VICEVERSA_11_2006_OK.qxp 27/02/2006 11:30 PÆgina 3 REVISTA GALEGA DE TRADUCIÓN VICEVERSA Nº 11 (2005) VICEVERSA_11_2006_OK.qxp 27/02/2006 11:30 PÆgina 4 SECRETARIO Alberto Álvarez Lugrís CONSELLO DE REDACCIÓN Valentín Arias López Teresa Caneda Cabrera Gonzalo Constenla Bergueiro Anxo Fernández Ocampo Xosé Mª Gómez Clemente Ana Luna Alonso Camino Noia Campos Antón Palacio Sánchez COMITÉ ASESOR José Bento, Lisboa Américo Ferrari, Xenebra Xesús Ferro Ruibal, Pontevedra Albert Rivas, Barcelona Antón Santamarina, Santiago Xabier Senín Fernández, Santiago Josu Zabaleta, Euskadi DESEÑO CAPA: Antón Pulido UNIVERSIDADE DE VIGO Departamento de Filoloxía Galega e Latina REDACCIÓN: Dto. de Filoloxía Galega e Latina da Universidade de Vigo 36310 Vigo - Galicia ISSN 1135-8920-7-8 IMPRESIÓN: Tórculo Artes Gráficas. Rúa de Álvaro Cunqueiro, 3 - baixo. 36205 Vigo. D. Legal: VG.371-2005 Este volume de VICEVERSA publícase cunha axuda da Dirección Xeral de I+D da Xunta de Galicia VICEVERSA_11_2006_OK.qxp 27/02/2006 11:30 PÆgina 5 SUMARIO TEORÍA E HISTORIA DA TRADUCIÓN . 9 MANUEL FERNÁNDEZ RODRÍGUEZ. Escritura como renuncia. As traducións de José Ángel Valente . 11 IAGO CASTRO BUERGUER. Unha visión sistémica das tra- ducións de Cunqueiro no Faro de Vigo . 23 SUZANNE JILL LEVINE. Xogos verbais e tradución . 51 XOSÉ MANUEL DASILVA. A república dos soños, de Nélida Piñon, en galego . 57 JORGE LUIS BUENO ALONSO. De Frisia a Fisterra, ou como facer unha tradución aliterativa á lingua galega do poema épico anglosaxón Beowulf . 77 En voz allea, V Simposio galego de tradución: - GIUSEPPE TAVANI. A tradución ao italiano de Xa vai o Grifón no vento de Alfredo Conde . 95 - BEGO MONTORIO. Escalas dunha viaxe inacabada (tradu- cir do galego ó éuscaro) . 107 - LAURENCE MALINGRET. Algunhas reflexións sobre a tra- dución literaria do galego ó francés . 119 - ANTÓNIO LUIS CATARINO. Tradução e edição: artes à deriva? . 129 - ELISABETE RAMOS. Os "erros" de Erros e Tánatos . 133 INSTRUMENTA . 139 XAVIER GÓMEZ GUINOVART E ÁNXELES TORRES- PADÍN. Metodoloxía e ferramentas do traballo terminolóxico baseado en corpus: do Corpus Lingüístico da Universidade de Vigo ao Vocabulario xurídico-administrativo galego-castelán . 141 XAVIER GÓMEZ GUINOVART E ELENA SACAU FON- TENLA. Técnicas para o desenvolvemento de dicionarios de tradución a partir de córpora aplicadas na xeración do Dicionario CLUVI Inglés-Galego . 159 JOSÉ YUSTE FRÍAS. Ortografía técnica nos textos franceses (III): Os símbolos (primeira parte) . 173 5 VICEVERSA_11_2006_OK.qxp 27/02/2006 11:30 PÆgina 6 TRADUCIÓNS XUSTIFICADAS . 183 XOSÉ MANUEL VIEITES. Traducir para o teatro. Ámbitos e niveis na xustificación das traducións . 185 RAMÓN GUTIÉRREZ IZQUIERDO. Sobre a tradución da poesía lírica. Os sonetos de Shakespeare. Música e sentido: o soneto CXXVIII . 195 MARÍA CUQUEJO. A elocuencia do silencio. As ondas de Virxinia Wolf . 213 JOSÉ CARRACEDO FRAGA. A propósito dunha tradución dos Carmina Burana . 219 JOSÉ DOBARRO POSADAS. Tradución ó galego de Metamorfoses de Ovidio . 227 CRÍTICAS E RECENCIÓNS . 239 Ao redor da tradución institucional. La traducción en el ámbito institucional: autonómico, estatal y europeo, de Cruces Colado & Luna Alonso (eds.) ÓSCAR FERREIRO VÁZQUEZ . 241 O nacemento da interpretación de conferencias. De Paris à Nurembergh. Naissance de l'interpretation de conférence. SIL- VIA MASCUÑÁN TOLÓN . 245 Vocabulario de economía, de Almeida Alexandre, Fernando Manuel; Giménez Fernández, Eduardo Luís; Lores Insua, Francisco Xavier e Polomé, Philippe (coords.). XOÁN MON- TERO DOMÍNGUEZ . 251 Os procedementos técnicos de tradución (volta tras volta). Procedimentos técnicos de tradução (Uma nova proposta), de Gonçalves Barbosa. XOSÉ MANUEL DASILVA . 257 Baixo o impulso da repetición. Historia de la traducción en España, de Lafarga & Pegenaute (eds.). ANXO FERNÁNDEZ OCAMPO . 261 As recensións de BIVIR. Daisy Miller. MOISÉS RODRÍGUEZ BARCIA . 267 As ondas de Virxinia Wolf. A escritura resiste a barbarie? . 271 VANESSA SILVA FERNÁNDEZ O diario de Ana Frank. XOÁN MANUEL GARRIDO VILARIÑO . 277 A república dos soños de Nélida Piñón. ANXOS GARCÍA FONTE . 287 Babel entre nós. Escolma dos textos sobre a traducción en Galicia. ANTÓN PALACIO SÁNCHEZ . 291 6 VICEVERSA_11_2006_OK.qxp 27/02/2006 11:30 PÆgina 7 INFORMACIÓNS . 299 Traducións ao galego no ano 2004: unha boa colleita. GONZA- LO COSTENLA BERGUEIRO . 301 Traspasando fronteiras. Traducións do galego a outras linguas. LEANDRO GARCÍA BUGARÍN . 311 O éxito de A república dos soños en Galicia (xunto cunha refle- xión de Nélida Piñon sobre o feito tradutor). XOSÉ MANUEL DASILVA . 321 IV Premio Plácido Castro de tradución (2005). ALBERTO ÁLVAREZ LUGRÍS . 333 V Simposio galego de tradución: En voz allea. ALBERTO ÁLVAREZ LUGRÍS . 335 Notas para os autores . 339 7 VICEVERSA_11_2006_OK.qxp 27/02/2006 11:30 PÆgina 8 VICEVERSA_11_2006_OK.qxp 27/02/2006 11:30 PÆgina 9 Teoría e historia da tradución Escritura como renuncia. As traducións de José Ángel Valente. Manuel Fernández Rodríguez Unha visión sistémica das traducións de Cunqueiro no Faro de Vigo. Iago Castro Buerguer Xogos verbais e tradución. Suzanne Jill Levine A república dos soños de Nélida Piñon, en galego. Xosé Manuel Dasilva De Frisia a Fisterra, ou como facer unha tradución aliterativa á lingua galega do poema épico anglosaxón Beowulf. Jorge Luis Bueno Alonso V Simposio galego de tradución: En voz allea. - A tradución ao italiano de Xa vai o Grifón no vento de Alfredo Conde. Giuseppe Tavani - Escalas dunha viaxe inacabada (traducir do galego ao éuscaro). Bego Montorio - Algunhas reflexións sobre a tradución literaria do galego ó francés. Laurence Malingret - Tradução e edição: artes à deriva? António Luis Catarino - Os “erros” de Erros e Tánatos. Elisabete Ramos 9 VICEVERSA_11_2006_OK.qxp 27/02/2006 11:30 PÆgina 10 VICEVERSA_11_2006_OK.qxp 27/02/2006 11:30 PÆgina 11 ESCRITURA COMO RENUNCIA. AS TRADUCIÓNS DE JOSÉ ÁNGEL VALENTE Manuel Fernández Rodríguez I. E. S. Fontem Albei, A Fonsagrada, Lugo Resumo O labor creativo desenvolvido no terreo lírico, ensaístico e narrativo, polo poeta ourensán José Ángel Valente (Ourense 1929 - Xenebra 2000) atopa unha continuación na súa faceta de tradutor, que serve como interlocutor nun diálogo estético, ideolóxico e vital. Este artigo pretende tracexar algúns dos fundamentos ideolóxicos que subxacen na elaboración das versións literarias realizadas por Valente e que comunican, a xeito de veas ocultas, a palabra allea coa propia. As formas específicas da tradución valentiana, os temas dominantes, os autores e obras elixidos sérvenlle como guía ó lector para coñecer e recoñecer os procedementos da palabra poética no sentido máis rigoroso desta, a súa continuidade e duración na forma de múltiples con- fluencias de sentido e forma que Valente se limita a desvelar. Palabras clave: Tradución literaria; Ideoloxía; Valente Abstract The creative labor developed in the lyric and prose (narrative and essay) areas, by the galician poet José Ángel Valente (Ourense 1929 - Geneva 2000) finds a continuation in his work as a translator, that serves as a speaker in an aesthetic, ideological and vital dialogue. This article intends to trace some of the ideological bases that underlie the elaboration of the literary versions accomplished by Valente and that communicate, as a hidden stream, the foreign word with the one’s own. The specific forms of the Valentian transla- tion, the dominant topics, the authors and works selected serve as a guide to the reader, allowing us to know and recognize the procedures of the poetic word in its most rigorous sense of this, its continuity and duration in the form of multiple sense and form confluences that Valente barely reveals. Key words: Literary translation; Ideology; Valente Dabondo coñecidos son os problemas que suscita a translación dun texto dunha lingua a outra. A fidelidade ó sentido e á forma e, sobre todo, á unida- de resultante da unión de ambas caras do signo, son obxectivos raramente alcanzables na súa totalidade. Se isto é certo no caso das traducións máis pragmáticas, que se poden cinguir á literalidade con maior facilidade, éo VICEVERSA 11 (2005) 11-22 11 VICEVERSA_11_2006_OK.qxp 27/02/2006 11:30 PÆgina 12 moito máis, obviamente, se nos atopamos diante dun texto literario, sobre todo se pertence á lírica, onde se verifica como en poucos outros lugares o feito de que a suma dos significados parciais dos signos poéticos non equiva- le ó sentido global e total do texto. Poderíase dicir, xa que logo, que toda tra- dución vén ser unha reactualización dun proceso creativo orixinario, posto que no tradutor deben confluír amalgamadas as figuras do lector e do creador, decodificando o sentido xeral do texto e dándolle unha forma necesariamen- te diferente que leve aparellado un sistema de designacións equivalente. Este problema aínda se complica —ou enriquece— máis, cando resulta que o tradutor é así mesmo un creador, é dicir, un lector e autor especializa- do, imbuído do mundo semántico lírico. Este é o caso do poeta ourensán José Ángel Valente. É xa coñecida a súa continua dedicación ó mundo da tradu- ción, tanto dende un punto de vista profesional como, sobre todo, en tanto que tradutor e versionador de grande cantidade de poetas de tódalas épocas e lin- guas. Mesmo incluso na súa faceta ensaística é posible atopar moi numerosas alusións a problemas e conceptos lingüísticos que teñen que ver coa expresión lingüística e máis estritamente a poética, a esencialidade da linguaxe, a pragmática da comunicación e a súa problemática histórica ou