6 Listopad / Grudzie Listopad ń 2020 ISSN 2450-8748 Czasopismo bezpłatne Listopad / Grudzień 2020 Nr 6 Temat numeru Wywiad z Jackiem Pyżalskim Bogusław Śliwerski Permanentny alarm Na dystans Stan ISSN 2450-8748 Izabela Bembenek-Kloc Anna Babicka-Wirkus wyjątkowy Każdy jest kreatywny Nowe porządki Wydawca Wojciech Rusinek, Jadwiga Szymaniak Zachodniopomorskie Centrum Doskonalenia Nauczycieli Adres redakcji Redaktor prowadzący ul. Gen. J. Sowińskiego 68 Sławomir Iwasiów 70-236 Szczecin tel. 91 435 06 34 Sekretarz redakcji e-mail: [email protected] Katarzyna Kryszczuk-Mańkowska Strona internetowa Skład, druk refleksje.zcdn.edu.pl ARGI Facebook Zdjęcia na okładce @refleksje.magazyn pl.fotolia.com Nakład Współpraca 1500 egzemplarzy, czasopismo bezpłatne Natalia Cybort-Zioło, Maria Czerepaniak-Walczak, Mieczysław Gałaś, Anna Kondracka-Zielińska, Numer zamknięto Krystyna Milewska, Sławomir Osiński, 21 września 2020 roku Zachodniopomorskie Centrum Doskonalenia Nauczycieli jest jednostką oświatową Samorządu Województwa Zachodniopomorskiego i posiada akredytację Zachodniopomorskiego Kuratora Oświaty. Redakcja zastrzega sobie prawo redagowania i skracania tekstów oraz zmiany ich tytułów. Archiwalne numery w wersji elektronicznej można bezpłatnie pobrać ze strony internetowej „Refleksji”. Czasopismo jest dostępne również na platformie Issuu. Od Redakcji Tytuł tego numeru nawiązuje działu została wypełniona tekstami z konferen- do słynnego eseju autorstwa cji „Edukacja przed, podczas i po pandemii”, która odbyła się 20 czerwca tego roku na Uni- Giorgio Agambena, napisanego wersytecie Szczecińskim. Prof. Maria Czerepa- tuż po wydarzeniach z 11 wrześ- niak-Walczak z US, jedna z uczestniczek, pisze nia 2001 roku. Włoski fi lozof w artykule pod tytułem Poszanowanie prawa do iedukacji: „O edukacji mówi się przede wszyst- przedstawił w nim nowy porzą- kim wówczas, gdy z nią lub wokół niej dzieje się dek świata, w którym stan wyjąt- coś niezwykłego”. kowy jest czymś „normalnym”. Inna sprawa, o czym mówi w wywiadzie numeru profesor Jacek Pyżalski z Uniwersytetu Dzisiaj ta teza niestety znowu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, że pod stała się aktualna. wpływem pandemii cała edukacja – na wszyst- kich poziomach – musiała nagle przestawić się O ile Agambenowi chodziło przede wszyst- na tory nowoczesnych narzędzi dydaktycznych kim o politykę, tak jego rozważania można i mediów elektronicznych. Nie przez przypadek przenieść na inne dziedziny życia publicznego – jeden z podstawowych kierunków realizacji w tym edukację, która, jak twierdzą współcześni polityki oświatowej państwa na rok szkolny pedagodzy, niczym soczewka odbija wszelkie 2020/2021 zwraca uwagę na potrzebę efektyw- zmiany i nastroje społeczne. To prawda: po okre- nego i bezpiecznego korzystania z technologii sie ogłoszenia stanu pandemii COVID-19, izola- cyfrowych. W tym kierunku będzie zapewne cji społecznej i wprowadzenia w życie nowych w najbliższych latach reformowała się oświata. metod nauczania-uczenia się szkoła zmieniła Dokąd nas zaprowadzi współczesny stan swoje oblicze. Czy na lepsze? wyjątkowy? Obyśmy nie musieli, jak chciał Dyskusja na ten temat trwa (Agamben po- tego Agamben, przyzwyczajać się do niego na średnio też wziął w niej udział, publikując nowe dłużej, choć wiemy przecież, że nauczycielom teksty). Odpowiedzi nie są jednak jednoznacz- nie są obce różne, nawet największe wyzwania. ne, na co wskazują wyniki pierwszych badań – Nie przez przypadek ten zawód jeszcze czasami piszą o nich między innymi Autorki i Autorzy nazywa się „stanem nauczycielskim”. Można w rubryce Temat numeru. Większa część tego dodać: stanem wyjątkowym. Sławomir Iwasiów redaktor prowadzący Spis treści WYWIAD OPINIE, REFLEKSJE, DOŚWIADCZENIA Sławomir Iwasiów – rozmowa z Jackiem Pyżalskim Izabela Bembenek-Kloc Permanentny alarm 4 Każdy jest kreatywny 52 Jeannette Słaby TEMAT NUMERU Jak zostałam youtuberką 55 Maria Czerepaniak-Walczak Helena Czernikiewicz Poszanowanie prawa do iedukacji 8 Paradoks szklanki 58 Eunika Baron-Polańczyk, Aleksander Cywiński, Jarek Janio, Lidia Marek, Elżbieta Perzycka, Wojciech Walat Iwona Bondar Listy z pandemii 20 Nie wierzę już w szkołę transmisyjną! 61 Bogusław Śliwerski Lilianna Janeczek, Agnieszka Murakami Na dystans 34 Wymuszone zmiany 64 Krzysztof Łuszczek Agnieszka Beyer-Michoń Czego nas uczy Ulica Sezamkowa? 40 Dlaczego sport jest ważny? 68 Anna Babicka-Wirkus Sylwia Jaguszewska Nowe porządki 47 Lektura na kwarantannie 70 Ewelina Brzóska WARTO PRZECZYTAĆ Inspiracja do zmiany 72 Sławomir Iwasiów Aneta Radzik Fragmenty historii 96 Dość sprawdzianom! 75 Paulina Kuś A ty poczywaj 78 FELIETON Ewa Zakrzewska Sławomir Osiński Nowoczesne doskonalenie 82 Bezustanny stan 98 Elżbieta Małkiewicz Jak spokojniej pracować w oświacie. STREFA MUZEUM Suplement 86 Małgorzata Peszko WOKÓŁ POJĘĆ PEDAGOGICZNYCH Polifon i patefon. Część II 100 Jadwiga Szymaniak Dariusz Kacprzak Pedagogika rezonansu 88 Sztuka na pograniczu kultur 108 Czytaj nas online: refl eksje.zcdn.edu.pl Permanentny alarm z profesorem Jackiem Pyżalskim rozmawia Sławomir Iwasiów W poprzednim wywiadzie dla „Refl eksji” w szkołach wielu dyrektorów i nauczycieli zosta- z 2014 roku rozmawialiśmy o wpływie nowych ło zaskoczonych realiami zdalnej edukacji. Inna technologii na edukację. Sporo się od tamtego sprawa, że trudno byłoby od nich wymagać pełnej czasu w polskiej szkole zmieniło, a ostatnio – za wiedzy i umiejętności w tym zakresie – do tej pory sprawą pandemii – stanęliśmy nagle w obliczu nauczanie na odległość było wykorzystywane sytuacji kryzysowej. Jak pan, jako nauczyciel w szkołach i na uniwersytetach jedynie jako forma akademicki, zareagował na wieść o zawieszeniu wspomagająca pracę dydaktyczną. Po globalnym zajęć na uniwersytecie? Czuł się pan przygoto- rozpoznaniu pandemii i ogłoszeniu w większości wany do prowadzenia wykładów online? Miał krajów potrzeby społecznej izolacji ten problem pan w domu odpowiedni sprzęt? stanął w zupełnie innym świetle. Okazało się Tak, byłem przygotowany. Od lat zajmu- bowiem, że to właśnie edukacja zdalna stanowi ję się tematyką wykorzystywania przez dzieci jedyny środek realizowania obowiązku szkolnego. i młodzież technologii informacyjno-komunika- cyjnych, znam zatem ten problem i od strony teo- Wiosna 2020 roku pewnie przejdzie do retycznej, i w wymiarze praktycznym. Sam korzy- historii polskiej edukacji, ponieważ uczniowie stam z takich narzędzi, zarówno do prowadzenia i nauczyciele nie doświadczyli po 1989 roku badań w wymienionym zakresie, jak i w bieżącej na taką skalę przymusowej izolacji. Czego się dydaktyce. Poza tym zdarzało mi się już wcześ- nauczyliśmy o edukacji w tym okresie? Jak niej dość często pracować na odległość z innymi pandemia wpłynęła na organizację i realizację naukowcami, przede wszystkim podczas realizo- wszelkich działań edukacyjnych? wania zespołowych projektów badawczych. Dla Dla większości współcześnie żyjących ludzi mnie więc nie była to sytuacja nowa. Natomiast zamknięcie w domach z powodu pandemii to pod 4 WYWIAD REFLEKSJE 6/2020 względem społecznym zjawisko do tej pory nie- Trzeba jednak zaznaczyć, że nie wszyscy znane. Natomiast dzisiaj wszyscy pytają o kondy- mieli zapewniony równy dostęp do sprzętu, cję, zmiany i przyszłość edukacji – i to w jakimś dzięki któremu te nowe kompetencje cyfrowe sensie są kwestie, by tak rzec, futurologiczne. można było doskonalić. W jakim stopniu pandemia wpłynęła na szkołę? To Problemy ze sprzętem, przynajmniej według kwestia złożona i wymagająca dokładnych badań. mojego rozeznania, nie stanowiły największej Nie można ich przeprowadzić bez nabrania od- trudności w tej odmienionej rzeczywistości szkol- powiedniego dystansu. Już teraz można mimo nej, a przynajmniej nie był to istotny problem dla wszystko powiedzieć, że wydarzenia ostatnich samych nauczycieli. Znaczne przeszkody można miesięcy dotknęły przede wszystkim tych ucz- było natomiast rozpoznać po stronie uczniów, niów, którzy i tak byli do tej pory wykluczeni. Są to o czym wiemy dzięki spostrzeżeniom wielu na- między innymi osoby ze specjalnymi potrzebami uczycieli. Niektórzy uczniowie po prostu „znika- edukacyjnymi, a także dzieci i młodzież z rodzin li” z lekcji prowadzonych zdalnie – na przykład o niskim statusie społeczno-ekonomicznym. dlatego, że w domu był jeden komputer albo słabe A czego się nauczyliśmy? Odpowiem tak: są tacy łącze internetowe, z którego w tym samym czasie nauczyciele, którzy z konieczności poznali nowe musiało skorzystać kilka osób. narzędzia dydaktyczne i z tych nabytych kompe- tencji cyfrowych będą mogli skorzystać w przy- Na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza szłości. Nie planowaliśmy przecież tego, co się w Poznaniu opracowaliście, chyba jako pierwsi stało, a mimo to niektórzy z sukcesem zaliczyli w Polsce, publikację pod tytułem Edukacja w cza- „przyspieszony kurs” nowych technologii w dy- sach pandemii wirusa COVID-19 pod pana redakcją daktyce szkolnej czy uniwersyteckiej. Pokazują naukową. Jakie wnioski płyną z tej książki? to badania prowadzone między innymi przez Książka została opublikowana bardzo szybko Fundację Centrum Cyfrowe. Według nich właś- – w kilka tygodni po całkowitym przeniesieniu ciwie tylko kilka procent nauczycieli używało edukacji szkolnej do sieci. Trzeba zaznaczyć, że przed pandemią technologii informacyjno-ko- powstała ona „na wyrost”, „z wnętrza” pandemii, munikacyjnych do prowadzenia lekcji. Ta liczba i raczej była pomyślana jako swoisty podręcznik, w kilka tygodni po ogłoszeniu „lockdownu” uległa a nie wynik kompleksowych działań badawczych. gwałtownej zmianie – już 65 procent nauczycieli