BİR CUMHURİYET AYDINI: VEDAT NEDİM TÖR Hikmet YAMAN YÜKSEK LİSANS TEZİ Eskişehir, 2017 BİR CUMHURİYET AYDINI: VEDAT NEDİM TÖR Hikmet YAMAN T.C. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Bilim Dalı YÜKSEK LİSANS TEZİ Eskişehir, 2017 T.C. ESKİŞEHİR OSMANGAZİ ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTİSÜ MÜDÜRLÜĞÜNE Hikmet YAMAN tarafından hazırlanan Bir Cumhuriyet Aydını: Vedat Nedim Tör başlıklı bu çalışma 03/08/2017 tarihinde Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Lisansüstü Eğitim ve Öğretim Yönetmeliğinin ilgili maddesi uyarınca yapılan savunma sınavı sonucunda başarılı bulunarak, jürimiz tarafından Tarih Anabilim Dalında Yüksek Lisans tezi olarak kabul edilmiştir. Başkan: Prof. Dr. Muzaffer DOĞAN Üye: Doç. Dr. Fahri YETİM Üye: Yard. Doç. Dr. Mehmet KAYIRAN ONAY …/08/2017 Prof. Dr. Hasan Hüseyin ADALIOĞLU Enstitü Müdürü .…/ 08/ 2017 ETİK İLKE VE KURALLARA UYGUNLUK BEYANNAMESİ Bu tezin Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Bilimsel Araştırma ve Yayın Etiği Yönergesi hükümlerine göre hazırlandığını; bana ait, özgün bir çalışma olduğunu; çalışmanın hazırlık, veri toplama, analiz ve bilgilerin sunumu aşamalarında bilimsel etik ilke ve kurallara uygun davrandığımı; bu çalışma kapsamında elde edilen tüm veri ve bilgiler için kaynak gösterdiğimi ve bu kaynaklara kaynakçada yer verdiğimi; bu çalışmanın Eskişehir Osmangazi Üniversitesi tarafından kullanılan bilimsel intihal tespit programıyla taranmasını kabul ettiğimi ve hiçbir şekilde intihal içermediğini beyan ederim. Yaptığım bu beyana aykırı bir durumun saptanması halinde ortaya çıkacak tüm ahlaki ve hukuki sonuçlara razı olduğumu bildiririm. Hikmet YAMAN VII ÖZET BİR CUMHURİYET AYDINI: VEDAT NEDİM TÖR YAMAN, Hikmet Yüksek Lisans – 2017 Tarih Anabilim Dalı Danışman: Doç. Dr. Fahri YETİM Bu çalışma, 1897 – 1985 yılları arasında yaşayan ve bir cumhuriyet aydını olan Vedat Nedim Tör’ün hayatını, entelektüel faaliyetlerini, Kadro Hareketi’yle ilişkisini ve bürokrasideki çalışmalarını kapsamaktadır. Tezin önemi ve problemi, Cumhuriyet Devriminin - aydın ilişkisi ve sonuçları itibariyle cumhuriyet döneminin önemli aydınlarından olan Vedat Nedim Tör üzerine bugüne kadar hiçbir çalışma yapılmamış olmasıdır. Bu çalışmanın amacı; cumhuriyet Türkiye’sine katkılarıyla önemli bir şahsiyet olan Vedat Nedim Tör’ün hayatı, eserleri ve çalışmaları hakkındaki bilgileri ortaya koyarak bilim dünyasına mütevazı bir katkı sunmaktır. Çalışma; “Giriş”, “Vedat Nedim Tör’ün Hayatı”, “Vedat Nedim Tör’ün Entelektüel Faaliyetleri”, “Kadro Hareketi ve Vedat Nedim Tör” ve “Vedat Nedim Tör’ün Bürokrasideki Çalışmaları” bölümlerinden oluşmaktadır. Giriş kısmında tezin konusu etraflıca tanımlanıp çalışmanın amacı, kapsamı, önemi ve kullanılan araştırma yöntemleri hakkında bilgi verilmiştir. Birinci bölümde Vedat Nedim Tör’ün aile, eğitim, çalışma ve siyasi hayatı eldeki belgeler ışığında aydınlatılmaya çalışılmıştır. Bir asra yakın ömründe yaşadıkları ve bir aydın olarak cumhuriyet Türkiye’sine kattığı değerler ortaya konmaya çalışılmıştır. VIII İkinci bölümde, çok yönlü aydın kişiliğiyle yaşadığı döneme damga vuran Vedat Nedim Tör’ün entelektüel faaliyetleri üzerinde durulmuştur. Ulaşılan belgelerden yola çıkılarak düşünce yapısı, tiyatro oyunları, denemeleri, anı çalışması, dergi yazıları, hikâye kitabı, gazete yazıları, kendisi hakkında çıkan yazılar ve diğer eserleri hakkında aydınlatıcı bilgiler ortaya konmaya çalışılmıştır. Üçüncü bölümde, Atatürk’ün izniyle kurulan Kadro dergisinde iki yıl neşriyat müdürlüğü de yapan bir aydın olarak Vedat Nedim Tör’ün Kadro Hareketi’yle ilişkisi üzerinde durulmuştur. Kadro Hareketi’nin kuruluşunda oynadığı rol, bu hareket içindeki faaliyetleri gerek idareci kişiliği gerek ekonomi, turizm ve kültür gibi konular üzerine yazdığı yazılarla Kadro Hareketi içerisindeki konumu ortaya konmaya çalışılmıştır. Dördüncü bölümde, aynı zamanda bir bürokrat da olan Vedat Nedim Tör’ün bürokrasideki çalışmaları üzerinde durulmuştur. Çeşitli devlet kurumları ve özel kuruluşlarda icra ettiği müdür, müdür muavinliği ve müşavirlik gibi görevleri boyunca yaptığı faaliyetler hakkında bilgi verilmiştir. Anahtar Sözcükler: Vedat Nedim Tör, Kadro Hareketi, Türkiye İşçi ve Çiftçi Sosyalist Fırkası IX ABSTRACT AS A REPUBLICAN INTELLECTUAL: VEDAT NEDİM TÖR YAMAN, Hikmet Master Thesis- 2017 Department of History Advisor: Assoc. Prof. Fahri YETİM This study is about Vedat Nedim Tör (1987-1985) who was a republican intellectual, his life, intellectual activities, his relationship with Kadro Movement and his bureucratic life. The importance and problem of this study derives from the fact that there has been no studies undertaken on Vedat Nedim Tör so far in terms of Republican Revolution’s intellectual relationship and its outcomes. The purpose of the study is to contribute to the field of historical studies by laying out information in relation to Tör’s life, various works and work life. The study consists of following chapters; “Introduction”, “The Life of Vedat Nedim Tör”, “Intellectual Activities of Vedat Nedim Tör”, “Kadro Movement and Vedat Nedim Tör”, “Vedat Nedim Tör’s Work in Bureuacracy”. In the introduction chapter, the topic of the study is thoroughly elaborated on and information is provided in relation to the purpose, scope, importance and the methods of research. In the first chapter, the life, education, work life and political life of Vedat Nedim Tör is elaborated on in light of available documents. His experiences and as a republican intellectual the values he has added to the Republic of Turkey are touched upon. X In the second chapter, the focus is on the intellectual activities of Vedat Nedim Tör who has left his mark on the era he left with his versatile personality. From the ascertained documents, his mentality, theathre work, essays, magazine articles, memoir work, story book, newspaper articles, articles about him and his other works are elaborated on. In chapter three, Vedat Nedim Tör’s relationship with Kadro Movement which was founded with Ataturk’s permisson, the role he played in the movement, his activities as part of this movement and position within the movement in terms of his managerial position as well as his articles on economy, tourism and culture are discussed. In the fourth chapter, Tör’s bureucratic life is elaborated on. Information is provided in relation to his various positions, i.e. manager, deputy manager, consultant etc., in different state departments and private sector. Key Words: Vedat Nedim Tör, Kadro Hareketi, Turkey Labourer and Farmer Socialist Party XI İÇİNDEKİLER KABUL VE ONAY …………………………………………………………...… VI ETİK İLKE VE KURALLARA UYGUNLUK BEYANNAMESİ………………..VII BİLDİRİM ………………………………………………………………………. VIII ÖZET ……………………………………………………………………………. IX ABSTRACT ……………………………………………………………………... XI İÇİNDEKİLER …………………………………………………………………. XIII EKLER LİSTESİ…………………………………………………………………. XV KISALTMALAR LİSTESİ …………………………………………………….. XVI ÖNSÖZ………………………………………………………………………… XVII GİRİŞ ……………………………………………………………………………. 1 BİRİNCİ BÖLÜM VEDAT NEDİM TÖR’ÜN HAYATI 1.1.Vedat Nedim Tör’ün Aile Hayatı ………………………………………… 5 1.2.Vedat Nedim Tör’ün Eğitim Hayatı ……………………………………… 6 1.3.Vedat Nedim Tör’ün Çalışma Hayatı ……………………………………. 6 1.4. Vedat Nedim Tör’ün Siyasi Hayatı ……………………………………… 7 İKİNCİ BÖLÜM VEDAT NEDİM TÖR’ÜN ENTELEKTÜEL FAALİYETLERİ 2.1. Vedat Nedim Tör’ün Eserleri ……………………………………………. 11 2.1.1. Vedat Nedim Tör’ün Düşünce Yapısı .…………………………. 11 2.1.2. Tiyatro Oyunları ...……………………………………………… 15 2.1.3. Denemeleri ………………………………………………………. 20 2.1.4. Anı Çalışması ……………………………………………………. 26 2.1.5. Dergi Yazıları …………………………………………………… 27 XII 2.1.6. Hikaye Kitabı …………………………………………………… 31 2.1.7. Gazete Yazıları ……………………………………………….…. 32 2.1.8. Hakkında Çıkan Yazılar ……………………………………….. 46 2.1.9. Diğer Eserleri ……………………………………………………. 57 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM KADRO HAREKETİ VE VEDAT NEDİM TÖR 3.1. Kadro Hareketinin Kuruluşu ……………………………………………. 64 3.2. Kadro Hareketinin Faaliyetleri ……………………………………….…. 72 3.3. Kadro Hareketi İçerisinde Vedat Nedim Tör’ün Konumu ………….… 77 3.4. Kadro Hareketinin Kapatılması …………………………………………… 79 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM VEDAT NEDİM TÖR’ÜN BÜROKRASİDEKİ ÇALIŞMALARI 4.1. Milli İktisat ve Tasarruf Cemiyeti Müdürlüğü ……………………….… 82 4.2. Matbuat Umum Müdürlüğü ………………………………….………….. 83 4.3. Turizm Müdürlüğü …………………………………………………….…. 84 4.4. Ankara Radyosu Müdürlüğü …………….…………………………….… 85 4.5. Ankara Elektrik Şirketi Müdür Muavinliği ….………………….……… 86 4.6. Yapı Kredi Bankasındaki Müşavirlik Görevi ….……………….………. 87 4.7. Akbank Görevi ……………………………………………………………. 88 4.8. Newyork Sergisi Görevi ………………………………………………….. 90 4.9. Avrupa Tetkik Seyahati Görevi ……………………………….………… 91 SONUÇ ………………………………………………………………………… 92 KAYNAKÇA ………………………………………………………………..… 94 EKLER ……………………………………………………………………….... 100 XIII EKLER LİSTESİ Ek-1: Vedat Nedim Tör’ün Newyork’tan Refik Saydama Yazdığı Mektup 100 Ek-2: Vedat Nedim Tör’ün Celal Bayar’a gönderdiği irtica ile ilgili mektup 103 Ek-3: Cumhurbaşkanlığı Genel Katipliği’nin Başbakan Adnan Menderes’i Tör’ün mektubu hakkında bilgilendirmesi 106 Ek-4: Vedat Nedim Tör’ün yurt dışı görevlendirmesiyle ilgili kararnamesi 107 Ek-5: Vedat Nedim Tör’ün Newyork sergisi ile ilgili kararnamesi 108 Ek-6: Vedat Nedim Tör’ün Cumhuriyet’teki vefat haberi 109 Ek-7: Şevket Süreyya Aydemir’in Milliyet’teki Kadro hareketi yazısı 110 Ek-8: Vedat Nedim Tör’ün vefatıyla ilgili Milliyet’te çıkan haber 111 XIV KISALTMALAR LİSTESİ BCA : Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi CHF : Cumhuriyet Halk Fırkası CHP : Cumhuriyet Halk Partisi İSAM :