Diversiteit in de gemeenteraad Ervaringen van raadsleden met een migratieachtergrond 1986-2018 Alfons Fermin - Zeki Arslan - Peter Zwaga Fermin Onderzoek & Advies Migratie Diversiteit Stad en Samenleving Colofon Een uitgave van: - Fermin Onderzoek & Advies, Utrecht - Platorm Sociale Binding, Amsterdam Teksten van: - Alfons Fermin - Zeki Arslan - Peter Zwaga Omslag en vormgeving: Frits Nieste, Zaandam ©2021 Diversiteit in de gemeenteraad Ervaringen van raadsleden met een migratieachtergrond 1986-2018 Alfons Fermin - Zeki Arslan - Peter Zwaga Fermin Onderzoek & Advies – Platform Sociale Binding 1 Inhoud Voorwoord ............................................................................................................................................... 5 Samenvatting ........................................................................................................................................... 6 Hoofdstuk 1. Inleiding ........................................................................................................................... 11 1.1 Achtergrond en onderzoeksvragen ............................................................................................ 11 1.2 Doelstelling .................................................................................................................................. 12 1.3 Aanpak onderzoek ....................................................................................................................... 12 1.4 Gebruikte terminologie ............................................................................................................... 14 1.5 Opbouw publicatie ...................................................................................................................... 15 Hoofdstuk 2. Lokale politieke participatie van burgers met een migratieachtergrond, 1986-2018 .. 17 2.1 Kiesrecht voor migranten: wetswijzing en debat....................................................................... 17 2.1.1 Wetswijziging ........................................................................................................................ 17 2.1.2 Politieke debat rond de wetswijziging .................................................................................. 18 2.2 Ontwikkeling van het actief lokaal kiesrecht voor burgers met een migratieachtergrond ..... 20 2.2.1 Inleiding ................................................................................................................................. 20 2.2.2 Opkomst ................................................................................................................................ 21 2.2.3 Stemgedrag ........................................................................................................................... 23 2.3 Ontwikkeling van het passief lokaal kiesrecht voor burgers met een migratieachtergrond ... 24 2.3.1 Aantallen raadsleden met een migratieachtergrond ........................................................... 25 2.3.2 Diversiteit en partijlidmaatschap .......................................................................................... 28 2.3.3 Voorkeurstemmen ................................................................................................................ 29 2.3.4 Ondervertegenwoordiging .................................................................................................... 30 2.4 Maatschappelijk debat over raadsleden met een migratieachtergrond .................................. 34 2.4.1 Democratie, kiesrecht en nationaliteit ................................................................................. 34 2.4.2 Vertegenwoordiging en diversiteit ....................................................................................... 36 2.5 Veranderingen in het lokale politieke landschap....................................................................... 38 2.6 De wisselwerking tussen lokale politieke participatie en de emancipatie van migranten ...... 40 2.6.1 Inleiding ................................................................................................................................. 40 2.6.2 Sociaal kapitaal en politieke participatie .............................................................................. 41 2.6.3 De tweede generatie ...................................................................................................... 43 2.6.4 Doorstroming naar functies in politiek en openbaar bestuur ....................................... 44 Hoofdstuk 3. Portretten van raadsleden met een migratieachtergrond, 1986-2018 ......................... 46 3.1 Inleiding ....................................................................................................................................... 46 3.2 Portretten van raadsleden 1986-2018 ........................................................................................ 48 2 Hoofdstuk 4. Vergelijkende analyse van ervaringen van raadsleden met een migratieachtergrond .............................................................................................................................................................. 102 4.1 Inleiding ..................................................................................................................................... 102 4.2 Kenmerken van de raadsleden ................................................................................................. 103 4.2.1 Kenmerken raadsleden eerder onderzoek ......................................................................... 103 4.2.1 Kenmerken van de 19 door ons geïnterviewde oud-raadsleden........................................ 104 4.3 Politiek actief worden ............................................................................................................... 106 4.3.1 Eerder onderzoek ................................................................................................................ 106 4.3.2 Vergelijking met ervaringen 19 oud-raadsleden................................................................. 107 4.4 Toegang tot de raad .................................................................................................................. 108 4.4.1 Eerder onderzoek ................................................................................................................ 108 4.4.2 Vergelijking met ervaringen 19 oud-raadsleden................................................................. 109 4.5 Ervaringen tijdens het raadslidmaatschap ............................................................................... 109 4.5.1 Eerder onderzoek ................................................................................................................ 109 4.5.2 Vergelijking met ervaringen 19 oud-raadsleden................................................................. 115 4.6 Uit de raad en politieke carrière ............................................................................................... 119 4.6.1 Eerder onderzoek ................................................................................................................ 119 4.6.2 Vergelijking met ervaringen 19 oud-raadsleden................................................................. 120 4.7 Reflectie en lessen ..................................................................................................................... 121 4.7.1 Reflectie............................................................................................................................... 121 4.7.2 Lessen .................................................................................................................................. 123 Hoofdstuk 5. Diversiteitsbeleid van politieke partijen ...................................................................... 125 5.1 Werving en selectie van kandidaten voor gemeenteraden ..................................................... 125 5.2 Aandacht voor diversiteit in politieke partijen ........................................................................ 129 5.3 Diversiteitsbeleid en -netwerken van vier politieke partijen in 2020 ..................................... 133 Hoofdstuk 6: Conclusies ...................................................................................................................... 138 6.1 Inleiding ..................................................................................................................................... 138 6.2 Ontwikkeling van het lokaal kiesrecht ..................................................................................... 138 Totstandkoming van het lokaal kiesrecht voor niet-Nederlanders ............................................. 138 Opkomst en stemgedrag van kiezers met een migratieachtergrond, 1986-2018 ....................... 139 Aantallen raadsleden met een migratieachtergrond en partij-affiliatie, 1986-2018 .................. 139 Veranderingen in politieke participatie in hun context ............................................................... 140 De wisselwerking tussen politieke en maatschappelijke participatie en integratie .................... 141 6.3 Diversiteitsbeleid van politieke partijen .................................................................................. 141 6.4 Vergelijkende analyse van ervaringen van raadsleden met een migratieachtergrond.......... 143 6.5 Nabeschouwing en lessen ......................................................................................................... 146 3 Bijlage