PA Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz STAWISZYN (585) Warszawa 2005 Autorzy: Paweł Brytan*, Jadwiga Kochanowska*, Aleksandra Dusza**, Anna Pasieczna** Anna Gabryś-Godlewska**, Hanna Tomassi-Morawiec** Główny koordynator MGP: M. Sikorska-Maykowska** Redaktor regionalny: Jacek Koźma we współpracy z Krzysztofem Seifertem** Redaktor tekstu: Olimpia Kozłowska** * - Przedsiębiorstwo Geologiczne we Wrocławiu PROXIMA S.A., ul. Wierzbowa 15, 50-056 Wrocław ** - Państwowy Instytut Geologiczny, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ISBN 83- Copyright by PIG and MŚ, Warszawa, 2005 Spis treści I. Wstęp (P. Brytan, J. Kochanowska) ................................................................................. 4 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (P. Brytan, J. Kochanowska) .................... 4 III. Budowa geologiczna (P. Brytan, J. Kochanowska).......................................................... 7 IV. Złoża kopalin (P. Brytan, J. Kochanowska) ................................................................... 10 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (P. Brytan, J. Kochanowska) .................................. 12 VI. Perspektywy i prognozy występowania kopalin (P. Brytan, J. Kochanowska).............. 13 VII. Warunki wodne (P. Brytan, J. Kochanowska)................................................................ 15 1. Wody powierzchniowe................................................................................................. 15 2. Wody podziemne.......................................................................................................... 15 VIII. Geochemia środowiska ................................................................................................... 19 1. Gleby (A. Dusza, A. Pasieczna) ................................................................................... 19 2. Pierwiastki promieniotwórcze...................................................................................... 21 IX. Składowanie odpadów (H. Tomassi-Morawiec)............................................................. 24 X. Warunki podłoża budowlanego (A. Gabryś Godlewska)................................................ 32 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (P. Brytan, J. Kochanowska)........................................ 33 XII. Zabytki kultury (P. Brytan, J. Kochanowska) ................................................................ 35 XIII. Podsumowanie (P. Brytan, J. Kochanowska)................................................................. 36 XIV. Literatura......................................................................................................................... 37 I. Wstęp Przy opracowywaniu arkusza Stawiszyn Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGP) wykorzystano materiały archiwalne Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, arkusza Stawiszyn (Krogulec, Wierchowiec, 2001). Niniejsze opracowanie powstało zgodnie z instrukcją opracowania Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 (Instrukcja..., 2005). Mapa geośrodowiskowa zawiera dane zgrupowane w sześciu warstwach informacyj- nych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, geo- chemia środowiska, składowanie odpadów, warunki podłoża budowlanego oraz ochrona przy- rody i zabytków kultury. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorządów terytorialnych i administracji państwowej zajmującej się racjonalnym zarządzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej treści stanowi pomoc w realizacji postanowień ustaw o zagospo- darowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mogą być wykorzystywane w pracach studialnych przy opracowaniu strategii rozwoju wojewódz- twa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a także w opracowaniach ekofizjograficznych. Przedstawiane na mapie informacje środowiskowe stanowią ogromną pomoc przy wykonaniu wojewódzkich, powiatowych i gminnych programów ochrony środo- wiska oraz planów gospodarki odpadami. Do opracowania treści mapy zbierano materiały w: Centralnym Archiwum Geologicz- nym Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, Wielkopolskim Urzędzie Woje- wódzkim i jego delegaturze w Kaliszu, Wojewódzkim Urzędzie Ochrony Zabytków w Pozna- niu, Delegaturze w Kaliszu, Instytucie Upraw i Nawożenia Gleb w Puławach oraz Przedsię- biorstwie Geologicznym we Wrocławiu PROXIMA S.A. Wykorzystano również informacje uzyskane w starostwach powiatowych i urzędach gmin, zweryfikowane w czasie wizji tere- nowej. Dane dotyczące poszczególnych złóż kopalin zestawiono w kartach informacyjnych, ściśle związanych z realizacją Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza Stawiszyn znajduje się między 51°50’ a 52°00’ szerokości geograficznej północnej i między 18°00’ a 18°15’ długości geograficznej wschodniej. 4 Administracyjnie obszar arkusza Stawiszyn należy do województwa wielkopolskiego, powiatów: kaliskiego (miasto i gmina Stawiszyn, gminy Blizanów, Żelazków, Mycielin, Ce- ków Kolonia), pleszewskiego (gmina Gołuchów) oraz konińskiego (gminy: Grodziec i Ry- chwał). Omawiany teren według podziału fizycznogeograficznego (Kondracki, 1998) położony jest w obrębie dwóch mezoregionów: Wysoczyzny Kaliskiej i Równiny Rychwalskiej, które są częścią makroregionu Niziny Południowowielkopolskie (Fig. 1). Fig. 1 Położenie arkusza Stawiszyn na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (1998) 1 − granica mezoregionu Prowincja: Niż Środkowoeuropejski Podprowincja: Niziny Środkowopolskie Mezoregiony Niziny Południowowielkopolskiej: 318.12 – Wysoczyzna Kaliska, 318.13 – Dolina Konińska, 318.16 – Równina Rychwalska, 318.17 – Wysoczyzna Turecka, 318.21 – Kotlina Grabowska 5 Wysoczyzna Kaliska, zajmująca południową i południowo-zachodnią część obszaru, charakteryzuje się słabo urozmaiconą powierzchnią terenu z deniwelacjami nieprzekraczają- cymi 40 m. Geomorfologicznie jest to obszar wysoczyzny morenowej płaskiej, jedynie we wschodniej części występuje wysoczyzna morenowa falista. W jej obrębie znajdują się rów- niny: denudacyjne (okolice Kościelca) oraz sandrowe w północnej części (rejon Zbierska). Najwyższe kulminacje wysoczyzna osiąga na pagórkach kemowych (ponad 140 m n.p.m.) na południe od Mycielina oraz na wzgórzach moren czołowych (około 135 m n.p.m.) w rejonie Zborowa. Powierzchnię wysoczyzny na zachód od Jastrzębnik przecina dolina Prosny z wy- kształconymi dwoma poziomami tarasów. Dno doliny jest wcięte na głębokość 2-4 m poniżej powierzchni tarasu zalewowego. Taras nadzalewowy zachował się jedynie fragmentarycznie. W strefie krawędziowej w okolicy Kurzej powstały długie stoki oraz suche dolinki, u wylotu których utworzyły się stożki napływowe. W strefie krawędziowej doliny Bawołu (północno- zachodnia część obszaru arkusza), w okolicach Stawiszyna, pozostały niewielkie płaty równin zastoiskowych. Przeważającą część Równiny Rychwalskiej (północna i wschodnia część opisywanego obszaru) pokrywają równiny jeziorne oraz równiny piasków przewianych. Powierzchnie ich urozmaicają paraboliczne i podłużne pasy wydm, osiągające największe kulminacje w rejonie Elżbietowa – 146,1 m n.p.m. i na zachód od Zbierska – 134,8 m n.p.m. Ciągom wydm towa- rzyszą zagłębienia deflacyjne wypełnione osadami mineralno-organicznymi (Trzmiel, 1997). Naturalna rzeźba terenu została zmieniona antropogenicznie przez utworzenie nasypów towa- rzyszących osadnikom odpadów przemysłu cukrowniczego w Zbiersku oraz piaskowniom i żwirowniom zlokalizowanym w rejonie Bolmowa oraz Kurzej. Omawiany teren leży w strefie klimatu umiarkowanego na pograniczu regionu Środko- wowielkopolskiego i Południowowielkopolskiego (Woś, 1999). Średnia temperatura roczna wynosi około 7,5-8,0°C. Najcieplejszym miesiącem jest lipiec z temperaturą średnią 18°C, najchłodniejszym natomiast styczeń -3°C. Średnie roczne sumy opadów mieszczą się w gra- nicach 500-550 mm. Maksymalne sumy opadów przypadają na lipiec i sierpień, a minimalne na luty i marzec. Przeciętny czas zalegania pokrywy śnieżnej wynosi 50-60. Przeważają wia- try z kierunku zachodniego, południowo-zachodniego i południowego. Lasy stanowią około 30% powierzchni arkusza. Większe, zwarte kompleksy leśne wy- stępują w północnej i centralnej jego części. Są to w przewadze lasy iglaste, porastające ob- szary, których podłoże stanowią utwory rzeczne i wodnolodowcowe oraz piaski eoliczne. Gleby chronione dla rolniczego użytkowania w klasie I-IVa zajmują około 40% po- wierzchni arkusza. Ich większe, zwarte kompleksy występują w południowo-zachodniej, cen- 6 tralnej i południowo-wschodniej części arkusza. Łąki na glebach pochodzenia organicznego zajmują podmokłe doliny Czarnej Strugi i jej dopływów oraz w obniżeniach terenu w rejonie Zamęt. Obszar arkusza jest słabo uprzemysłowiony i ma charakter rolniczo-leśny. Uprawiane są zboża, ziemniaki, warzywa oraz hodowane jest bydło i trzoda chlewna. Nieznaczny procent ludności pracuje w usługach i w niewielkich zakładach przetwórczo-spożywczych. Przemysł wydobywczo-przeróbczy kopalin nie odgrywa większej roli w gospodarce tego regionu. Eks- ploatowane jest jedno złoże kruszywa naturalnego. Największym miastem jest Stawiszyn, liczący ponad 7 tys. mieszkańców. Lokalizacja miasta w centrum obszaru arkusza oraz bliskie i dogodne połączenie komunikacyjne z Kali- szem i Koninem przyczyniają się do aktywnego funkcjonowania i rozwoju gospodarczego miasta. Innymi większymi miejscowościami