 37 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – Sylwia Maru ńczak ......................................................... 39 XII. Zabytki kultury – Sylwia Maru ńczak ................................................................................ 45 XIII. Podsumowanie – Sylwia Maru ńczak ............................................................................... 46 XIV. Literatura......................................................................................................................... 48 I. Wst ęp Arkusz Grudzi ądz-Rudnik Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 opracowa- ny został w Przedsi ębiorstwie Geologicznym we Wrocławiu PROXIMA SA, zgodnie z „In- strukcj ą opracowania Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000” wydan ą przez Pa ń- stwowy Instytut Geologiczny (Instrukcja..., 2005). Za podkład posłu Ŝyła mapa topograficzna w układzie „1942”, arkusz Grudzi ądz-Strzemi ęcin. Do realizacji arkusza wykorzystano mate- riały archiwalne Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, arkusz Grudzi ądz- Rudnik (Kochanowska, 2002). Mapa geo środowiskowa zawiera dane zgrupowane w sze ściu warstwach informacyj- nych: kopaliny i górnictwo, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi (obecnie tematyka geochemii środowiska i składowanie odpadów), warunki podło Ŝa budow- lanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej zajmuj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mog ą by ć wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju woje- wództwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowa- niach ekofizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowi ą ogromn ą pomoc przy wykonywaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki odpadami. Do opracowania tre ści mapy zbierano materiały w: Centralnym Archiwum Geologicz- nym Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, Kujawsko-Pomorskim Urz ędzie Wojewódzkim i Urz ędzie Marszałkowskim, Regionalnej Dyrekcji Lasów Pa ństwowych i Wo- jewódzkim Urz ędzie Ochrony Zabytków w Toruniu oraz Instytucie Upraw, Nawo Ŝenia i Gle- boznawstwa w Puławach. Wykorzystano te Ŝ informacje uzyskane w starostwach powiato- wych, urz ędach gmin i od u Ŝytkowników złó Ŝ. Zostały one zweryfikowane w czasie wizji terenowej. Dane dotycz ące złó Ŝ zestawiono w kartach informacyjnych do bazy danych, ści śle zwi ązanej z realizacj ą Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000. 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Granice arkusza Grudzi ądz-Rudnik wyznaczaj ą współrz ędne geograficzne 18º30’- 18º45’długo ści geograficznej wschodniej i 53º20’-53º30’ szerokości geograficznej północnej. Administracyjnie omawiany obszar nale Ŝy do województwa kujawsko-pomorskiego. Jego północna cz ęść , do linii Wisły, znajduje si ę w powiecie świeckim z gminami Dragacz, Świecie i Je Ŝewo. Tereny poło Ŝone poni Ŝej Wisły nale Ŝą do powiatów grudzi ądzkiego na północnym wschodzie, chełmi ńskiego w cz ęś ci centralnej i wschodniej oraz w ąbrzeskiego na południowym wschodzie. W granicach powiatu grudzi ądzkiego wyst ępuj ą fragmenty mia- sta i gminy Grudzi ądz, powiatu chełmi ńskiego - gminy Chełmno, Stolno i Lisewo, a w ąbrze- skiego – niewielki fragment gminy Płu Ŝnica. Według podziału fizycznogeograficznego (Kondracki, 2002) obszar arkusza poło Ŝony jest w Prowincji Ni Ŝ Środkowoeuropejski i w podprowincji Pojezierza Południowobałtyckie. Północno-zachodni teren arkusza nale Ŝy do makroregionu Pojezierze Południowopomorskie z mezoregionami Bory Tucholskie i Wysoczyzna Świecka. Centraln ą cz ęść terenu arkusza zajmuje makroregion Dolina Dolnej Wisły z mezoregionem Kotlina Grudzi ądzka. Południo- wy rejon arkusza nale Ŝy do makroregionu Pojezierze Chełmi ńsko-Dobrzy ńskie z mezoregio- nem Pojezierze Chełmi ńskie (fig. 1). Obszar arkusza charakteryzuje du Ŝe urozmaicenie rze ź- by terenu. Centraln ą jego cz ęść zajmuje dolina Wisły, która na północy od rejonu Gogolina - przechodzi w rozległe obni Ŝenie. Najni Ŝsz ą cz ęś ci ą doliny Wisły s ą tarasy zalewowe osi ąga- jące szeroko ść od 4 km do 6 km. W rejonie Ostrowa Świeckiego i Klamer wysoko ści bez- wzgl ędne doliny Wisły osi ągaj ą warto ści 21,0 m n.p.m., a w okolicach Dolnej Grupy nie przekra- czaj ą 17,7 m n.p.m. W obr ębie tarasów zalewowych wyst ępuj ą niewielkie wydmy, których wysoko ści bezwzgl ędne maj ą po kilkana ście metrów. Koryto rzeki szeroko ści 393-430 m, obni Ŝa si ę ku północnemu wschodowi. W północno-wschodniej cz ęś ci omawianego arkusza, w obr ębie doliny Wisły, znajduje si ę Kotlina Grudzi ądzka cechuj ąca si ę urozmaicon ą morfo- logi ą. Znaczna jej cz ęść zajmuj ą tarasy rzeczne, w śród których tkwi ą dwie wyspy wysoczy- znowe, tzw. „K ępy”. Po zachodniej stronie Wisły wznosi si ę „K ępa Górnej Grupy”, a po wschodniej - „K ępa Strzemi ęci ńska”. Najwy Ŝszy punkt „K ępy Górnej Grupy” osi ąga 77,8 m n.p.m. Na południe od doliny Wisły wyst ępuje fragment wysoczyzny - Pojezierze Chełmi ń- skie. Wysoko ści bezwzgl ędne w rejonie Działowa i Kraj ęcina osi ągaj ą 107,7 m n.p.m., a w stre- fie kraw ędziowej doliny Wisły dochodz ą do 50-80 m n.p.m. Fragment Wysoczyzny Świeckiej oraz przylegaj ąca do niej od wschodu cz ęść sandru Borów Tucholskich połoŜone s ą na północ od doliny Wisły. Wysoko ści Wysoczyzny Świeckiej wahaj ą si ę od 80 do 92 m n.p.m. i stop- 4 niowo obni Ŝaj ą si ę w kierunku wschodnim. Fragment sandru Borów Tucholskich od Wyso- czyzny Świeckiej oddziela niewielka kraw ędź. Stanowi go prawie płaska powierzchnia o wyso- ko ściach bezwzgl ędnych od 75 do 82,5 m n.p.m., która obni Ŝa si ę łagodnie w kierunku Wisły. Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Grudzi ądz-Rudnik na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2002) 1 – granice makroregionów, 2 – granice mezoregionów, 3 – wi ększe jeziora Prowincja: Ni Ŝ Środkowoeuropejski Podprowincja: Pojezierza Południowobałtyckie Makroregion: Pojezierze Wschodniopomorskie Mezoregion: 314.52–Pojezierze Starogardzkie Makroregion: Pojezierze Południowopomorskie Mezoregiony: 314.71–Bory Tucholskie; 314.73–Wysoczyzna Świecka Makroregion: Dolina Dolnej Wisły Mezoregiony: 314.81–Dolina Kwidzy ńska; 314.82–Kotlina Grudzi ądzka; 314.83–Dolina Fordo ńska Makroregion: Pojezierze Iławskie Mezoregion: 314.90 – Pojezierze Iławskie Makroregion: Pojezierze Chełmi ńsko-Dobrzy ńskie Mezoregion: 315.11–Pojezierze Chełmi ńskie Na całym obszarze omawianego arkusza