Francois Mitterrand Henryk Łakomy liiiN in iiiiim u i H Wydawnictwo N a u k o u e Akadem ii Pedagogicznej K r a k ó w Francois Mitterrand Biografia Polityczna Ikadenla Pedaioifezia li. liilsil Eliiadi liriituei i inline rrace Him raiiczie ir m i Frabcois Mitterrand H e n ryk Łakomy Biografia polityczna im iiitiii i n n i ! i i i i i i i i raiiiiicnti Iran me Recenzenci prof, zw. Adam Jamróz prof, dr hab. Jan Przewłocki © Copyright by Henryk Łakomy & Wydawnictwo Naukowe AP, Kraków 2006 Zdjęcie na okładce z Chroniques de I ’histoire. Mitterrand, Paryż 1998 projekt okładki Maciej Kwiatkowski ISSN 0239-6025 ISBN 83-7271-396-0 Redakcja/Dział Promocji Wydawnictwo Naukowe AP 30-084 Kraków, ul. Podchorążych 2 tel./fax (012) 662-63-83, 662-67-56 e-mail: [email protected] Zapraszamy na stronę internetową: http://www.wydawnictwoap.pl łamanie Jadwiga Czyżowska druk i oprawa Wydawnictwo Naukowe AP, zam. 53/06 OD AU TO RA W tym roku przypada 90. rocznica urodzin i 10. rocznica śmierci Franęois Mitterranda. Okrągła data skłania do refleksji nad perspektywą czasową epo­ ki (1916-1996) jego życia i działalności. Biografia Mitterranda została w tej pracy przedstawiona na tle wydarzeń politycznych, społeczno-gospodarczych i kulturalnych Francji oraz świata. Postać to nietuzinkowa, jego bogate życie nie było proste, w powikłanej karierze osiągał coraz wyższe pozycje w hierar­ chii społecznej, przez lata zdobywał doświadczenie, znajomość ludzi i zjawisk w realnym świecie. W działalności publicznej przetrwał 60 lat, widział przemi­ jający czas, uwarunkowania cywilizacyjne i prądy umysłowe, które wymagały często przewartościowań przyjętych norm społecznych i wizji przyszłościowych. Był świadkiem czasów burzliwych, pełnych wstrząsów i napięć w układach po­ litycznych, bo przeżył cztery systemy państwowe Francji oraz okropności wo­ jenne, także 26 lat wojen kolonialnych. Był indywidualnością o dużych zdol­ nościach taktycznych, wyszedł z nurtu prawicowego, potem stanął na pozycjach najostrzej mu przeciwstawnych i będąc przywódcą lewicy społecznej, doszedł do władzy w randze głowy państwa. Lewicę, której przewodził, w najogólniej­ szym sensie należy rozumieć jako połączenie kapitalizmu rynkowego i interwen­ cjonizmu państwowego, równoważącego imperatywy efektywności gospodarczej z wymogami sprawiedliwości społecznej. Oznacza to wolny rynek i wolne ceny, ale i politykę państwa w zakresie makroprzemysłu i makrorozwiązań socjalnych; szczególnie infrastruktura techniczna i społeczna to rola państwa, nie rynku. Również 14 lat prezydentury Mitterranda cechowało się przemianami jakościo­ wymi w świecie, m.in. koniec okresu wyjątkowego wzrostu gospodarczego, bez­ robocie o zasięgu masowym, kryzys wizji ustroju komunistycznego i zarazem koncepcji ultraliberalnych czy rozpad międzynarodowego układu bipolarnego, ukształtowanego po 11 wojnie światowej. Występuje tu współzależność między sytuacją Francji i oczywiście Polski a postępującą globalizacją wielu dziedzin życia narodów i państw. Wątki polskie zostały wkomponowane w tok rozważań; 5 przecież Polskę i Francję łączą od wieków tradycje współpracy, więzi polityczne i kulturalne, a współpracę ułatwia fakt, że część inteligencji w Polsce włada ję­ zykiem francuskim. Patriotyzm obu narodów nie był w stosunkach międzyna­ rodowych znaczony egoistycznym myśleniem politycznym, okazywał tolerancję wobec innych narodowości, otwarcie na kooperację ekonomiczną, przyjmowa­ nie dóbr, myśli twórczych, nowych technik wytwarzania. F. Mitterrand wywierał wpływ na swoje czasy, także w aspekcie wykraczającym poza Francję i przybli­ żenie Czytelnikowi polskiemu recepcji jego poczynań jest motywem w interpre­ tacji danych faktograficznych tego nie odkrywczego opracowania. Niemożliwy jest dostęp do źródeł archiwalnych, ale w studium badawczym wykorzystano chyba wszystkie publikacje dotyczące dwóch kadencji prezy­ dentury Mitterranda, dostępne w kwerendzie bibliotecznej w Polsce, głównie Warszawskiego Instytutu Francuskiego, a przede wszystkim we Francji, głównie w zbiorach Uniwersytetu Paris - 1 (Panthćon - Sorbonne) i Uniwersytetu Cham- pagne-Ardenne w Reims. Analiza opracowań monograficznych, artykułów pub­ licystycznych, wydawnictw źródłowych i edycji wspomnieniowych wybitnych polityków - także książek Mitterranda - pozwoliła na konfrontację informa­ cji źródłowych i sądy generalizujące. Umożliwiły poznanie i ukazanie wizerun­ ku Mitterranda zbliżonego do stanu faktycznego. Ważne dane analizy ilościowej i jakościowej zostały udokumentowane w przypisach w całym tekście, nie obcią­ żonym ponad miarę odsyłaczami do literatury problemowej. Także bez nadmierne­ go posługiwania się cytatami na rzecz refleksji wyjaśniającej. Książka w swych szczupłych rozmiarach, tylko częściowo i w sposób raczej szkicowy, może wypełnić lukę w polskiej literaturze politycznej. Być może zachę­ ci młodszych badaczy do dalszych prac nad szerszą, bardziej wielostronną syntezą, wyczerpującą poznanie naukowe. Wyrażam podziękowania Władzom Akademickim uczelni francuskich i mojej krakowskiej Akademii Pedagogicznej za ułatwienie mi pobytu we Francji w celu kompletowania materiałów. Profesorowie Adam Jamróz i Jan Przewłocki przekazali w recenzjach wydawniczych wiele cennych opinii i wska­ zówek badawczych, za które składam również serdeczne podziękowania. I. ŚRODOWISKO RODZINNE I SPOŁECZNE FRANCOIS MITTERRANDA Dzieciństwo i młodość Franęois Marie Adrien Maurice Mitterrand urodził się 26 października 1916 roku w miejscowości Jamac, w domu rodzinnym matki i dziadka przy ul. Abel- Guy 24. Obecnie, pięciotysięczne miasteczko Jamac w departamencie Charente jest oddalone o 14 km od Cognac - słynnego ośrodka winorośli, uprawianych głównie dla wyrobu koniaku i aperitifu. Historycznie Jamac znany jest z klęski protestantów w 1569 roku. Przywódcą partii katolickiej był Henryk d’Anjou, przyszły król Polski i Francji z dyna­ stii Walezjuszów. Młodemu, 18-letniemu księciu propaganda dworska przypi­ sywała zwycięstwo; faktycznie jego wojskami dowodził marszałek Tavanne de Sauk (1509-1573). Hugonotami zaś książę Ludwik Kondeusz z Burbonów, wuj Henryka Walezego. Po bitwie, rannego przywódcę hugenotów zabił strzałem w głowę kapitan gwardii Henryka, na jego rozkaz. Jamac pozostało społecznością dwuwyznaniową, a świątynia protestancka położona jest przy ulicy AbeLGuy 22, o dwa numery od katolickiego domu rodziny Mitterrandów. W szkole podstawo­ wej kolegami Franęois byli protestanci. Franęois był piątym z ośmiorga dzieci Mitterrandów. Ród wywodził się z hi­ storycznej krainy Berry na południe od Basenu Paryskiego. W gwarze tego regio­ nu desygnat „mitterrand” oznaczać mogło „mierzyciel” zboża, zajęcie uprawia­ ne kiedyś na jarmarkach. W innym tłumaczeniu mitterrand to „środek gruntów”; być może więc nazwisko wywodzi się od fachu (jak polskie nazwiska Kowalski, Szewczyk), albo od miejsca (centralnego) rodowych włości ziemskich. Ojciec, Joseph Mitterrand (ur. 1873 w Limoges) podjął pracę kolejarza na linii Paryż- Orlean (naówczas kompanie prywatne), gdzie wcześniej pracował jego ojciec a dziad Franęois, Thćodose (1844-1920). W roku urodzenia Franęois, Joseph Mitterrand był szefem stacji kolejowej Montluęon (departament Allier). Wcześniej od 1912 r. był naczelnikiem stacji Nantes w Bretanii, ważnej strategicznie w sie­ ci komunikacyjnej, więc także w służbie militarnej. Toteż Joseph, mimo iż był w wieku mobilizacyjnym, nie został wcielony do armii. Rzecz podobnie się mia­ 7 ła z załogami innych zmilitaryzowanych instytucji, pracujących na zapleczu dla po­ trzeb wojny. Początkiem 1918 r. Joseph został przeniesiony do Angouleme, gdzie cała rodzina zamieszkała na I piętrze pomieszczeń dworca kolejowego. Ale nie na długo, bo w następnym roku odmówił proponowanego awansu i przeniesie­ nia do Paryża, zwolnił się ze służby i powrócił do Jamac. Zrobił to na prośbę żony Yvonne, która chciała pozostać przy rodzicach, a podjęcie pracy na nowym, wyż­ szym stanowisku oznaczało konieczność przeprowadzki do stolicy. Joseph został agentem ubezpieczeniowym lokalnej filii paryskiego Towarzystwa „L’Union”. Na rowerze przemierzał okoliczne miejscowości w poszukiwaniu chętnych, któ­ rzy chcieliby ubezpieczyć się od kradzieży i pożarów. Przynosiło to niewielkie pieniądze, więc imał się wyrabiania mioteł do zamiatania w atelier pod nazwą „As karowy”. Stabilizacja materialna i spokojne życie w burżuazyjnym stylu nastąpiły w 1929 r., gdy teść Josepha Jules Lorrain przekazał mu wytwórnię octu, produ­ kowanego z winogron okolicznych upraw. Formalnie, octownię otrzymała cór­ ka Lorraina, Yvonne Mitterrand (1880-1936), matka Franęois. To ona miała fak­ tyczny wpływ na kształtowanie charakteru dzieci. Familia Lorrain była tradycyjną rodziną katolików praktykujących. Udzielała się w miejscowej katolickiej organi­ zacji dobroczynnej im. św. Wincentego a Paulo. Stałą lekturą domu był regional­ ny dziennik „La liberte du Sud-Ouest”. Jules był działaczem municypalnym za­ rządu miejskiego Jamac. Politycznie rodzina sytuowała się w prawicy centrowej, z elementami programu inspirowanego katolicyzmem społecznym, ale z krytycz­ nym wydaje się spojrzeniem na kwestię naturalnej nierówności jednostek ludzkich w społecznej doktrynie Kościoła, jako niesprawiedliwej. Poniekąd to lewica kato­ licka na gruncie zasad solidaryzmu społecznego. Wtedy wiara pozostawała ważnym elementem egzystencji ludzkiej, katolicyzm wpisany był w tożsamość jednostki i obyczajowość jej życia codziennego. W ta­ kim klimacie społecznej mentalności katolickiej, wierności dziedzictwu religijne­ mu przodków wyrastał Franęois. Z domu rodzinnego