Tussen Bestuur en Burger Een onderzoek naar de schakelfunctie van politieke partijen tussen bestuur en burger in Eindhoven en Venlo Auteur Erik Kamerman Studentnummer U1235296 Opleiding Bestuurskunde MA Afstudeerbegeleider Prof. Dr. Frank Hendriks Plaats en datum Eindhoven, 22 mei 2013 Inhoud Voorwoord ........................................................................................................................... 3 Hoofdstuk 1. Probleemstelling en Methodologie ................................................................ 4 Hoofdstuk 2. Theoretisch kader ......................................................................................... 11 Hoofdstuk 3. Politieke betrokkenheid van burgers ........................................................... 20 3.1 Historisch Perspectief ........................................................................................................... 20 3.2 Recente Ontwikkelingen ....................................................................................................... 26 3.3 Conclusie ............................................................................................................................... 36 Hoofdstuk 4. Politieke partijen in een lokale omgeving .................................................... 39 4.1 Eigenschappen van de lokale politiek................................................................................... 39 4.2 Communicatiemiddelen ....................................................................................................... 48 4.3 Conclusie ............................................................................................................................... 54 Hoofdstuk 5. De politicus als schakel tussen bestuur en burger ....................................... 56 5.1 Type raadsleden ................................................................................................................... 56 5.2 Partij- en fractiediscipline ..................................................................................................... 59 5.3 Toekomst .............................................................................................................................. 62 5.4 Conclusie ............................................................................................................................... 65 Hoofdstuk 6. Conclusies ..................................................................................................... 67 Literatuurlijst ...................................................................................................................... 71 Bijlage I: Stedenlijst ............................................................................................................ 75 Bijlage II: Vragenlijst Interview ........................................................................................... 76 Bijlage III: Interviewtranscripties ........................................................................................ 77 2 Masterthesis tussen Bestuur en Burger Voorwoord Twee jaar geleden begon ik aan dit onderzoek met een sterke interesse in de lokale politiek. Tijdens het onderzoek is die interesse alleen maar toegenomen. De fractievoorzitters die hun medewerking hebben verleend gaven me een kijkje in de politieke keuken die lang niet iedereen gegund is. De gesprekken die ik met hen had waren vaak openhartig en zeer verhelderend. Mijn dank gaat dan ook op de eerste plaats uit naar hen. Ook wil ik een woord van dank richten aan mijn twee begeleiders. Allereerst Prof. Dr. Marcel Boogers, die me in de beginfase hielp richting te geven aan het onderzoek. Daarnaast Prof. Dr. Frank Hendriks die me in de eindfase hielp middels een aantal gesprekken de scriptie te stroomlijnen. Natuurlijk gaat mijn dank ook uit naar Dr. Laurens de Graaf, die bereid was als tweede lezer op te treden. Tot slot wil ik nog twee mensen in het bijzonder bedanken die me geholpen hebben op de moeilijke momenten. Imke Coenen stond me bij als klankbord en met enige regelmaat als mental coach. Desirée Theunissen wist me vaak precies op de juiste momenten met een opbeurend gesprek te motiveren. 3 Masterthesis tussen Bestuur en Burger Hoofdstuk 1. Probleemstelling en Methodologie Aanleiding De politieke partijen hebben het steeds moeilijker met het uitvoeren van hun oorspronkelijke taken. Sinds de afbrokkeling van het zuilenstelsel in Nederland hebben politieke partijen langzaam hun dominantie over de kiezer verloren. Hun rol als intermediair tussen het bestuur en het volk is sterk aan erosie onderhevig. De vanzelfsprekendheid van hun rol is verdwenen nu kiezers veel kritischer en zelfs wantrouwig zijn ten aanzien van hun vertegenwoordigers. Burgers zijn niet meer afhankelijk van politieke partijen om aan kennis over de politiek en het bestuur te komen en ‘zweven’ veel vaker dan vroeger. Anderzijds hebben de politieke partijen wel een bepaalde robuustheid, want de gevestigde partijen blijven op een grote steun rekenen. Politieke partijen blijven dus voortbestaan in een positie van macht, terwijl het aantal functies dat zij vervullen aan het teruglopen is. Dit wordt wel het functieverlies van politieke partijen genoemd (Van Praag, 1996 en Rob, 2010). Politieke partijen vormen traditioneel een tussenlaag tussen de democratische staat enerzijds en de burger/kiezer aan de andere kant. In de optiek van Ankersmit zijn de politieke partijen van de lijn af aan het drijven. De partijen zijn langzaam van de burger naar de staat gedreven. De staat is de bemiddelaar tussen de politieke partijen en de burgers geworden. Daarnaast zijn politieke partijen afhankelijk geworden van de staat. Dit zorgt dat de partijen zichzelf in stand kunnen houden, los van de kiezers. De politiek is daardoor steeds meer in zichzelf gekeerd en maatschappelijk ontworteld. Hierdoor zijn burgers andere manieren gaan zoeken om hun stem te laten horen. De burger wantrouwt de politieke partijen, omdat ze de indruk geven de burger alleen nodig te hebben om aan de macht te komen via verkiezingen. De politieke partijen hebben zich dus sterker gemaakt in termen van geld en macht, ondanks dat ze aan democratische legitimiteit hebben ingeboet (Mair, 1994). Als het proces van democratische representatie hervormd moeten worden, zijn het de politici die zelf moeten beslissen in welke mate er hervormd moet worden en in welke vorm dit gegoten dient te worden. Met andere woorden, ze beslissen mede over hun eigen lot. Dit kan negatieve gevolgen hebben, als politieke partijen vooral zichzelf in stand houden en de partijen steeds meer op elkaar gaan lijken en samenwerken. Want wat valt er dan nog te kiezen voor de burger (Webb, Farrel en Holliday, 2003). Anderzijds kunnen politici dus ook zelf de nodige veranderingen initiëren. Sterker nog, van hen zal het uit moeten komen. Dat betekent dat het belangrijk is te weten hoe politici de rol van politieke partijen in onze democratie zien en hun eigen rol binnen de partijen en binnen de democratie. 4 Masterthesis tussen Bestuur en Burger Doelstelling Dit onderzoek beoogt in de eerste plaats de visie van stedelijke politici op de veranderingen in de electorale rol van politieke partijen in kaart te brengen. Dit betekent kijken naar veranderingen die zij waarnemen en welke positieve en negatieve gevolgen dit in hun ogen heeft. Er wordt vanuit de theorie naar de politieke partij gekeken en hoe deze zich in de loop der jaren heeft ontwikkeld. Door de politici vervolgens zelf te bevragen over hun visie op deze zaak, kan enerzijds achterhaald worden of dit overeen komt met de theorie en anderzijds hoe dit zich verhoudt tot de gevoelens die leven bij de burger. In dit geval worden een tweetal cases onderzocht, namelijk twee steden. Als dit onderzoek in de toekomst voor andere steden herhaald wordt, of op andere bestuursniveaus, kan een completer beeld ontstaan hoe politici in het algemeen denken over de verandering in de electorale rol van politieke partijen. Getracht wordt met de resultaten iets te kunnen bijdragen aan het verkleinen van de gesignaleerde kloof tussen de politiek en de burger. Vraagstelling De hoofdvraag die in dit onderzoek beantwoord wordt is dan ook: Hoe denken politici uit Eindhoven en Venlo over de afgenomen betekenis van politieke partijen als schakel tussen bestuur en burger en hoe zien zij hun eigen rol daarin? Wetenschappelijk verantwoording Het debat over de maatschappelijke ontworteling van politieke partijen richt zich doorgaans op de sentimenten van de burger. De onvrede en het wantrouwen van de burger naar de politiek staan doorgaans centraal. Het is zeker belangrijk dat deze zijde van het probleem belicht wordt, aangezien de burger een belangrijke rol speelt in het democratisch proces. Dat gezegd hebbende, blijft het beeld eenzijdig als niet ook het perspectief van de politici aan bod komt. Door de mening van politici zelf te onderzoeken, kan er meer evenwicht bereikt worden in de manier waarop we wetenschappelijk naar het probleem kijken. Maatschappelijke verantwoording Uit maatschappelijk oogpunt is het interessant om te weten hoe politici zelf over hun eigen functioneren binnen hun politieke partij en binnen het politieke systeem denken, omdat de visie en gevoelens van de burger ondertussen bekend zijn. Als de politici hun rol heel anders zien dan de burger dit doet, dan is dat een probleem op zich en kun je gaan proberen die visies dichter bij elkaar te brengen. Anderzijds, als politici en burgers min of meer op één lijn zitten wat betreft hun ideeën over de rol van politici