natuurhistorisch maandblad oktober 2011 jaargang 100 | 10 173 Grenspark Maas-Swalm-Nette – Naturpark Maas- Schwalm-Nette Leo Reyrink, Duits-Nederlands Grenspark Maas-Swalm-Nette, Godsweerderstraat 2, NL- 6041 GH Roermond Karakteristieke landschappen [figuur 1] en hoge natuur- veau georganiseerd samen te werken. Het Duitse begrip Naturpark omvat enerzijds het feitelijk geografisch begrensde gebied en ander- waarden leidden tot de oprichting van het Duits-Neder- zijds de organisatie die de belangen van dit gebied behartigt. landse Grenspark Maas-Swalm-Nette. De kern van het De Nederlandse wetgeving kent geen vergelijkbare gebiedstatus. Qua doelstellingen komt de status van Duitse Naturparken goed over- Grenspark omvat ruim 10.000 ha Natura 2000-gebieden. een met die van de Nederlandse nationale landschappen uit de Nota Ondanks de verschillen tussen Nederlandse en Duitse Ruimte (Ministeries van VROM, LNV, VENW en EZ, 2006). Naturparken worden in Duitsland door speciaal daartoe opgerichte regionale orga- natuurgebieden, nationale parken en nationale landschap- nisaties van lagere overheden bestuurd; in Nederland valt dit onder de pen werd de afgelopen 25 jaar aan weerszijden van de grens regie van de provincies. een flinke natuurimpuls gerealiseerd. nationaal park versus nationalpark nationaal landschap versus naturpark Naast de nationale landschappen bestaan er in Nederland 20 natio- nale parken. Ze zijn gedefinieerd als gebieden van tenminste 1.000 ha, Natuur en landschap kunnen dan nog zo bijzonder zijn, in een grens- bestaande uit natuurterreinen, wateren en/of bossen, met karakteris- overschrijdende regio doet zich al direct het probleem voor, dat de tieke landschappen, flora en fauna, waar goede mogelijkheden aan- beschermingsstatus van gebieden aan weerszijden van de grens wezig zijn voor recreatief medegebruik. De nationale parken hebben niet altijd direct vergelijkbaar is. Dat geldt ook voor het Duits-Ne- in Nederland geen formele juridische status (Ministerie van LNV, 1993). derlandse Grenspark Maas-Swalm-Nette . In de natuurbeschermingswet van de Bondsrepubliek (BnatschG, De natuurbeschermingswet van de Bondsrepubliek (BnatschG, 2009) 2009) worden nationale parken gedefinieerd als grote eenheden ka- voorziet in de mogelijkheid voor de deelstaten om Naturparken aan rakteristieke natuur die voor het merendeel voldoen aan de eisen van te wijzen. De deelstaat Nordrhein-Westfalen heeft dit ook gedaan. beschermde natuurgebieden. Ze bestaan voor een overwegend deel Een Naturpark wordt hier gedefinieerd als een gebied dat als eenheid uit een door de mens niet of nauwelijks beïnvloed landschap, waar wordt beheerd en ontwikkeld met de volgende eigenschappen: sprake is of in de toekomst kan zijn van een ongestoord verloop van - een groot gebied dat voornamelijk uit natuur- en landschapsbe- natuurlijke processen en dynamiek. Deze eis van een hoge mate van schermingsgebieden bestaat; eigen dynamiek en grootschaligheid heeft ertoe geleid, dat er in Nor- - landschappelijk bijzonder geschikt is voor recreatie en duurzaam drhein-Westfalen tot nu slechts één nationaal park (Nationalpark Ei- toerisme; fel, ruim 10.000 ha) is aangewezen. Toepassing van deze definitie in - de planologische functie recreatie heeft; Nederland zou het aantal nationale parken praktisch tot nul herlei- - waarin het beleid gericht is op behoud, herstel en ontwikkeling van karakteristieke landschappen en de daarbij behorende verscheidenheid aan soorten en biotopen; - waarin een duurzaam gebruik van deze landschap- pen wordt nagestreefd; - dat bijzonder geschikt is voor duurzame regionale ontwikkeling. Verder is als voorwaarde voor de instelling van een Na- turpark geformuleerd, dat er een organisatie is die de zorg voor het Naturparkgebied op zich neemt. In de Duitse Naturparken zijn de gebiedsfuncties recreatie en duurzaam toerisme de reden om op regionaal ni- FIGUUR 1 Het Elmpter Bruch (foto: K. Homberg). 174 oktober 2011 jaargang 100 | 10 natuurhistorisch maandblad den. De nationale parken in Duitsland worden anders dan in Neder- borst (Luscinia svecica), Wespendief (Pernis apivorus), Nachtzwaluw land niet via een overlegorgaan beheerd, maar staan onder directe (Caprimulgus europaeus) en IJsvogel (Alcedo atthis) en de beteke- regie van het verantwoordelijke ministerie van de betreffende deel- nis van de Krickenbecker Seen voor overwinterende en doortrek- staat. kende Nonnetjes (Mergus albellus), Visarenden (Pandion haliaetus), Samenvattend kan gesteld worden dat Duitse nationale parken Zwarte wouwen (Milvus migrans) en Roerdompen (Botaurus stel- vooral grote eenheden natuur zijn en dat het zwaartepunt er ligt op laris). Aan Nederlandse zijde werden binnen het Grenspark geen ge- de hoofdfunctie natuurbescherming en het toelaten van de natuur- bieden aangemeld op basis van de Vogelrichtlijn. In tabel 1 zijn de lijke processen. In de veel kleinere Nederlandse nationale parken Natura 2000-gebieden in het Grenspark weergegeven die op basis ligt het zwaartepunt naast natuurbescherming tevens op milieu- van de Habitatrichtlijn werden aangewezen. educatie, duurzame recreatie en onderzoek. Wat de doelstellingen De Nederlandse en Duitse Natura 2000-gebieden vormen de groe- betreft zijn ze eerder tussen de nationale parken en Naturparken in ne kern van het Grenspark Maas-Swalm-Nette met een gezamenlij- Duitsland te plaatsen. Daarom is het niet verwonderlijk dat het aan ke oppervlakte van ruim 10.000 ha. Nederlandse zijde binnen de gemeenten Roerdalen en Roermond gelegen Nationaal Park De Meinweg tot nu niet met de Duitse na- tuurgebieden tot een ‘internationaal’ park kon worden uitgebreid, oprichting grenspark maas-swalm-nette ondanks het feit dat het Nederlands-Duits Meinweggebied vanaf de Middeleeuwen tot begin 19e eeuw een onlosmakelijke eenheid In Duitsland zijn de eerste Naturparken in de jaren vijftig van de vo- vormde (venner, 1985). rige eeuw ontstaan. De groothandelaar Alfred Toepfer uit Hamburg sprak in 1954 als voorzitter van de vereniging Naturschutzparke als eerste over de instelling van 25 Naturparken in Duitsland (Liesen et beschermde gebieden en natura 2000 al., 2008). Vernieuwend in Duitsland was toendertijd, dat de functie voor de recreatie gelijkgesteld werd met de functie voor de bescher- De Nederlandse Natuurbeschermingswet (staatsblaD, 1998) voor- ming van natuur en landschap, en dat Naturparken uitdrukkelijk als ziet in de aanwijzing van beschermde natuurmonumenten, be- taak zouden moeten hebben deze beide functies harmonisch met schermde landschapsgezichten en Natura 2000-gebieden (staats- elkaar te verbinden (Liesen et al., 2008). blaD, 2009) op basis van de Europese Vogelrichtlijn (EG, 1979) en de In 1965 werd door de regionale overheden (districten ~ Kreisen) Vier- Habitatrichtlijn (EG, 1992). sen, Heinsberg en Kleve en de Stadt Mönchengladbach het Duit- Naturschutzgebiete in Duitsland zijn goed vergelijkbaar met de se Naturpark Schwalm-Nette opgericht. Dit Duitse Naturpark ligt beschermde natuurmonumenten in Nederland en de Landschaft- langs de grens met Nederland en wordt in het noorden begrensd schutzgebiete komen goed overeen met de landschapsgezichten door de snelweg Venlo-Duisburg, in het oosten door Mönchenglad- uit de Nederlandse Natuurbeschermingswet. De status van gebie- bach en in het zuiden door Heinsberg. De oppervlakte bedraagt cir- den die op basis van de Europese Vogelrichtlijn en/of de Habita- ca 435 km2. Het Naturpark werd aangewezen vanwege de hoge na- trichtlijn zijn aangewezen zijn grensoverschrijdend het best te ver- tuurwetenschappelijke en landschappelijke waarde van meerdere gelijken; wel worden per land andere criteria gebruikt. grote natuurgebieden, grote boscomplexen, de unieke beekdalen Het gebied rond de Krickenbecker Seen [figuur 2] en grote delen van Swalm en Nette en karakteristieke landschappen. (7.272 ha) van het boscomplex van Kaldenkerken tot in de Mein- Tijdens de officiële oprichting op 18 maart 1966 in Burg Wassenberg weg werden op basis van de Europese Vogelrichtlijn beschermd (DE werd in aanwezigheid van Charles van Rooy, de toenmalige gouver- 4603-401: Vogelschutzgebiet “Schwalm-Nette-Platte mit Grenz- neur van de provincie Limburg, de wens uitgesproken te komen tot wald und Meinweg). De aanwijzing berustte vooral op broedvo- een engere grensoverschrijdende samenwerking (DahMen, 1985). gelpopulaties van nationale betekenis, zoals van de Boomleeuwe- In het voor het Duitse Naturpark Schwalm-Nette opgestelde land- rik (Lullula arborea), Zwarte specht (Dendrocopus martius) Blauw- schaps- en inrichtingsplan (DahMen et al., 1973) werd voor het eerst melding gemaakt van een internationaal Grenspark. De auteurs geven uitdrukkelijk aan dat Naturpark in het Ne- derlands als term niet geschikt is en daarom als ‘Grens- park’ vertaald dient te worden. Met de ondertekening op 30 maart 1976 in Düsseldorf van een overeenkomst door de Nederlandse overheid en het land Nordrhein-Westfalen werd de grensoverschrijden- de samenwerking in het Duits-Nederlandse Grenspark Maas-Swalm-Nette formeel gestart (GV. NW., 1977). Doel van de samenwerking was de sturende ontsluiting van natuur en landschap voor duurzame recreatie, beheer en ontwikkeling van natuur en landschap, milieueducatie en FIGUUR 2 De Krickenbecker Seen vormen een belangrijk element van het Grenspark Maas-Swalm-Nette (foto: S. Weich). natuurhistorisch maandblad oktober 2011 jaargang 100 | 10 175 Tabel 1 Duitsland opp. Habitatrichtlijngebieden in het Grenspark Maas-Swalm-Nette. DE 4603-301: Krickenbecker Seen – Kleiner De Witt-See* 1.255 ha * gelegen binnen