ISSN 0029-8247 1-2 (256-257) LXV INDEKS – 367605 NR 1-2/2012 cena 45 zł (w tym 5% VAT) 1-2/2012 Ochrona Zabytków Ochrona Zabytków ISSN 0029-8247 INDEKS – 367605 Ochrona Zabytków INFORMACJA O PRENUMERACIE WYDAWCA Prenumeratę „Ochrony Zabytków” można zamówić za pośrednictwem: RUCH SA ul. Szwoleżerów 9, 00-464 Warszawa Informacji o warunkach prenumeraty i sposobie zamawiania tel. 22 628 48 41, 622 60 92 udziela „RUCH” SA Oddział Krajowej Dystrybucji Prasy, e-mail: [email protected] 01-248 Warszawa, ul. Jana Kazimierza 31/33; tel. 22 532 87 31, 532 88 20, 532 88 16, fax 22 532 87 32; www.zabytek.pl www.ruch.pol.pl, [email protected] „Ochrona Zabytków” figuruje w wykazie czasopism (cz. B, poz. 120) punktowanych w ramach oceny FIRMA AMOS parametrycznej jednostek naukowych. Za publikację 01-785 Warszawa, ul. Broniewskiego 8a; tel. 22 639 73 67; w „Ochronie Zabytków” autor uzyskuje 4 punkty. e-mail: [email protected] Wersja papierowa „Ochrony Zabytków” (ISSN 0029-8247) jest wersją pierwotną (referencyjną) czasopisma. GARMOND PRESS SA 01-106 Warszawa, ul. Nakielska 3; tel./fax 22 836 69 21; RADA REDAKCYJNA e-mail: [email protected] Mariusz Czuba Paulina Florjanowicz dr inż. arch. Halina Landecka INMEDIO SP. Z O.O. prof. dr Bogumiła J. Rouba 90-446 Łódź, ul. Kościuszki 132; tel./fax 42 636 44 47; e-mail: [email protected] REDAKCJA Paulina Florjanowicz | redaktor naczelny KOLPORTER SA Beata Bauer | redaktor prowadzący 05-080 Izabelin, Mościska, ul. Bakaliowa 3; Andrzej Siwek | sekretarz redakcji tel. 22 355 05 65(66), fax 22 355 05 67(68); Olga Dyba | redaktor e-mail: [email protected] Laura Bakalarska | redaktor Tadeusz Sadowski | redaktor Piotr Berezowski | opracowanie graficzne Wydawnictwa Narodowego Instytutu Dziedzictwa do nabycia w siedzibie przy ul. Kopernika 36/40, 00-924 Warszawa, TŁUMACZENIA w godz. 9.00-15.00. Zamówienia można także składać telefonicznie: 22 826 93 52, Esplanada Language Solutions za pośrednictwem poczty elektronicznej: [email protected]. Spis dostępnych publikacji na stronie internetowej: www.zabytek.pl DRUK Geokart-International Sp. z o.o. Rzeszów Nakład 800 egz. Warszawa 2012 realizacje Ochrona Zabytków 1-2 (256-257) LXV 1-2/2012 Marek Konopka Aby z dawnego bytu wartości utrwalić i upowszechnić… 9 To preserve and disseminate values from the former existence… 33 Juliusz Wendlandt Od Ośrodka Dokumentacji Zabytków do Narodowego Instytutu Dziedzictwa 35 From the Centre for Documentation of Monuments to the National Heritage Board of Poland 45 Paulina Florjanowicz Narodowy Instytut Dziedzictwa czyli Ośrodek Dokumentacji Zabytków 50 lat później 49 The National Heritage Board of Poland – the Centre for Documentation of Monuments 50 years later 56 Andrzej Michałowski Ośrodek Ochrony Zabytkowego Krajobrazu Narodowa Instytucja Kultury. Historia struktury organizacyjno-prawnej. Lata 1977-2002 57 The Centre for the Protection of Historic Landscape, a National Institution for Culture – the history of the organisational and legal structure, years 1977-2002 72 Michał Grabowski Od Ośrodka Dokumentacji Zabytków do Narodowego Instytutu Dziedzictwa. Rewolucyjna zmiana czy procesowa kontynuacja zadań z zakresu archeologii? 73 From the Centre for Documentation of Monuments to the National Heritage Board of Poland. A revolutionary change or a procedural continuation of tasks relating to archaeology? 80 Roman Marcinek Dwadzieścia lat działalności ośrodków regionalnych 81 Twenty years of activity of regional centres 93 Ewa Nekanda-Trepka Zespół Ekspertów – 10 lat w służbie ochrony zabytków 95 The Team of Experts – 10 years serving the protection of monuments 100 1 realizacje Elżbieta Jagielska Rola Działu Analiz Konserwatorskich w realizacji zadań statutowych Narodowego Instytutu Dziedzictwa 101 The role of the Conservation Analyses Department in the performance of statutory tasks of the National Heritage Board of Poland 110 Michał Gradowski Dokumentacja zabytkowego złotnictwa 111 Documentation of historic silver work 115 Jerzy Szałygin Rejestr i ewidencja zabytków nieruchomych oraz ruchomych w działaniach Narodowego Instytutu Dziedzictwa 117 The role and tasks of the Monument Record and Register Department in the organisational structure of National Heritage Board of Poland 158 Arkadiusz Kołodziej Rejestr zabytków nieruchomych we wdrażaniu dyrektywy INSPIRE. Podsumowanie stanu prac w latach 2010-2011 159 Register of non-movable monuments in the implementation of the INSPIRE directive. Summary of the level of work progress in years 2010-2011 168 Bartosz Skaldawski Działalność edukacyjna Narodowego Instytutu Dziedzictwa 169 Educational activity of the National Heritage Board of Poland 182 Małgorzata Fokt-Willmann Europejskie Dni Dziedzictwa – pierwsze edycje 183 European Heritage Days – first editions 186 Marcin Rembacz Wspólny temat i ogólnopolska inauguracja – dalszy rozwój Europejskich Dni Dziedzictwa w Polsce 187 The common topic and the nationwide inauguration in Poland – the further development of European Heritage Days in Poland 190 Marcin Sabaciński Dekada nowych wyzwań. Następcy Ośrodka Dokumentacji Zabytków w walce z przestępczością przeciwko zabytkom 191 The decade of new challenges. Successor of the Centre for Documentation of Monuments in the fighting of crime against monuments 198 2 realizacje Szanowni Państwo! Narodowy Instytut Dziedzictwa, wydawca „Ochrony Zabytków”, powstał w 2011 roku i już świętuje jubileusz 50-lecia działalności. Jak to możliwe? Narodowy Instytut Dzie- dzictwa, dawniej Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków jest bowiem praw- nym następcą wielce zasłużonej dla polskiego konserwatorstwa instytucji – Ośrodka Do- kumentacji Zabytków. ODZ został powołany do życia przez ówczesnego Ministra Kultury i Sztuki w 1962 roku i z sukcesem realizował swoje zadania przez cztery kolejne dekady. W 2002 roku z dawnego ODZ oraz Ośrodka Ochrony Zabytkowego Krajobrazu powstał Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków, do którego w roku 2007 dołączono Ośrodek Ochrony Dziedzictwa Archeologicznego. W 2011 roku decyzją ministra kultury i dziedzictwa narodowego KOBiDZ zmienił nazwę na Narodowy Instytut Dziedzictwa. Postanowiliśmy uczcić ten piękny jubileusz specjalnym wydaniem naszego pisma. Znajdą w nim Państwo informacje zarówno o czterdziestoletnim dorobku Ośrodka Do- kumentacji Zabytków oraz przypomnienie działalności Ośrodka Ochrony Zabytkowego Krajobrazu, jak i Ośrodka Ochrony Dziedzictwa Archeologicznego, które to instytucje z czasem utworzyły KOBiDZ, a następnie NID. Ostatni numer jubileuszowy „Ochrony Zabytków”, z okazji 40-lecia ODZ, ukazał się równo dekadę temu, na początku 2002 roku („Ochrona Zabytków” nr 1 z 2002 r.). Kilka miesięcy później ODZ przestał istnieć w swojej dotychczasowej formie. Jego idee konty- nuował Krajowy Ośrodek Badań i Dokumentacji Zabytków, a następnie Narodowy Insty- tut Dziedzictwa. Obecny numer jubileuszowy różni się jednak od tego sprzed dziesięciu lat. Kolejne artykuły zostały zestawione w taki sposób, aby ukazać ciągłość realizowanej misji naszej instytucji – artykułom historycznym towarzyszą teksty obecnych pracowni- ków NID, którzy prezentowane projekty kontynuują, dostosowując je jednak do współ- czesnych oczekiwań odbiorców i wykorzystując najnowszą metodologię. Nowatorstwo zresztą od samego początku było wizytówką ODZ – była to wszak jedna z pierwszych konserwatorskich instytucji na świecie, która w sposób zestandaryzowany gromadziła dokumentację o zasobie zabytkowym całego kraju. Warto o tym pamiętać. Zmieniająca się rzeczywistość każe dostosowywać metodykę naszych działań do wyzwań współczesności, jednak misja ODZ, zdefiniowana w statucie sprzed pół wieku pozostaje aktualna: „usprawnienie inwentaryzacji zabytków dla racjonalnego planowa- nia ich odbudowy i konserwacji”. Dziś oczywiście nie odbudowuje się już zabytków, ale misją NID nadal pozostaje tworzenie podstaw dla zrównoważonej ochrony dziedzictwa poprzez gromadzenie i upowszechnianie wiedzy o zabytkach, wyznaczanie standardów ich ochrony i konserwacji oraz kształtowanie świadomości społecznej celem zachowania dziedzictwa kulturowego Polski dla przyszłych pokoleń. Narodowy Instytut Dziedzictwa działa na styku wielu różnych obszarów aktywności państwa i społeczeństwa – stąd mnogość naszych projektów i różnorodność grup doce- lowych. W konsekwencji niezwykle trudno jest dotrzeć z informacją o pełnym spectrum naszej działalności do wszystkich zainteresowanych. Niniejszy tom także nie pomieścił artykułów dotyczących całej aktywności NID. Brakuje chociażby omówienia całego obszaru współpracy międzynarodowej, w tym tak ważnych zagadnień jak realizacja części zapisów konwencji Światowego Dziedzictwa UNESCO, czy realizowanej z powodzeniem od kilku lat współpracy eksperckiej z Radą Europy i Komisją Europejską. Nie wspominamy także o naszej aktywności na polu wspie- 3 realizacje rania działań konserwatorskich na Ukrainie i Białorusi, ani o wieloletnim programie rewitalizacji Parku Mużakowskiego, którym zresztą NID zarządza bezpośrednio. Nie ma mowy o roli NID w procesie uznawania najcenniejszych obiektów za Pomniki Historii i naszych intensywnych staraniach stworzenia ich silnej marki. Nie ma też omówienia wielu innych obszarów aktywności NID – nie dlatego, że są one mniej ważne, ale dlatego, że na wszystko po prostu nie starczyło miejsca. Przede wszystkim jednak ideą tego szczególnego numeru „Ochrony Zabytków” było pokazanie pierwotnych zadań ODZ oraz sposobu, w jaki dziś ich realizację kontynuuje NID. A zadań ciągle przybywa i będzie jeszcze wiele okazji, żeby o nich pisać, także