Het begon met de heer Bosma. Die maakte eerst een bui- 6 ging en daarna beschuldigde hij mij van plagiaat. Vervol- gens gingen alle woordvoerders hem dat nazeggen. Ik hoor Opneming bepalingen correctief referen- de collega's vanuit de zaal nee roepen. Oké, bijna alle dum in Grondwet woordvoerders, wat op zich ook weer een vorm is van pla- giaat. "Pronken met andermans veren", zei de heer Bosma. Aan de orde is de voortzetting van de behandeling van: Dat heeft mij aangegrepen, vooral ook omdat het waar is. - het Voorstel van wet van het lid Van Raak houdende Het klopt. Ik heb deze wet niet gemaakt. De heer Sneller zit verklaring dat er grond bestaat een voorstel in overweging mij aan te kijken. Dit is een wet die ik zelf in 2017 tevergeefs te nemen tot verandering in de Grondwet, strekkende tot heb verdedigd in deze Kamer, maar ook toen had ik deze opneming van bepalingen inzake het correctief referendum wet niet zelf bedacht. Het is oorspronkelijk een wet van de ( 35129 ). heer Duyvendak van GroenLinks, de heer Dubbelboer van de Partij van de Arbeid en de heer Van der Ham van D66, (Zie vergadering van 1 september 2020.) en later ook van de heer Schouw. Het is natuurlijk prachtig: de heer Sneller was destijds De voorzitter: medewerker. Hij heeft misschien wel meer aan deze wet Aan de orde is de voortzetting van de behandeling van het bijgedragen dan ik. Hij zat destijds ook — dat kan ik me nog Voorstel van wet van het lid Van Raak houdende verklaring herinneren — op de plaats waar mevrouw Temmink nu zit. dat er grond bestaat een voorstel in overweging te nemen Dat is wel heel bijzonder. Destijds zat ik in de zaal en ging tot verandering in de Grondwet, strekkende tot opneming ik allemaal vragen stellen over deze wet aan de heer Sneller, van bepalingen inzake het correctief referendum, Kamerstuk die in vak-K zat. En nu zit de heer Sneller in de zaal om 35129. Vorige week stond de eerste termijn van de zijde vragen te stellen over deze wet, en sta ik hier. Als je van van de Kamer op de agenda en ik ben heel blij dat we gelijk absurdisme houdt, dan is dit een mooie plek om te werken. de week daarna de antwoorden van de initiatiefnemer hebben kunnen plannen. Het geeft in ieder geval aan dat dit een gemeenschappelijk project aan het worden is, en daar ben ik wel trots op. Ook Ik heet natuurlijk de heer Van Raak als initiatiefnemer van mevrouw Özütok en mevrouw Kuiken hebben laten weten harte welkom. Hij wordt in vak-K ondersteund door Nicole dat in hun partijen de discussie over het referendum is Temmink, fractiemedewerker bij de SP. Tevens heet ik van voortgegaan. Ik vind dat heel mooi om te horen. Het klopt: harte welkom de minister van Binnenlandse Zaken en het is een bestaande wet die ik uit de prullenbak heb Koninkrijksrelaties. Zij zal bij de behandeling van dit wets- gehaald. Ik denk dat nu de tijd rijp is om deze wet aan te voorstel optreden als adviseur van de Kamer. Gisteren stond nemen. Wij zijn nu, als Nederland en als parlement, klaar de minister ook hier, als adviseur van de Kamer inzake voor het bindend correctief referendum. gebarentaal. Dat ging hartstikke goed en het was ook heel mooi. Ik wilde alleen even noemen dat dat een mooi debat Ik vraag ook nog aandacht voor de heer Van Gent, want die was en dat hoop ik hiervan ook. heeft natuurlijk gezien dat ik de toelichting op de wet ook niet helemaal zelf geschreven heb. Dat was namelijk het advies van de staatscommissie van Johan Remkes. Toen De algemene beraadslaging wordt hervat. vroeg de heer Van Gent: maar hoe kan het nou dat de heer Van Raak voor het advies van de staatscommissie is? Dat De voorzitter: vond ik wel opmerkelijk. Jarenlang heb ik gehoord: de SP Ik geef nu het woord aan de heer Van Raak. is overal tegen, Van Raak is nergens voor. Nu komt een staatscommissie, die nota bene is opgericht door de VVD, met een advies, van een voorzitter afkomstig van de VVD, en dan vraagt de heer Van Gent hoe het kan dat ik het eens ben met het advies van de staatscommissie. Ik ga daar De heer Van Raak (SP): straks natuurlijk netjes antwoord op geven, maar ik zou ook Dank u, voorzitter. In maart zijn er verkiezingen. Dan vragen zeggen tegen de heer Van Gent: wees blij! Wees blij dat ik wij, de politici, de kiezers om hun vertrouwen. De vraag is: ergens een keer ja tegen zeg. durven wij mensen ook te vragen om ons te corrigeren? Dat is de kern. Dat is waar het vandaag om draait. Zijn wij De heer Futselaar zei: "De heer Van Raak is al zo vaak bezig bereid onszelf te laten corrigeren door de mensen die ons geweest met deze wet. Zoek een hobby." Dit ís mijn hobby. hebben gekozen, op het moment dat wij hier wetten aanne- In 2000 ben ik politiek actief geworden. Een van de eerste men die zij helemaal niet blijken te willen? Gaan wij van- dingen die ik deed in de SP destijds, was mij bezighouden daag de democratie versterken? Geven wij ons vertrouwen met dit referendum. De heer Futselaar heeft natuurlijk wel aan onze kiezers? Komt er een bindend, correctief referen- gelijk dat als deze wet door deze Kamer en door de Eerste dum? Kamer wordt aangenomen, ik op zoek moet naar een nieuwe hobby. Als hij nog een suggestie heeft, hou ik mij Voorzitter. Als ik de termijn van de Kamer heb gehoord, aanbevolen. dan stelt me dat gerust en dan ziet het er goed uit. Die meerderheid lijkt er te komen. Na 35 jaar discussie over De heer Sneller sprak over een sisyfusarbeid. Hij kent zijn referenda kunnen we nu een belangrijke stap zetten. Ik ben klassieken. Sisyfus is de mens die de goden uitdaagde en historicus. Ik weet dat je met deze woorden heel voorzichtig gestraft werd. Hij moest tot in de eeuwigheid een steen de moet zijn, maar het kán vandaag wel een historisch moment berg opduwen. Vlak onder de top rolde de steen weer naar worden. Ik moet vandaag iedereen te vriend houden en beneden. Ik ben het met dat beeld niet eens. Ik voel me iedereen mee zien te krijgen, maar een aantal dingen wil ik meer thuis bij het beeld van het kleefkruid. De politiek pro- toch wel gezegd hebben. Opneming bepalingen correctief 9 september 2020 Tweede Kamer referendum in Grondwet TK 99 99-6-1 beert het referendum van zich af te werpen, maar hoe har- een land van minderheden. Ik ben er al gauw drie: Braban- der je het wegwerpt, hoe steviger het blijft plakken. Tot het der, katholiek en socialist. Wij zijn allemaal minderheden. moment dat we er klaar voor zijn, tot het moment dat we Wij zijn zelfs onderdeel van meer minderheden. Wij hebben het accepteren en zeggen: we raken het niet kwijt, laten we een lange traditie, misschien wel beginnend bij Van het dan maar omarmen. Oldenbarnevelt, van polderen; minderheden die hun plek vinden in ons land, in onze gemeenschap. In 2017 is deze wet niet door de Kamer gekomen. Maar sindsdien is er wel veel gebeurd. Kort daarna, in november Polderpolitiek betekent ook dat er draagvlak moet zijn voor 2017, stond ik hier; de minister zat daar toen ook. Een paar compromissen. In onze polderpolitiek, in onze politieke maanden later gaf de commissie-Remkes een tussenadvies cultuur worden compromissen gesloten. Tegelijkertijd moet en in december 2018 een eindadvies. Ik citeer daar kort uit: er draagvlak zijn voor die compromissen. Daar helpt dit "Schiet de inhoudelijke representatie tekort, dan kan dat bij referendum dus ook bij. Op het moment dat hier compro- burgers leiden tot onvrede en zelfs vervreemding van het missen worden gesloten die hierbuiten niet kunnen rekenen parlementaire stelsel. Gebrek aan acceptatie van overheids- op steun van een grote meerderheid van de bevolking, dan besluiten door de bevolking kan regeringsbeleid ineffectief is dat ook niet goed; dan loopt de polder ook over. In die maken, kan het draagvlak voor politieke besluitvorming zin zie ik dit referendum ook als een dijk om de polder. Ik schaden en kan een aantasting betekenen van de democra- zie het referendum niet als een bedreiging van onze polder- tische rechtsstaat." Een van de redenen waarom ik zo veel politiek, maar juist als een bescherming daarvan. gebruik heb gemaakt van het advies van de staatscommis- sie, is omdat de staatscommissie het voor mij zo mooi zegt, Een derde punt is de versterking van de representatieve mooier dan ik het zelf zou kunnen. functie van deze Kamer. Ik citeer nogmaals de staatscom- missie, dit maal een wat langer citaat. "Zeker waar het Ik ben ook heel blij met het advies van de Raad van State, burgers betreft die een grote afstand ervaren tot de politiek die deze vorm van referendum, een bindend correctief kan het bindend correctief referendum voorts een belangrijk referendum, "een sluitstuk van het representatieve stelsel" instrument zijn om te zorgen voor betrokkenheid bij het noemt. Een ander citaat van de Raad van State: "In zoverre politieke systeem. Het referendum betrekt een ruimere lijkt dit onderzoek te bevestigen dat de mogelijkheid om doorsnede van de bevolking bij de besluitvorming. Juist een referendum te houden, een van de maatregelen is die díe groepen burgers die in de representatieve democratie zouden kunnen bijdragen aan vermindering van de bij en het parlementaire stelsel minder aan bod komen en die bepaalde burgers bestaande gevoelens van isolement, minder gebruikmaken van andere kanalen voor politieke vervreemding en uitsluiting." participatie - lager en middelbaar opgeleiden bijvoorbeeld - kunnen zich in het referendum (als instrument) bijzonder Ik vond dat de heer Krol het in zijn bijdrage heel mooi zei: goed vinden." Ik citeer de staatscommissie vaak omdat ik dit referendum is een ventiel, een noodrem, stoom afblazen, het zelf niet mooier kan.