tièkih organizacija, zapoèela izgradnju socija- Jelica Vujoviæ lizma u zemlji. Socijalizam je trebalo izgraditi kroz plansku privredu, koja je kao polaznu os- novu podrazumevala izgradnju baziène, teške Vaspitno-obrazovna indrustrije, velikih saobraæajnica i elektrifikaciju zemlje i kroz dugotrajan proces vaspitanja i obra- politika Komunistièke zovanja graðana u duhu ideologije marksizma- -lenjinizma. Meðutim, socijalizam se, kao novi partije Jugoslavije prema društveni poredak koji je pretendovao da bude tehnološki napredan i human, nije mogao graditi omladini na primeru ukoliko su njegovi graditelji bili nepismeni i ne- obrazovani. Zato je KPJ zapoèela poduhvat kraljevaèke opštine prosveæivanja širokih slojeva stanovništva preko razlièitih organizacija koje su bile sastavni deo (1945–1950) Narodnog fronta i preko obrazovno-vaspitnih us- tanova, eleæi da izgradi profil novog èoveka – „graditelja i branioca socijalizma”. Trebalo bi pomenuti i to, da svaka društvena zajednica, kakvog god oblika i ureðenja ona bila, Rad se bavi prikazom vaspitno-obrazovne poli- tike Komunistièke partije Jugoslavije (KPJ) pre- nastoji da vaspitava i obrazuje svoj podmladak u ma omladini, na primeru grada i opštine Kra- skladu sa sopstvenim osnovnim idejama i vred- ljevo posle Drugog svetskog rata, u vreme tzv. nostima. Podmladak nekog društva je taj koji æe obnove i izgradnje zemlje i Prvog petogodišnjeg te osnovne ideje i vrednosti nadograðivati i pre- plana (1947-1951). KPJ je ideologizaciju omla- nositi potonjim generacijama (Hofman 2009: dine sprovodila kroz razlièite forme vaspitno- 68). Deca i omladina su liènosti u formiranju, te -obrazovnog rada sa njom, a ovaj rad nastojao su samim tim pogodni za prihvatanje raznih ideja je ilustrovati manifestovanje te politike na lokal- i ideologija. U tom svetlu, odnos KPJ i omladine nom nivou, na primeru opštine i grada Kraljeva, moe se posmatrati dvojako. Omladina je, isto- kao jednom tipiènom uzorku. Znaèaj sprovedene vremeno, bila objekat izgradnje socijalizma, koji analize, a u kontekstu prethodnih istraivanja, je je KPJ nastojala da oblikuje kroz prosvetne i kul- u tome što nam omoguæuje da razumemo delo- turne ustanove, ali i subjekat izgradnje socija- vanje ove politike, koja je poèivala na dogmatski lizma, onaj deo društva koji je najviše doprineo i površno shvaæenoj teoriji marksizma-lenji- pobedi KPJ u Drugom svetskom ratu i koji je naj- nizma i koja je u radu sa omladinom Kraljeva u više napora uloio u izgradnju socijalizma u ze- najveæoj meri dosledno sprovoðena. mlji nakon rata, što se najbolje moe videti kroz njihovo uèešæe na radnim akcijama, posebno u vreme sprovoðenja zadataka Prvog petogodi- šnjeg plana (1947-1951). Èitava kulturna poli- Uvod tika KPJ u tom periodu sastojala se u unošenju „napredne, revolucionarne kulture i socijalis- Specifièna odlika Drugog svetskog rata u Ju- tièke teorije” u sadraj rada svih kulturnih i goslaviji bila je ta što se, istovremeno, radilo o društveno-politièkih organizacija (V Kongres oslobodilaèkom ratu voðenom protiv okupatora, o graðanskom ratu i o revoluciji koja je imala za cilj uništenje graðanskog, tzv. buroaskog po- retka i uspostavljanje novih društvenih i ekono- mskih odnosa, èija bi osnova bila ideologija Jelica Vujoviæ (1996), Kraljevo, Zelena Gora marksizma-lenjinizma. Komunistièka partija Ju- 48/12, uèenica 4. razreda Gimnazije u Kraljevu goslavije (u daljem tekstu KPJ), izašla je iz rata kao pobednik i pod okriljem Narodnog fronta, MENTOR: Ivan Hofman, Arhiv Jugoslavije, sastavljenog uglavnom od raznolikih antifašis- Beograd ZBORNIK RADOVA 2014 ISTORIJA • 511 KPJ 1948: 257). Vaspitanje jugoslovenske omla- osloboðenju organizuje i razvija skojevska i om- dine trebalo je razvijati u „duhu meðunarodne ladinska organizacija. Brojni aktivisti grada i proleterske solidarnosti i slovenstva, novog, so- okolnih sela bili su nosioci organizovanja prvih cijalistièkog odnosa prema radu i narodnoj imo- posleratnih organizacija. Tako je Mesni komitet vini”, uz uverenje da je rad u ,,funkciji izgradnje SKOJ-a u Kraljevu obnovljen odmah nakon socijalizma, socijalistièke domovine i blagosta- osloboðenja, poèetkom decembra 1944. godine. nja svih graðana” (Hofman 2009: 69). Mesni komitet SKOJ-a osnovao je Sreski ko- Posebno mesto u ideologizaciji i politizaciji mitet, koji je bio formiran nešto ranije od strane kulture koju je proklamovala KPJ zauzimao je Okrunog komiteta SKOJ-a (Maletiæ 1966: odnos KPJ prema verskim zajednicama, jer Par- 451-452). tija, koja je u to vreme predstavljala i vrh drave, Ovo istraivanje je zasnovano na neobjavlje- nije elela da u obrazovanju i vaspitanju svog po- noj arhivskoj graði iz Arhiva Srbije i Istorijskog dmlatka, koji æe u buduænosti širiti i nadograði- arhiva grada Kraljeva. Iz Arhiva Srbije korišæeni vati socijalizam u zemlji, deli mesto sa nosiocima su fondovi Ministarstvo prosvete Narodne Repu- drugaèijih pogleda. Partija je smatrala da je blike Srbije (1944-1951), u kome se nalaze godi- ,,religija jedan u nizu proizvoda ljudskog uma i šnji školski izveštaji Gimnazije u Kraljevu (od da je, u uslovima klasnog društva, ona ideološko 1950. godine Rankoviæevo, a potom opet Kra- oruðe vladajuæe društvene klase, koja svojim ljevo), kao i fondovi – Centralni komitet Saveza sadrajima obmanjuje potlaèene društvene slo- komunistièke omladine Jugoslavije za Srbiju – jeve i dri ih u neznanju i pokornosti” (Hofman CK SKOJ-a za Srbiju (1919-1948) i Centralni 2009: 85). KPJ je imala nešto tolerantniji i prag- komitet Saveza socijalistièke omladine Srbije – matièniji odnos prema religiji i verskim zajed- CK SOS (1944-1990), koji sadre godišnje izve- nicama u vreme rata i revolucije, jer je u „borbi štaje, zapisnike i razne referate gradskih, sreskih protiv fašizma trebalo okupiti sve slobodoumne i oblasnih odbora omladinskih organizacija, pojedince i grupe” (Ibid.). Ideološku borbu Par- meðu njima i grada Kraljeva i ièkog sreza, kao i tija je ostavila za docnije, nakon ostvarene po- izveštaje komisija koje su obilazile ove organi- bede u ratu i revoluciji. Nakon pobedonosnog zacije u gradovima širom zemlje i deonice na radnim akcijama. Tu bi trebalo istaæi dokumente ishoda, ona je znatno promenila odnos prema koji spadaju u prepisku lokalnih slubi i Partije, religiji i crkvi. ,,U nastojanju da stvori sasvim kao i to da su analizirani i odgovori koje je Partija drugaèiji, socijalistièki društveni poredak i so- slala na poslate zahteve i pitanja lokalnih omla- cijalistièkog èoveka, prihvatila je veru u boga dinskih organizacija. Iz Istorijskog arhiva grada kao lièni èin pojedinca, raèunajuæi uostalom da Kraljeva korišæen je fond Opštinske konferencije æe u redove graditelja socijalizma privuæi i religi- Saveza socijalistièke omladine Srbije – Kraljevo ozne ljude, ali nije mogla da toleriše da vaspitno- 1945-1989, koji obuhvata pohvale i uverenja do- -obrazovnu ulogu deli sa verskim zajednicama” bijene na radnim akcijama. Pored ovih izvora, (Hofman 2009: 85-86). Vano mesto u vaspi- korišæen je i list 29. novembar, koji je izlazio u tanju i obrazovanju zauzela je borba protiv crkve, Kraljevu od 1947. do 1949. godine. kroz mere uperene protiv njenog uticaja. Analizom izvora nastojala se prikazati jasna slika celokupnog vaspitno-obrazovnog rada sa Omladina kao objekat i omladinom kraljevaèke opštine, kroz škole i subjekat izgradnje socijalizma razlièite oblike narodnog prosveæivanja, potom odnosa prema crkvi i merama uperenim protiv Analfabetski teèajevi njenog uticaja. Takoðe, elela se locirati i uloga omladine kraljevaèke opštine u izgradnji socija- Pošto je Jugoslaviju opetereæivao veoma vi- lizma u Jugoslaviji, kroz njeno uèešæe na lokal- sok nivo nepismenosti stanovništva, KPJ je nim i saveznim radnim akcijama. nastojala da to prevaziðe kako bi mogla zapoèeti Rad i razvoj Saveza komunistièke omladine izgradnju socijalizma u zemlji. Kultura i pro- Jugoslavije u Kraljevu za vreme rata stvorio je sveta morale su se nadovezivati na ekonomiju, uslove koji su omoguæili da se neposredno po jer se privredni razvitak nije mogao ni zamisliti, a 512 • PETNIÈKE SVESKE 73 DEO III naroèito ne ostvariti, bez obrazovanih i struèno 1948, 3). Odatle se moe uvideti da se trailo da osposobljenih radnika (Dimiæ 1988: 29). Opis- pored posedovanja tehnièkih sposobnosti, jugo- menjavanje stanovništva zapoèeto je organizo- slovenska omladina bude i dobro ideološki pot- vanjem analfabetskih teèajeva, koji su osnivani u kovana. gradovima, fabrikama, selima. Predstavljali su osnovni vid pedagoškog rada sa stanovništvom Predavanja (Hofman 2013: 205). Takvi teèajevi postojali su u i gradu Kraljevu, fabrikama i svim selima iè- Pored analfabetskih i struènih teèajeva bili su kog sreza i kao glavni zadatak postavljalo se da pokrenuti i drugi oblici narodnog prosveæivanja. ,,nijedan omladinac ili omladinka ne ostanu ne- U prvom redu misli se na predavanja, koja su pismeni” (29. novembar, br. 8, 10. februar 1948, predstavljala osnovni vid ideološko-politièkog 2). Takoðe, moe se pronaæi podatak da u selu vaspitanja omladine, a delila su se na politièka, Drlupi nije postojala ni škola ni uèitelj, te da je nauèno-popularna i struèna (Hofman 2013: 212). jedan itelj ustupio svoju kuæu kao prostor u Neke od najèešæih tema bile su: „Kako gradimo kome bi se odravao analfabetski teèaj, a grupu socijalizam u našoj zemlji”, „Osnovi Lenjiniz- je vodila jedna omladinka (29. novembar, br. 5, ma”, „Lenjin i Staljin – organizatori Oktobarske 10. januar 1948, 2). Moe se naslutiti da je i u socijalistièke revolucije”, „O Petogodišnjem drugim selima bila slièna situacija,