.......... Sayı: 13 Güz 2013 Ankara 1 .......... Dil Araştırmaları/Language Studies Uluslararası Hakemli Dergi ISSN: 1307-7821 Sayı: 13 Güz 2013 Sahibi/Owner Avrasya Yazarlar Birliği adına Yakup DELİÖMEROĞLU Yayın Yönetmeni/Editor Prof. Dr. Ahmet Bican ERCİLASUN Sorumlu Yazı İşleri Müdürü/Editorial Director Prof. Dr. Ekrem ARIKOĞLU Yayın Yönetmeni Yardımcısı/Vice Editor Araş. Gör. Hüseyin YILDIZ Yayın Danışma Kurulu/Editorial Advisory Board Prof. Dr. Şükrü Halûk AKALIN • Prof. Dr. Mustafa ARGUNŞAH • Prof. Dr. Sema BARUTÇU ÖZÖNDER • Prof. Dr. Ahmet BURAN • Prof. Dr. İsmet CEMİLOĞLU • Prof. Dr. Hülya KASAPOĞLU ÇENGEL • Prof. Dr. Nurettin DEMİR • Prof. Dr. Hayati DEVELİ • Prof. Dr. Musa DUMAN • Prof. Dr. Tuncer GÜLENSOY • Prof. Dr. Gürer GÜLSEVİN • Prof. Dr. Ayşe İLKER • Prof. Dr. Günay KARAAĞAÇ • Prof. Dr. Leylâ KARAHAN • Prof. Dr. Metin KARAÖRS • Prof. Dr. Yakup KARASOY • Prof. Dr. Ceval KAYA • Prof. Dr. M. Fatih KİRİŞÇİOĞLU • Prof. Dr. Zeynep KORKMAZ • Prof. Dr. Mehmet ÖLMEZ • Prof. Dr. Mustafa ÖNER • Prof. Dr. Mustafa ÖZKAN • Prof. Dr. Nevzat ÖZKAN • Prof. Dr. Çetin PEKACAR • Prof. Dr. Osman Fikri SERTKAYA • Prof. Dr. Vahit TÜRK • Prof. Dr. Cengiz ALYILMAZ • Prof. Dr. Bilgehan Atsız GÖKDAĞ • Doç. Dr. İsmail DOĞAN • Prof. Dr. Zühal YÜKSEL • Yrd. Doç. Dr. Ferhat TAMİR Yazı Kurulu/Executive Board Doç. Dr. Dilek ERGÖNENÇ AKBABA • Yrd. Doç. Dr. Gülcan ÇOLAK BOSTANCI • Doç. Dr. Figen GÜNER DİLEK • Doç. Dr. Feyzi ERSOY • Doç. Dr. Habibe YAZICI ERSOY • Doç. Dr. Yavuz KARTALLIOĞLU • Yrd. Doç. Dr. Veli Savaş YELOK • Dr. Hakan AKÇA • Yrd. Doç. Dr. Hüseyin YILDIRIM Akademik Temsilciler/Academic Representatives Abdulkadir ÖZTÜRK (Kayseri), Yusuf ÖZÇOBAN (Balıkesir), İsmail SÖKMEN (İzmir), Musa SALAN (Çankırı), Aslıhan DİNÇER (İzmir), M. Emin YILDIZLI (Nevşehir), İlker TOSUN (Edirne), Özer ŞENÖDEYİCİ (Trabzon) Düzelti/Redaction Hüseyin YILDIZ İngilizce Danışmanı/English Language Consultant Yrd. Doç. Dr. Cemal ÇAKIR Web sayfası sorumluları/Web page designers Hüseyin YILDIZ • B. Yavuz PEKACAR • Musa SALAN Yönetim Merkezi/Management Center Hacettepe Mahallesi Hamamönü Sk. No: 24 Altındağ/ANKARA İletişim Bilgileri/Correspondence Address Prof. Dr. Ekrem ARIKOĞLU - Gazi Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Çağdaş Türk Lehçeleri ve Edebiyatları Bölümü Teknikokullar / ANKARA Tel: +90 312 202 14 20 e-posta: [email protected] web sayfası: www.dilarastirmalari.com Abonelik/Subscription Fiyatı: 10 TL Yurt içi Yıllık Abone Bedeli: 20 TL T.C. Ziraat Bankası Başkent Şubesi – Şube Kodu:1683 Hesap No: 47095325-5001 Posta Çeki Hesabı: Avrasya Yazarlar Birliği No: 53 23 008 e-posta: [email protected] Yayın Türü/Type of publication 6 aylık, yerel süreli Tasarım/Design by İbrahim Sağlam +90 532 460 96 41 Baskı/Printed by Sage Matbaacılık Tel: +90 312 283 65 64 • Dil Araştırmaları, EBSCO Publishing, MLA, ASOS index ve Araştırmax tarafından taranmaktadır. 2 .......... BU SAYININ HAKEMLERİ Prof. Dr. Ahmet Bican ERCİLASUN Prof. Dr. Tuncer GÜLENSOY Prof. Dr. Leylâ KARAHAN Prof. Dr. Hülya KASAPOĞLU ÇENGEL Prof. Dr. M. Fatih KİRİŞÇİOĞLU Prof. Dr. Mehmet AYDIN Prof. Dr. Ekrem ARIKOĞLU Prof. Dr. Konuralp ERCİLASUN Doç. Dr. Metin YILMAZ Doç .Dr. Eyüp BACANLI Doç. Dr. Erhan AYDIN Doç. Dr. Hatice ŞİRİN USER 3 .......... Dil Araştırmaları’ndan, Dil Araştırmaları’nın dördüncü sayısına ulaşmış bulunuyoruz. Dergimizin meslektaşlar arasında ilgi görmesi bize şevk veriyor. Bu ilginin devam etmesini diliyoruz. Dergiyi ulaştıramadığımız meslektaşlarımız lütfen bizimle temas kursunlar. Bu sayıda yer alan “Kazakçaya Ait İlk Fonetik İzler” adlı makale, Dîvânü Lügati’t-Türk, Codex Cumanicus ve Mısır Memlük sahası sözlük ve gramerlerinde bugünkü Kazakçaya ait fonetik izlerin peşine düşüyor. Genel Kıpçak özellikleri arasında doğrudan Kazakçaya ait fonetik özelliklerin bulunup bulunmadığını araştırıyor. Leylâ Karahan’ın incelemesi Türk toponimisine yeni bir katkı olarak değerlendirilebilir. Tülay Çulha’nın Karayca “Sekirme Yoraları” hem seğirname araştırmaları hem de Karayca için önemli veriler barındırıyor. İş yeri adlarıyla ilgili saha araştırmasına dayanan yazı konuya yeni bir yaklaşımdır. “Hiç” kelimesiyle ilgili ortak çalışma da işlevsel bir yaklaşımı yansıtıyor. Şahru Pilten’in Türkmenceyle ilgili incelemesi, Türkmencedeki sıfat-fiilleri zaman çizgisindeki yerine oturtmasıyla önem taşıyor. Nihal Çalışkan’ın çalışması ise, dilde metafor yoluyla Cemil Meriç’in dünyasına girmeye çalışıyor. Seyfullah Türkmen de atasözü ve deyimlerde bulunan kişi adlarının kullanım sebepleri üzerinde duruyor. Dergide yer alan üç çevirinin de meslektaşlarımızın dikkatini çekeceğini sanıyoruz. Her sayıda olduğu gibi bu sayıda da kitaplarla ilgili değerlendirme, tenkit ve tanıtmalar var. Hem dil çalışanlarının eserlerini değerlendirmek hem de alanımızda bir tenkit ortamı oluşturmak bakımından bu bölümün faydalı olduğuna inanıyoruz. Dördüncü sayımızla sizlere yeniden merhaba diyoruz. Ahmet B. Ercilasun 4 .......... Makaleler/ Articles Batalga’dan Çökelge’ye 9-36 Anadolu Ağızlarındaki -alga/-elge Ekine Dair Uwe Bläsing Macarca’daki Yer Adlarına ve Ad 37-44 Verme Geleneklerine Dair Éva Csáki Pastırma Sözü Üzerine 45-55 Nevzat Özkan Çuvaş Türkçesindeki +lA Eki Üzerine 57-71 Feyzi Ersoy Tocharian etnotoponyms and 73-92 etnohydronyms in Xinjiang İçindekiler Hakan Aydemir Arapçadan Alıntı Müennes 93-108 Contents Kelimelerin Türkiye Türkçesindeki Tutunamamışlığı Gülcan Çolak-Bostancı Sayı: 13 Neslihan Koç-Keskin Güz 2013 satın (almak) Kelimesi Üzerine 109-130 Hüseyin Yıldız bir kişi yaŋılsar uguşı bodunı ebi eşükiŋe 131-139 tegi kıdmaz ermiş İbaresi Üzerine Hakan Özdemir On the Titles Ten-si and Kan in the 141-150 Irk Bitig Fikret Yıldırım Memlûk-Kıpçak Dil Araştırmaları ve 151-156 İstanbul’daki El Yazmaları T. Halası Kun Çev. Hayriye Gül Çev. Musa Salan Türkçe İlgı̇ Hâlı̇ Ekı̇nı̇n Kökenı̇ Üzerine 157-162 Talat Tekin Çev. Gökçen Bilgin 5 .......... Değerlendirme ve Tanıtmalar/ Reviews Hazai, György (2012), Türkiye Türkçesinin 165-181 Dünü ve Bugünü. Türk Dili Araştırmalarına Kısa Bir Bakış (Çev.: Tevfik TURAN), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 219 s., ISBN: 9789751625113 Zeynep Korkmaz Anadolu Ağızlarıyla İlgili Yeni Bir Kitap 182-187 Demir, Nurettin (2013), Ankara Örneğinde: Ağızların Belgelenmesi, (İnceleme- Metinler-Sözlük), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara, 167 s. + 1 CD eki, ISBN: 9789751625526 Tuncer Gülensoy Eski Türk Yazıtları’nın Kelime Hazinesi ve 188-193 Bazı Okuma Sorunları Ölmez, Mehmet (2012), Orhon - Uygur Hanlığı Dönemi – Moğolistan’daki Eski Türk Yazıtları (Metin - Çeviri - Sözlük), BilgeSu Yayıncılık, Ankara, 344s. ISBN: 9789944795463 İçindekiler Tuncer Gülensoy Contents Yazıcı Ersoy, Habibe (2012), Başkurt 194-196 Türkçesi ve Türkiye Türkçesinde Yalancı Eş Değerler, Gazi Kitabevi, Ankara, 517 s., Sayı: 13 ISBN 978-605-4562-63-3 Ekrem Arıkoğlu Güz 2013 Gökçe, Faruk (2013), Gramerleşme 197-205 Teorisi ve Türkçe Fiil Birleşmeleri, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Dil Araştırmaları 05, Ankara, 262 s., ISBN 978-975-456-116-6 Dilek Ergönenç Akbaba Uçar, Erdem (2013), Uygurca Altun Yaruk 206-209 Sudur IX. Tegzinç, 金光明最勝王經卷第九, Diplomatik Neşîr Usûlüyle Yayını. Tercüme, Açıklamalar ve Dizin, Dinozor Kitabevi, İzmir, 313 s. ISBN: 978-605-63726-0-5 Hüseyin Yıldız Karahan, Saim Osman (2011), Dobruca 210-214 Kırım Tatar Ağzı Sözlüğü (1-2-3), Köstence- Romanya, 1682 s., ISBN: 978-606-598-188-1 Işılay Işıktaş Sava Argunşah, Mustafa (2013), Çağatay 215-218 Türkçesi, Kesit Yayınları, İstanbul, 381s., ISBN: 975-605-4646-44-9 Tuğba Bayrakdarlar 6 .......... Makaleler Articles 7 .......... 8 Dil Araştırmaları .......... Sayı: 13 Güz 2013, 9-36 ss. Batalga’dan Çökelge’ye Anadolu Ağızlarındaki -alga/-elge Ekine Dair Uwe Bläsing*1 Gülü seven dikenine katlanır, Halk ağızlarını seven, halkın çenesine katlanır. Özet: Bu çalışmada Anadolu ağızlarında -alga/-elge eki vasıtasıyla fiilden türeyen birtakım isimler ele alınacak; bu ekin, Moğolcadaki -lgA kökensel ve Türkçedeki -Ak ekiyle anlamsal ilgisine ve bu eki alan fiillerin geniş zaman biçimlerinin geniş ünlüsünün A olmasına değinilerek Anadolu ve Azerbaycan coğrafyasındaki dağılımı gösterilecektir. Anahtar sözcükler: Anadolu ağızları, Biçim bilim, Türkçe -AlgA, Moğolca -lgA ekleri. From Batalga to Çökelge Remarks on the Suffix -alga/-elge in Anatolian Turkish Dialects Abstract: This paper deals with a number of lexems in Turkish dialects derived by the suffix -alga/-elge. It will be pointed out that the suffix etymologically is related to Mongolian -lgA and semantically close to Turkish -Ak. It is added to verbs having an A aorist. Concerning its spread the distribution in Anatolia and Azerbaijan will be emphasised. Key words: Anatolian (Turkish) dialects, Morphology, Turk- ish -AlgA, Mongolian -lgA suffixes. Anadolu ağızlarında -alga/-elge eki vasıtasıyla fiilden türeyen birtakım isimler bulunmaktadır. Tebliğin12başlığı olarak seçtiğim terimler tam bu tür fiil adını teşkil etmektedir. Görüldüğü gibi biri batmak, diğeri çökmek fiilinden türemiştir. Anlamlarına baktığımızda ikisinin bu açıdan da biribirine çok benzer olduğunu görmekteyiz: batalga (Ankara; Kırşehir; Niğde; Malatya) ‘sazlık, * Prof. Dr., Arya International University, Ereven - Leiden University, [email protected] 1 Bu çalışmayı Celal Bayar Üniversitesi’nin ev sahipliğinde Orient Institut (İstanbul) ve Türk Dilleri Araştırmaları Dergisi tarafından 26-27 Mayıs 2013 Manisa’da düzenlenen III. Türkiye Türkçesi Diyalektoloji Çalıştayı’nda tebliğ olarak sundum. Bu güzel ve verimli toplantıyı gerçekleştiren değerli iş arkadaşlarıma bu vesileyle tekrar teşekkürlerimi ifade