18 Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2012-1 (24) GİRİŞ Modern ça ğlarda toplumsal, kültürel, ekonomik ve siyasal geli şmeler o derce hızlı gerçekle şmekte ki, ço ğumuzun ya şamlarının bir parçasını olu şturan Abant İzzet Baysal Üniversitesi 25 yıl öncesi hayal edildi ğinde, ba şka bir dünyaya gitmi ş gibi hissederiz Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi – Journal of Social Sciences kendimizi. Bundan dolayı, tarihi olayları ele alırken, içinde bulunduğumuz Cilt / Volume: 2012-1 Sayı / Issue: 24 ortamın şartları ile geçmi şi de ğerlendirmek mümkün de ğildir. Geçmi şin yapısını ve şartlarını ortaya koyabilmek için ar şivler, 19. YÜZYIL SONLARINDA KASTAMONU V İLAYET İ defterler, anılar vb. yardımcı materyaller vardır. Tarihin yardımla şma içinde * oldu ğu co ğrafya da, içerdi ği be şeri, ekonomik, sosyal ve siyasi bilgilerle Cemal AVCI ara ştırdı ğımız dönemi aydınlatmamıza katkıda bulunmaktadır. ÖZET İş te bu nedenle Ali Tevfik Bey’in Hicri 1315, Miladi 1897 tarihli Ali Tevfik Bey’in 1897 tarihli Memalik-i Osmaniye Co ğrafyası adlı kitabında, Memalik-i Osmaniye Co ğrafyası adlı kitabı, o zamanların Osmanlı Devleti’nin Osmanlı Devletinin sınırları “Avrupa-yı Osmani”, “Asya-yı Osmani” ve “Afrika-yı her yönüyle foto ğrafını çekip bizlere sundu ğu için Tarih, Co ğrafya ve di ğer Osmani” ana ba şlıkları altında ele alınmı ştır. sosyal alanlarda ara ştırma yapacaklar için önemli bir belge niteli ği ta şımaktadır. Asya-yı Osmani ba şlı ğı altında anlatılan “Kastamonu Vilayeti” ara ştırmamızın Bu nedenle, 1897 yılında Osmanlı Devleti’nin sıkıntılı yıllarında Ali konusu olmu ştur. O dönemin idari yapılanmasına göre Kastamonu Vilayeti, bu gün il Tevfik Bey tarafından yazılmı ş olan Memalik-i Osmaniye Co ğrafyası adlı nadir olan Kastamonu, Bolu, Çankırı, Sinop, Düzce, Bartın, Karabük ve Zonguldak’ı eserin, bu gün kullanılan alfabeye çevirisini yaparak, o dönemi tasvir eden bu kapsamaktadır. çalı şmayı herkes için kullanılabilir bir hale getirmeye çalı ştık. Çalı şmamızda, Kastamonu Vilayeti’nin, sınır, nüfus, fiziki yapı, tarım ve Çalı şmamızda, Abant İzzet Baysal Üniversitesinin bir ferdi olarak, sanayi ürünleri, idare şekilleri ve önemli merkezleri hakkında 1897 yılına ait bilgiler Üniversitemizin bulundu ğu Bolu ilini de bünyesinde bulunduran 222-230. bulunmaktadır. Anahtar Kelimeler : Ali Tevfik Bey, Memalik-i Osmaniye Co ğrafyası, sayfalar arasında yer alan Kastamonu Vilayetinin anlatıldı ğı kısıma öncelik Kastamonu Vilayeti, Bolu Kasabası, Sinop Kasabası, Kangırı Kasabası, İnebolu verdik. Kasabası, Za ğferanbolu Kasabası, Tosya Kasabası, Düzce Kasabası, Ere ğli Kasabası, Hicri 1315, Miladi 1897 yılında Kastamonu, vilayetini konu alan bu Bartın Kasabası, Boyabat Kasabası. çalı şmamızda okuyucunun lügat kullanmasına gerek kalmaması amacıyla, içinde geçen ve artık kullanılmayan kelimelerin kitapta geçen anlamlarını ihtiva ABSTRACT eden bir sözlük makalenin arkasında verilmi ştir. In Ali Tevfik Bey’s “The Geography of Memalik-i Osmaniye” dated 1897, the borders of the Ottoman Empire have been dealt with under the titles "European Eser Hakkında Açıklama Ottoman", "Asian Ottoman" and "African Ottoman ". Ali Tevfik Bey, kitabının giri şinde; Öteden beri Mekteb-i Mülkiye-i "Kastamonu Province" Which is described under the heading of "Asian Şahane’nin Co ğrafya-yı Osmanî muallimli ğini yapmakta oldu ğunu, Bu eserinin Ottoman", is the subject of our research. Kastamonu Province, according to the administrative structure of that period, includes todays provinces of Kastamonu, Bolu, Abdurrahman (Abdarrahman Şeref) Bey’in iki cilt olarak telif etti ği “Co ğrafya- Çankırı, Sinop, Düzce, Bartın, Karabük and Zonguldak. yı Osmanî” adlı eserin devamı oldu ğunu yazmaktadır. Our study contains information about the borders, population, physical Bu kitap, Mektebi Mülkiye-i Şahane ve Mekteb-i İdadiye-i Mülki construction, agricultural and industrial products, administrative forms and important okullarının üçüncü sınıf ö ğrencileri için yazılmı ştır. centers of Kastamonu province for the year 1897. 1315 (1897) tarihinde, İstanbul’da Kasbar Matbaası tarafından basılan Key Words: Ali Tevfik Bey, Memalik-i Osmaniye Co ğrafyası, Kastamonu Vilayeti, bu eser toplam 476 sayfa olup, 222-230 sayfaları arasında Kastamonu Vilayeti Bolu Kasabası, Sinop Kasabası, Kangırı Kasabası, İnebolu Kasabası, Za ğferanbolu konu alınmı ştır. Kasabası, Tosya Kasabası, Düzce Kasabası, Ere ğli Kasabası, Bartın Kasabası, Boyabat Eser ba şlıca üç bölümden olu şmakta olup bu bölümler “Avrupa-yı Kasabası. Osmani”, “Asya-yı Osmani” ve “Afrika-yı Osmani” adını ta şımaktadır. Kitapta; ele alınan vilayetlerin, sınırları, nüfusu, fiziki yapısı, tarım ve sanayi ürünleri, idare şekilleri ve önemli merkezleri hakkında bilgiler bulunmaktadır. * Doç. Dr., Abant İzzet Baysal Üniversitesi E ğitim Fakültesi Ö ğretim Üyesi. C. AVCI 19. Yüzyıl Sonlarında Kastamonu Vilayeti 19 20 Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2012-1 (24) KASTAMONU V İLAYET İ Hudud - Sekene - Tarifat-ı Tabiiye - Mahsulât-ı Arziye ve Sınaîye - KASTAMONU SANCA ĞI BOLU SANCA ĞI MERKEZ-İ SINUF KAZALAR MERKEZ-İ İDARELER İ SINUF KAZALAR Suret-i İdare - Ahvâl-i Bilad-ı Me şhure İDARELER İ 2 İnebolu = 1 Ere ğli = Hudud - Anadolu-yu şahanenin havi oldu ğu vilâyattan (Kastamonu) 1 Za ğferanbolu = 2 Bartın = vilayeti, şimalen (Bahr-ı Siyah) a sahil olarak şarkında (Trabzon), (Sivas) ve 2 Tosya = 3 Göynük (Torbalı) = = cenubunda (Ankara) vilayetleri vakı ve garbında (Hüdavendigar) 1 vilayeti ve 3 Araç Yazıköy 3 Gerede 3 Ta şköprü = 1 Düzce (İzmit) mutasarrıflı ğı kaindir. 3 Daday Pazarmahalli 3 Mudurnu Sekene - Kastamonu Vilâyeti’nin miktar-ı sekenesi müslim ve gayr-ı 2 Cide (Kirpe) Yazıköy 3 Hamidiye Suçatı müslim olarak 921,213 kadar nüfus-ı zükur ve inas tahmin edilmektedir. KANGIRI SANCA ĞI SİNOB SANCA ĞI 3 Çerke ş = 3 Boyabat = Târifat-ı Tabi’iyye - Vilayet-i mezkurenin arzı da ğlık ve ormanları 3 İstefan (Âyancık) = kesîr arızalı bir yayla olup da ğlarında dahi maden mevcut ve ba şlıca vapur kömürü ile bakır madeni kesretlidir. -Ahval-i Bilad-ı Me şhure- Da ğlarının ba şlıcası Anadolu silsile-i şimaliyesidir. (Ilgaz), (Bolu), Kastamonu Şehri - Makarr-ı vilayet olarak iskelesi olan ( İnebolu) (Abbâs) da ğları mezkur silsile-i cibalin aksam-ı mühimmesindendir. (I şık), kasabasının 18 saat canib-i cenubiyesinde iki da ğ arasında kâin ve ab u havası (Ala), (Kö ş) da ğları dahi (Ankara) vilayeti hududunun bir kısmını te şkil ve latif bir beldedir. Şehrin şimalinde mezrû tarlalar ve derûnunda e şcâr-ı (Filyos), (Sakarya) nehirleri havzalarını birbirinden tefrik eder. müsmireyi havi müte’addid ba ğçeler vardır. (Kastamonu) nun (uryâni) tabir (Kızılırmak) ile (Devrekani), (Bartın), (Filyos), (Melen), suları olunan eri ği me şhurdur. (Kastamonu) vilayeti enharında dahil ve bunlardan (Kızılırmak) vilayetin Kastamonu kazası dahilinden (Kızılırmak) tevabiinden (Gök Irmak) şarkında ve (Melen) suyu garbında caridir. namındaki su cereyan etti ği cihetle arazi münbit ve mahsulatı bereketlidir. Hâsılat-ı Arziye ve Sınaiye - (Kastamonu) vilayetinin havası lâtif ve Mamulat-ı sınaiyesi ekser mahâllere gönderilmekte olan evani-i arzı münbittir. Semt-i garbîsinde pirinç yeti şir vadileri dahi vardır. nûhasiye ve dö şemeye elveri şli güzel basmalar ve pamuktan yataklık çar şaf, Mahsulat-ı arziyesi hububat ile (kereste), (keten), (yün)dür. (Ere ğli)deki pe şkir ve gömlek bezi misillü şeylerdir. (maden kömürü) me şhurdur. Meralarında dahi (keçi), (koyun) külliyet üzere Muamelat-ı ticariyesi tiftik ve urgan ve sairedir. beslenir. Bakır madenlerinin kesretinden nâ şi ahalisinin bakırcılık san’atında Mezkur kazada be ş kıta orman bulundu ğundan kereste ihracı çoktur. maharetleri vardır. Ma’a nevâhî, Kastamonu şehrinin 34 mahallesi ve 33.000 kadar nüfusu Vilayetin ticareti ( İnebolu), (Sinob), (Ere ğli), ( İzmid) şehirleri ile vardır. ceryan etmektedir. Bolu Kasabası - Mutasarrıflık merkezi olarak makarr-ı vilayetin garb-ı cenubisinde ve 60 saat mesafesinde etrafı üç dört saat kadar imtidâd eden da ğlar -Suret-i İdare- ile mûhat ovanın vasatında kâin kadim bir beldedir. (Kastamonu) Vilâyeti (Kastamonu), (Bolu), (Sinob), (Kângırı) namında Kasabanın manzarası güzel ve havası mutedil olub harici e şcâr ve dört adet mutasarrıflı ğa munkasımdır. Makarr-ı vilayeti (Kastamonu) şehri olub, besatin ile müzeyyendir. sancak merkezleri hem nâmı olan şehirledir. Mezkur sancakları te şkil eden Asar-ı atikadan yazılı ve oymalı mermer ta şlar mevcuttur. Kasabanın kazalar bervech-i ati cedvelde gösterilmi ştir. vasatında (hisar) tabir olunan yüksek mahalde umum için büyük bir saat vardır. (Bolu) kasabasının bir saat cânib-i cenubisinde vakı da ğ eteklerinde ilel ve emrâza nâfî ve ebniyesi atîk iki bab kargir ılıca mevcut ve bunların suyu kükürtlü ve demirli oldu ğu mervîdir. Kazanın muamelât-ı ticariyesi (tiftik), (kereste), (afyon) ve hububat yüzünden olup bunlar iskelesi olan (Ere ğli), (Akça şehir) e götürülür. Sinop Kasabası - Mutasarrıflık merkezi olarak makarr-ı vilayetin 36 saat canib-i şimal-i şarkisinde ve sahil-i bahr-ı siyahta kâindir. Limanı dahi her türlü sefain barınacak surette mahfuzdur. 1 Bu günkü adıyla Bursa C. AVCI 19. Yüzyıl Sonlarında Kastamonu Vilayeti 21 22 Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 2012-1 (24) Kasabanın havası güzeldir, mahsulât-ı sınaiyesi gümü ş telden mamul Mezkur kasabanın haricen üç tarafı ba ğ ve bahçeler ile muhât zarflar ve sair şeylerdir. oldu ğundan eyyam-ı sayfde ahalisi oralarda bulunan sayfiyelerine nakl ederek (Gerze) nahiyesinde dahi yünden