Postvegen, den første kjøreveg over Voss AV GEIR PAULSRUD 1 Tvinde gård «uti Vossevangsdalen». Postvegen går rett gjennom tunet. (Fra «Samling 58 av Svenske og Norska Utsikter».) Postvegen, den første kjøreveg over Voss AV GEIR PAULSRUD Christoffer Johannes Hammer har fått æra saman med Peder Anker for å ha bygd Den bergenske postveg til køyreveg i 1790-åra. Likevel var det på Vestlandssida allereie før 1770 gjort alvorlege freistnader på å få i stand postvegen. I dag er det lite kjent at generalvegmeister Nicolai Frederik Krogh brukte ganske mykje ressursar på å få bygd ut vegen til køyrbar veg. Særleg har Lærdal og Filefjellet fått mykje merksemd, men dei andre strekningane kravde også sitt. Her skal vi sjå på vegen mellom Nærøyfjor- den og Bolstadøyri. icolai Frederik Krogh var til- Geir Paulsrud (f. set som generalvegmeister Nor- 1951) er veghistori- Ndanfjells (Hordaland, Sogn og kar, og arbeider for Fjordane, Møre og Romsdal og Trøn- tida hovudsakleg med delag) i 1768, eit halvårs tid etter broren kongevegane. Han er Georg Anton som var tilsett Sunnanfjells magister i etnologi, (Austlandet, Sørlandet og Rogaland). og var direktør for Begge vart sitjande lenge, Nicolai Fre- Norsk vegmuseum derik til han døde i 1801. Han hadde då 1985-2011. for lenge sidan gitt frå seg Vestlandet til Christopher Johannes Hammer, men han hadde verkeleg gjort eit alvorleg forsøk sveitseren Jean Marmillod frå same sku- på å byggje veg frå Bergen til midt oppå len verka nokre år i Danmark frå 1764.2 Filefjellet. Den norske varianten vart mye forenkla i Det har vi fleire prov på, mellom høve til dei europeiske chausseane, men anna rapporten til kapellan Even Mel- «lige linjer», eller rettlina vegar og god dal som budde på Voss og tok på seg å drenering var eit par stikkord som gjekk halde oppsyn med vegarbeidet på strek- att. Vegen skulle byggast opp frå terren- ning mellom Bolstadøyri og Nærøyfjor- get og vera høgast på midten slik at vat- den eller til grensa til Nordre Bergenhus net rann ut til sidene. amt. Dette var ein ganske vanleg måte å Dessverre tok dei lite omsyn til kor organisere vegarbeidet på. bratt vegen var, berre lengdeprofilen var Brødrene Krogh var dei som inn- jamn og god. Kva vegen var bygd opp av førte ein ny vegbyggingsteori i Norge. var heller ikkje så viktig, sagflis, myrjord I utlandet, særleg i Frankrike, var veg- og granbar var tilrådd. Her var nok fyst bygging blitt eit fag med eige skule1, og og fremst ein veg for lettare køyretøy 59 som var planlagt. Populært går metoden det til ein veg dei ikkje brukte eller hadde i Norge under namnet «det franske prin- den minste nytte av. Men dette var rege- sipp», nærast for å skilje det frå chaussear len, skattebøra skulle delast. Kvar bonde som har ein heilt annan klasse. Etter 1820 i Hordaland og Sogn og Fjordane skulle talet vart prinsippet modifisert og kan da betale 4 skilling i lønn til generalveg- kallast «det postfranske prinsipp» inntil meisteren og bøndene skulle stille til veg- man gjekk over til chaussebygging frå arbeid. Likevel skjønar ein godt at dette rundt 1850. ikkje var populært, og truleg heller ikkje Dei to generalevegmeistrane hadde alltid fungerte. Det skulle bli mye skri- som nemnd ansvaret for vegbygginga ving rundt dette då ein vegkommisjon over heile Sør-Norge. Dei måtte difor ha kom i stand på Vestlandet i 1786.4 styrarar eller lokale leiarar til oppfølging. Charles Æmilius Lützow var gene- Vanlegvis var det folk med militær bak- ralvegmeister i 25 år mellom 1723-1748 i grunn som hadde slike oppgåver. Dei det Nordanfjellske. Han tenkte seg post- var gjerne stasjonert i distrikta og hadde vegen opparbeidd til om lag 2 -2,5 m brei oppgåver i det militære som ikkje var alt veg i 1740: (…) saa og østen for Bergen frå for omfattande, og såleis kunne følgje Bolstadøren til Maristuen paa Filefjeld, ikkun opp bøndene i bygging av køyreveg. være 3 à 4 Alen bred.5 Om dei fleste hadde militær bak- 30 år seinare var det tydleg at vegen grunn dukkar det av og til opp folk med helst skulle vera 6 alen, altså oppunder annan utdanning, dei har i regelen eit 4 meter brei. Vi har elles fin dokumen- brennande samfunnsengasjement. Ein tasjon om bruken av vegen ikkje minst i prest skulle ha gode kvalifikasjonar til postinspektør Schancke for åra 1753-56.6 dette; ein autoritet og leiar i sitt sokn, god Her får vi oversikt over postbøndene og utdanning og ikkje minst lokal kunn- deira vilkår. Særleg vestre ende av denne skap. Enkelte av dei hadde dessutan strekningen er vanskeleg i delar av året. I både kapasiteten og interesse for dette og liten grad kunne denne fyste kjende veg- gjorde ein innsats. I dette tilfelle har vi utbetringa gjere noko med det. kapellan Meldal frå Voss si oppsumme- Charles Æmilius Lützow budde i ring etter fyste året med å byggje postve- Trøndelag og brydde seg nok mest om gen (den seinare nemnde kongeveg) over Kongevegen mellom Trondheim og Kris- Voss ved hjelp av pliktarbeidet.3 tiania, særleg etter at han hadde funne ut Før Nikolai Frederik Krogh, hadde at vestlendingane ikkje var lette å bryne generalvegmeister Lützow fått gjort ein seg på.7 Det kan sjå ut til at han etter kvart innsats ved postvegen frå Bergen utan at meir eller mindre gav opp å bygge veg på den var særleg køyrbar, men i delar av Vestlandet. året var det ein brukbar rideveg i mellom Han gjekk bort i 1748 og fyst etter 20 fjordkryssingar i Nordre og Søndre Ber- år var det tilsett ein ny. Nikolai Frederik genhus. Bønder i fjellbygder og på øyene, Krogh hadde 22. januar i 1768 vorte kon- kunne ha til dels både ein og fleire dagar stituert som generalvegmeister Nordan- 60 å reise for å gjera pliktarbeidet sitt. Og fjells. Han vart sitjande til sin døyande Postvegen frå Bergen til Kristiania skal vera 7 alen (4,4 m) brei m etter Generalvegmester i Bergen Stift Johaannes Christian Hammers instruks frå 1794. Dette ser ut til å vera den vanlegaste normen for kongvegane på landsbygda over heile Norge på denne tida. (Teikna av Jarle Aase) dag i 1801. Han budde i Trondheim, men var dette med tanke på at vegane skulle intensjonen var å få bygd hovudvegane i brukast til køyring. Også på Vestlandet begge stifta til køyrevegar. skulle postvegen vera køyrande, meinte I 1787 vart embetet delt og Chris- Krogh. topher Johannes Hammer vart general- Han skulle møte stor motstand, vegmeister i Bergenhus Stift. Han fekk men la trøystig i veg med utbetringar. realisert mykje av Krogh sine planar. Han hadde gjort avtale med kapellan Nikolai Frederik Krogh skriv i sin Even Meldal i Voss om å leie anleggs- instruks at vegane i det minste skal ha verksemda på strekningen Bolstadøyri ei regulert breidde: Den store kongeveg til Sogns grense i Nærøyfjorden.9 (fyst og fremst Trondheim – Kristiania) Beretning om Veyene i det Distrikt af skal vera 8-9 alen (5-5,7 meter) brei og Bergens Stift som Generalveymesteren Nord- dei andre lande-, bygde-, kyrkje- og ting- enfields Velbaarne Capitain Nicolai Friede- vegar skal vera 6 alen (i underkant av 4 rich Krogh har betroet Capellan Hr: Even meter) breie.8 Vegane skal dessutan helst Meldals opsiun, samt hvad til Veyens forbe- vera høgare enn marka på sidene og dei dring og istandsættelse er foretaet siden Aaret skal vera godt grøfta, med stikkrenner og 1769 begyndelse. Dette står i byrjinga på med god drenering frå grøftene. Sjølvsagt rapporten som elles er særs detaljert. 61 Storestigen var i 1769 ein stige med ei taug å halda seg i. Dette er ein del av homannstien eller vegen over Vindeggi, som var postveg, når det ikkje var farande over Evangervatnet. (Foto Kåre Olav Aldal) VEGEN GJENNOM - første rode frå Bolstadøyri eller VASSVØRE TINGLAG sjøen til nedste Rongo-kleiv, rodemeis- Postvegen i gjennom Voss Prestegjeld, ter her er Knud Dyvigen av Stamnes nemleg frå Bolstadøyri i Evanger Sogn til Sokn. Stalheimsøyni i Oppheims Sogn, er 7 ¼ - Andre rode frå nemnde Rongekleiv mil (82 km) landeveg og er etter lensmen- til løene nedenfor Horvei. Rodemeis- nenes opplysing frå eldre tider inndelt ter er Endre Rongen til Evanger Sokn. i roder til istandsetting og vedlikehald. - Tredje rode frå nemnde løer til Ålmugen har vore inndelt såleis; brua under Horvei, rodemeister Helje I Vatzværns Tinglaug ligg Evan- Brekke av Evanger Sokn. ger Annekssokn under Voss Prestegjeld, - Fjerde rode frå nemnde bru til Evan- Ålmugen består av 126 jordbrukande gervatnet sitt utløp, rodemeister her er menn, og samt 16 jordbrukande menn av Siur Lilleviig av Evanger Sokn. Stamnes annekssokn under Haugs Pre- I rapporten til kapellan Even Mel- stegjeld i Nordhordland, såleis er det i dal står det vidare: Disse 4re Roder udgiøre alt 142 jordbrukande menn. Desse har til sammen den Korte ½ Miil imellem Søen nesten ei mil landeveg å halda ved like og Evanger Vandet, og ere de temmelig liige 62 og rodane blir delt inn slik: deelte imellem 67 jordbrugende Arbeydere (Rodemesterne indberegnede) hvilke Alle sist eitt måteleg skot langt. Rodemeisteren in Majo (Mai) og først in Junio 1769 have er Knud Thoe, han har 15 jordbrukande anvendt hver 1 dags Arbeyde for at flikke det arbeidarar med seg, men berre nokre av mest Brøstfældige af denne Vey; Da Lens- dei hadde vore der den 25. eller 26. mai manden Ole Horvey havde Inspectionen paa til naudsynt restaurering av vegen under mine Veyne. oppsikt av kapellan Meldal. På denne strekningen skulle både Det skal seiast at sjølv om roda er Bolstadfjorden og Evangervatnet krys- stutt, er den særs vanskeleg.