P O L S K A A K A D E M I A N A U K I N S T Y T U T B A D A Ń L I T E R A C K I C H CZASOPISMO KWARTALNE POŚWIĘCONE HISTORII I KRYTYCE LITERATURY POLSKIEJ ROCZNIK CIV, ZESZYT 2 1-4.indd 1 2013-06-17 13:20:04 Z A Ł O Ż O N Y W R O K U 1 9 0 2 P R Z E Z T O W A R Z Y S T W O L I T E R A C K I E I M I E N I A A D A M A M I C K I E W I C Z A Komitet redakcyjny: GRAŻYNA BORKOWSKA (redaktor naczelny), MICHAŁ GŁOWIŃSKI (zastępca redaktora naczelnego), TERESA KOSTKIEWICZOWA (zastęp- ca redaktora naczelnego), ADAM DZIADEK, WOJCIECH GŁOWALA, LUIGI MARINELLI, ANDRZEJ SKRENDO, LUDWIKA ŚLĘKOWA, krzysztof trybuś Sekretarz redakcji: ZOfIA SMOLSKA Projekt okładki: JOANNA MUCHO Opracowanie redakcyjne i korekta: AGNIESZKA MA- GREL, JOANNA nowak, ZOfia Smolska, dorota UCHEREK Tłumaczenie streszczeń: TOMASZ P. GÓRSKI Opracowanie typograficzne i łamanie: Wydanie publikacji dofinansowane przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego Zrealizowano w ramach Programu Operacyjnego „Promocja Literatury i Czytelnictwa” ogłoszonego przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego © Copyright by fundacja Akademia Humanistyczna and Instytut Badań Literackich PAN, Wrocław–Warszawa 2013 Objętość: ark. wyd. 21,75; ark. druk. 17 Nakład: 600 egz. 1-4.indd 2 2013-06-17 13:20:04 TREŚĆ ZESZYTU Str. I. ROZPRAWY I ARTYKUŁY 1. B e a t a U t k o w s k a, Sporny wzorzec rusofobii. Stefan Żeromski wobec Rosji i Rosjan w „Dziennikach” . 5 2. A g a t a S t a n k o w s k a, Poezja jako doświadczenie wewnętrzne. Aleksander Wat o „epifanii naturalnego” (na marginesie „Mojego wieku”) ....................... 23 3. A l e k s a n d r a C h o m i u k, Historia i biografia. O „Żniwie na sierpie” Hanny Malew- skiej . 53 4. K r z y s z t o f G a j e w s k i, Niewystarczalność mitu. „Teraz na ciebie zagłada” Jerzego Andrzejewskiego........................................................ 69 5. K a j e t a n M o j s a k, Opowieść o wielkiej względności: groteska i radykalny racjo- nalizm w bajkach Leszka Kołakowskiego .................................... 83 6. Z b i g n i e w K l o c h, Edelman: opowiadanie, dyskurs świadomości i konflikt ...... 107 7. G r z e g o r z C z e r w i ń s k i, Selim Chazbijewicz jako poeta polsko-tatarski ....... 117 Zagadnienia języka artystycznego 8. I w o n a M i k o ł a j c z y k, Dialektyka obrazowania modernistycznego: „Krzak dzikiej róży w ciemnych smreczynach” Jana Kasprowicza oraz „»Rozdziobią nas kruki, wro- ny...«” Stefana Żeromskiego . 137 II. MATERIAŁY I NOTATKI 1. R e d a G r i š k a i t ė, Iwan Łobojko w historii i historiografii. Przełożył M a k s i m D u š k i n. Aneks: M a r i a P r u s s a k, Archiwalia białoruskie, litewskie, rosyjskie i polskie . 149 2. E w a S z c z e g l a c k a - P a w ł o w s k a, „Niewidoczny” autograf Adama Mickiewicza z dwuwierszem „[Jak drzewo przed wydaniem owocu...]” i tzw. „Notą do francuzów” 189 3. Z d z i s ł a w J e r z y A d a m c z y k, Jeszcze raz o Prusie i Żeromskim: czego nie wy- drukował Pigoń . 199 4. To m a s z P a w l a k, Prywatysta Witkiewicz. O maturze Stanisława Ignacego Witkie- wicza ................................................................ 205 5. J e r z y S t a r n a w s k i, Nowe materiały do konfliktu Nitsch–Kołaczkowski . 219 III. RECENZJE I PRZEGLĄDY 1. J a k u b A. M a l i k, Zwycięstwo Conrada. Rec.: W i e s ł a w R a t a j c z a k, Conrad i koniec epoki żaglowców. Poznań 2010. Seria „filologia Polska” . 229 2. A n n a C i c h o ń, Dziedzictwo kulturowe Conrada. Rec.: Conrad a Polska. Red. nauko- wa: W i e s ł a w K r a j k a. Lublin 2011. Seria „Joseph Conrad a Polska, Europa Środ- kowo-Wschodnia i Świat”. T. 1 ............................................ 233 3. E w a W i e g a n d t, Historycznoliteracka powieść Hanny Kirchner. Rec.: H a n n a K i r c h n e r, Nałkowska, albo życie pisane. Warszawa 2011. Seria „fortuna i fatum” 237 4. A l e k s a n d r a C h o m i u k, Klasyk czytany na nowo. Rec.: A g n i e s z k a I z d e b- s k a, forma, ciało i brzemię imperium. O prozie Władysława L. Terleckiego. Łódź 2010 246 5. L u i z a R z y m o w s k a, O nowatorskim opisie figury autorytetu. Rec.: M a ł g o r z a- t a J u d a - M i e l o c h, Na ramionach gigantów. figura autorytetu w polskich współ- czesnych tekstach literaturoznawczych. Kraków (2008) ......................... 253 6. R e g i n a L u b a s - B a r t o s z y ń s k a, Wszystko o teorii i historii dziennika osobiste- go we francji. Rec.: P h i l i p p e L e j e u n e, „Drogi zeszycie...”, „Drogi ekranie...” O dziennikach osobistych. Przekład Agnieszka Karpowicz, Magda i Paweł R o d a k o w i e. Wybór, wstęp i opracowanie Paweł Rodak. (Warszawa 2010). „Commu- nicare. Historia i Kultura” . 265 IV. DYSKUSJE – KORESPONDENCJA 1. E w a W i e l g o s z, „Reportaż z modą w tle z czasów zawieruchy” Elżbiety Wittlin- -Lipton . 271 1-4.indd 3 2013-06-17 13:20:04 4 CONTENTS Of THE fASCICLE Page I. TREATISES AND ARTICLES 1. B e a t a U t k o w s k a, A Disputable Pattern of Russophobia. Stefan Żeromski Towards Russia and Russians in His “Diaries” . 5 2. A g a t a S t a n k o w s k a, Poetry as Internal Experience. Aleksander Wat on the “Epiphany of the Natural.” (On the Margin of “My Century [Mój wiek]”) . 23 3. A l e k s a n d r a C h o m i u k, History and Biography. On Hanna Malewska’s “Żniwo na sierpie” ............................................................. 53 4. K r z y s z t o f G a j e w s k i, Insufficiency of Myth. Jerzy Andrzejewski’s “Now Your Extermination [Teraz na ciebie zagłada]”..................................... 69 5. K a j e t a n M o j s a k, A Story of Great Relativity: Grotesque and Radical Rationalism in Leszek Kołakowski’s Tales . 83 6. Z b i g n i e w K l o c h, Edelman: Short Story, Consciousness Discourse and Conflict . 107 7. G r z e g o r z C z e r w i ń s k i, Selim Chazbijewicz as a Polish-Tatar Poet .......... 117 Problems of Artistic Language 8. I w o n a M i k o ł a j c z y k, Dialectics of Modernist Imagery: Jan Kasprowicz’s “Wild Rose Bush” and Stefan Żeromski’s “Ravens and Crows Will Pick Our Bones” ....... 137 II. MATERIALS AND NOTES 1. R e d a G r i š k a i t ė, Ivan Loboiko in History and Historiography. (Translated from the Lithuanian by M a k s i m D u š k i n). Appendix: M a r i a P r u s s a k, Belarusian, Lithuanian, Russian, and Polish Archive Documents. In connection to Reda Griškaitė’s article . 149 2. E w a S z c z e g l a c k a - P a w ł o w s k a, “Unseen” Adam Mickiewicz’s Autograph with the Distich “[Like a Tree Before Givin fruit...]” and So-Called “Note to frenchmen” . 189 3. Z d z i s ł a w J e r z y A d a m c z y k, On Prus and Żeromski Once Again: What Pigoń Did Not Publish......................................................... 199 4. To m a s z P a w l a k, Private Student Witkiewicz. On Stanisław Ignacy Witkiewicz’s High School finals ..................................................... 205 5. J e r z y S t a r n a w s k i, New Materials to Nitsch – Kołaczkowski Conflict ......... 219 III. REVIEWS AND SURVEYS. – IV. DISCUSSION – CORRESPONDENCE 1-4.indd 4 2013-06-17 13:20:04 I. R O Z P R A W Y I A R T Y K U Ł Y Pamiętnik Literacki CIV, 2013, z. 2 PL ISSN 0031-0514 BEATA UTKOWSKA (Uniwersytet Jana Kochanowskiego, Kielce) SPORNY WZORZEC RUSOFOBII STEFAN ŻEROMSKI WOBEC ROSJI I ROSJAN W „DZIENNIKACH” Andrzej Mencwel w zbiorze szkiców pt. Rodzinna Europa po raz pierwszy pisze: Rosja Żeromskiego jest [...] Rosją zła demonicznego. Zło demoniczne, najkrócej mówiąc, bardziej przebiegle niż złymi posługuje się dobrymi środkami dla osiągnięcia swych celów i dlatego jest groźniejsze. Rusyfikacji Polaków, a więc ich odczłowieczeniu, może służyć nie tylko sztuka poetycka Kryłowa, Puszkina i Lermontowa, ale także filozofia postępu, a nawet matematyka.