ROK XVII e-ISSN 2451-0858 2017 nr 1 ISSN 1643-8299 Państwo i Społeczeństwo ARCHITEKTURA EKSPERYMENTALNA POD REDAKCJĄ KATARZYNY BANASIK-PETRI Kraków 2017 „Państwo i Społeczeństwo” – czasopismo Krakowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego pis.ka.edu.pl Czasopismo punktowane w rankingu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego i Index Copernicus International Rada Wydawnicza Krakowskiej Akademii im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego: Klemens Budzowski, Maria Kapiszewska, Zbigniew Maciąg, Jacek M. Majchrowski Rada Naukowa: Maria Kapiszewska, Zbigniew Maciąg Redaktor naczelny: Jacek M. Majchrowski Redaktorzy tematyczni: Katarzyna Banasik-Petri, Alicja Dziuba-Burczyk, Piotr Kopiński, Katarzyna Pokorna-Ignatowicz, Grzegorz Ptaszek Redaktor statystyczny: Piotr Stefanów Sekretarz redakcji: Halina Baszak-Jaroń Adres redakcji: ul. Gustawa Herlinga-Grudzińskiego 1 30-705 Kraków tel. (12) 25 24 665, 25 24 666 e-mail: [email protected] Redakcja nie zwraca materiałów niezamówionych. Decyzja o opublikowaniu tekstu uzależniona jest od opinii recenzentów. Redakcja zastrzega sobie prawo skracania tekstów przeznaczonych do druku. Teksty powinny być przesyłane w dwóch egzemplarzach wraz z wersją elektroniczną. © Copyright by Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego, 2017 e-ISSN 2451-0858 ISSN 1643-8299 Redakcja językowa tekstów polskich: Halina Baszak Jaroń Skład i łamanie: Oleg Aleksejczuk Wszystkie numery kwartalnika „Państwo i Społeczeństwo” są dostępne w wolnym dostępie (open access). Wersją pierwotną czasopisma jest wydanie elektroniczne. Wydawca: ul. G. Herlinga-Grudzińskiego 1, lok. C 224 30-705 Kraków, e-mail: [email protected] Sprzedaż i prenumerata: [email protected] Państwo i Społeczeństwo ROK XVII 2017 nr 1 Katarzyna Banasik-Petri: Wprowadzenie .................................................................................5 Magdalena Kozień-Woźniak: „Gdyby nie było wejścia” – Doha Tower Jeana Nouvela jako eksperyment architektoniczny ................................................................9 Bartosz Haduch: Architektura Ai Weiweia .............................................................................19 Katarzyna Banasik-Petri: Harpa – islandzki eksperyment ...................................................29 Mariusz Twardowski: Brasilia – eksperyment urbanistyczno-architektoniczny po sześćdziesięciu latach ................................................................................................51 Barbara Stec: Wykorzystanie fi zycznych praw środowiska w eksperymentach architektonicznych Philippe’a Rahma ..........................................................................65 Krzysztof Ingarden: Poszukiwanie metody – eksperymenty z kontekstem i materiałem na przykładzie wybranych projektów własnych ................................79 Piotr Wróbel: Eksperyment w architekturze. Wolny wybór czy konieczność i obowiązek? ....................................................................................................................95 Marta A. Urbańska: Eksperyment powściągliwości w brytyjskiej i polskiej architekturze najnowszej ..............................................................................................115 VARIA Hieronim Kubiak: Wspomnienie o Stanisławie Wiśniewskim (1936–2016): artyście malarzu, nauczycielu akademickim, gawędziarzu, wędkarzu ...............................127 Noty o autorach .........................................................................................................................135 Instrukcja przygotowania artykułów .......................................................................................139 Zasady recenzowania publikacji w czasopismach ................................................................141 Państwo i Społeczeństwo 2017 (XVII) nr 1 e-ISSN 2451-0858 ISSN 1643-8299 Katarzyna Banasik-Petri WPROWADZENIE Niniejszy numer czasopisma „Państwo i Społeczeństwo” poświęcony jest archi- tekturze, a w szczególności najbardziej twórczej z jej dziedzin – architekturze eksperymentalnej. Jednym z kilku czynników charakteryzujących każdą cywilizację jest jej poziom kultury materialnej. W kontekście tematyki zeszytu poświęconego ar- chitekturze eksperymentalnej oraz metodzie pracy twórczej opartej na ciągłym procesie poszukiwań, który w efekcie może doprowadzić do powstania orygi- nalnego dzieła o uniwersalnym wymiarze, na uwagę zasługuje łaciński termin: colere (uprawianie, dbanie, pielęgnowanie), od którego wywodzi się potocznie używane słowo kultura. Termin cultus agri – pierwotnie odnoszący do uprawy roli – określał nieprzerwany proces mający na celu przekształcenie natury w uty- litarny i korzystny dla człowieka stan. Cycerońska cultura animi – w prostym tłu- maczeniu nawiązuje do uprawy umysłu i pierwszej koncepcji fi lozofi i związanej z doskonaleniem i kształceniem umysłu człowieka. Podążając tym tropem i mając na uwadze poziom rozwoju społeczeństw oraz ich wpływ na współczesną kulturę, należy pamiętać o wielkich mecenasach sztuki i władcach państw, którzy budowali potęgę swoich krajów pielęgnując i kształtując sztukę oraz otaczając opieką jej twórców, w tym również architek- tów, pozwalając rozwijać ich twórcze możliwości dla dobra publicznego. W tym kontekście warto wspomnieć współpracę i mecenat cesarza Marka Ulpiusza Traj- na z architektem Appoloderosem z Damaszku, która doprowadziła do spektaku- 6 WPROWADZENIE larnego rozwoju myśli urbanistycznej i architektonicznej w starożytnym Rzymie. Dzieła architekta, takie jak nowatorska kompozycja Forum w Rzymie oraz cud technologiczny 113 roku n.e. – forma Kolumny Trajana upamiętniająca zwycię- stwo cesarza nad Dakami, czy Panteon z unikatową technologią niezbrojonego, monolitycznego betonu z ocullusem pośrodku – stały się niedoścignionymi wzo- rami dla wielu pokoleń architektów. Z kolei człowiek renesansu, gonfalonier papieski, władca państwa-miasta Urbino – Federico da Montefeltro wsławił się nie tylko jako oświecony polityk i strateg, ale również jako propagator i opiekun awangardowych myślicieli i ar- chitektów, by wspomnieć o prekursorach włoskiego renesansu, takich jak Maso di Bartolomeo, Luciano Laurana czy Francesco di Giorgio Martini – twórców oryginalnego Palazzo Ducale i nowatorskich fortyfi kacji w Urbino. Podejmując temat eksperymentu w architekturze na tle rozwoju kultury i cywilizacji, nie sposób nie wspomnieć architekta i teoretyka sztuki Andrea Pal- ladia, protegowanego braci de Barbaro, patrycjuszy i arystokratów weneckich, którego dzieła wkomponowane w wenecką lagunę były wizytówką potęgi Sere- nissimy w XVI wieku, a styl palladiański pozostał na kilka pokoleń uosobieniem elegancji na całym kontynencie. Listę architektów eksperymentatorów, którzy zapisali się w historii roz- woju państw i społeczeństw uznać należy za imponującą. Prezentowany tu przegląd artykułów, pióra znawców udatnie łączących teorię z praktyką oka- zuje się niezwykle ważny dla usankcjonowania ważności eksperymentu jako metody pracy twórczej, a dyskusja o konieczności stosowania go dla rozwoju kultury ma – na łamach niniejszego numeru „Państwa i Społeczeństwa” – za- chęcić do dalszych rozważań. Eksperymenty w każdej dziedzinie nauki budzą emocje i skłaniają do przemyśleń. Architektura to dziedzina wiedzy i sztuka interdyscyplinarna, po- ruszająca wiele aspektów życia codziennego, począwszy od budowy formy w procesie projektowania, przez wybór materiałów i konstrukcji, do obserwacji relacji międzyludzkich. Klasyfi kacja architektury jako dyscypliny na pograni- czu sztuki i techniki pozwala na synergetyczne podejście do eksperymentu za- równo z punktu widzenia artystycznych przesłanek, jaki i techniki rozumianej jako sztuka budowlana. Ambicje projektantów-eksperymentatorów często przewyższają możli- wości danej epoki. Projektanci poszukują nie tylko idealnej estetycznie formy, innowacyjnych materiałów, matematycznie i technologicznie doskonałych kon- strukcji, ale dążą także do tego, by spełnić oczekiwania im współczesnych i prze- kroczyć stawiane granice. Często ze względu na technologiczne niedoskonałości czy ekonomiczne przeciwności, część eksperymentów nie zostaje zrealizowana. Wiele prób i śladów takich architektonicznych doświadczeń pozostaje do dzisiaj w przekazach ikonografi cznych w postaci szkiców, rysunków, modeli czy uto- pijnych teorii, które wyprzedzając swoją epokę, stały się przedmiotem dysku- WPROWADZENIE 7 sji i analiz wartościowo poszerzających wiedzę na temat poziomu technicznego i możliwości umysłów danego czasu. Na niniejszy zeszyt składa się osiem esejów opisujących wybrane „zja- wiska” z dziedziny eksperymentalnej architektury XXI wieku. Autorski wybór tematów poszczególnych esejów pozwala dostrzec różnorodność współczesnych tendencji w tej dziedzinie. W publikacji znalazły się eksperymenty architektoniczne osadzone zarów- no w sztuce, jak i w nauce. Przywołane przykłady to obiekt Jeana Nouvela w wie- żowcu Doha Tower w Katarze (dr hab. inż. arch. Magdalena Kozień-Woźniak), współpraca grupy Herzog & de Meuron z Ai Weiweiem (dr inż. arch. Bartosz Haduch) czy centrum kongresowe Harpa w Islandii Henninga Larsena działają- cego w kooperacji z duńskim artystą Olafurem Elliasonem (dr inż. arch. Katarzy- na Banasik-Petri). Na pytanie o sens i wielodyscyplinarny efekt eksperymentu architektonicznego po latach jeden z autorów, stara się odpowiedzieć przypomi- nając wybitne dzieło autorstwa Oscara Niemeyera – Brasilię (dr inż. arch. Ma- riusz Twardowski). Autorzy w swoich pracach odnoszą się często do natury i zjawisk zacho- dzących w przyrodzie, poszukując wspólnego mianownika dla działań