PAŃ STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA ŚRODOWISKA OBJAŚNIENIA DO MAPY GEOŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1 : 50 000 Arkusz GŁOWNO (591) Warszawa, 2004 Autorzy: Maria Bierkowska**, Dariusz Grabowski**, Józef Lis**, Elżbieta Osendowska*, Anna Pasieczna**, Hanna Tomassi-Morawiec**, Małgorzata Truszel**, Główny koordynator MGP: Małgorzata Sikorska-Maykowska* Redaktor regionalny: Albin Zdanowski* Redaktor tekstu: Joanna Szyborska-Kaszycka* * − Przedsiębiorstwo Geologiczne „POLGEOL”, 03-908 Warszawa, ul. Berezyńska 38 ** − Państwowy Instytut Geologiczny, 00-975 Warszawa ul. Rakowiecka 4 Copyright by PIG and MŚ, Warszawa 2004 Spis treści I. Wstęp (M. Truszel, M. Bierkowska, E. Osendowska)............................................................. 4 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza (M. Bierkowska, E. Osendowska).................. 4 III. Budowa geologiczna (M. Bierkowska, E. Osendowska)....................................................... 7 IV. Złoża kopalin (M. Truszel, M. Bierkowska, E. Osendowska)................................................. 9 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin (M. Truszel, M. Bierkowska, E. Osendowska) .............. 14 VI. Perspektywy i prognozy występowania kopaliny (M. Truszel, M. Bierkowska, E. Osendowska)................................................................................................................. 17 VII. Warunki wodne (M. Truszel, M. Bierkowska, E. Osendowska) ........................................... 18 1. Wody powierzchniowe ............................................................................................... 18 2. Wody podziemne ........................................................................................................ 19 VIII. Geochemia środowiska................................................................................................... 21 1. Gleby (J. Lis, A. Pasieczna)........................................................................................... 21 2. Pierwiastki promieniotwórcze w glebach (H. Tomassi-Morawiec)............................... 24 IX. Składowanie odpadów (D. Grabowski).......................................................................... 26 X. Warunki podłoża budowlanego (M. Truszel, M. Bierkowska, E. Osendowska)................... 39 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu (M. Truszel, M. Bierkowska, E. Osendowska).................... 40 XII. Zabytki kultury (M. Bierkowska, E. Osendowska).............................................................. 44 XIII. Podsumowanie (M. Truszel, M. Bierkowska, E. Osendowska)............................................. 45 XIV. Literatura......................................................................................................................... 46 I. Wstęp Arkusz Głowno Mapy geośrodowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MGP) został wyko- nany w Państwowym Instytucie Geologicznym w Warszawie w 2003 roku. Przy jego opra- cowaniu wykorzystano materiały archiwalne i informacje zamieszczone na arkuszu Głowno Mapy geologiczno-gospodarczej Polski, w skali 1:50 000 (MGGP) wykonanym w roku 1997 w Przedsiębiorstwie Geologicznym „POLGEOL” w Warszawie – Zakład w Łodzi (Bierkow- ska, Osendowska, 1997). Niniejsze opracowanie powstało zgodnie z instrukcją opracowania i aktualizacji MGGP (Instrukcja…, 2002) oraz z niepublikowanym aneksem do Instrukcji do- tyczącym wykonania warstwy tematycznej „Składowanie odpadów”. Mapa geośrodowiskowa Polski zawiera dane zgrupowane w sześciu warstwach infor- macyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi (warstwy tematyczne: geochemia środowiska, składowanie odpa- dów), warunki podłoża budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytków kultury. Podstawowymi materiałami źródłowymi wykorzystanymi do opracowania mapy były: Szczegółowa mapa geologiczna Polski w skali 1:50 000 arkusz Głowno, szczegółowe doku- mentacje geologiczne złóż, gminne inwentaryzacje kopalin oraz inne materiały archiwalne i publikowane dotyczące zagadnień geologicznych, gospodarczych, sozologicznych i geogra- ficznych. Materiały te uzyskano w Urzędach Wojewódzkich w Łodzi i Delegaturze Urzędu Wojewódzkiego w Skierniewicach - Wydziale Ochrony Środowiska, w Państwowej Inspekcji Ochrony Środowiska, Urzędach Miasta Stryków i Głowno, Urzędach Gmin oraz w Nadleśnic- twach. Wykaz ważniejszych, wykorzystanych opracowań i publikacji zamieszczono na końcu objaśnień. Mapa przeznaczona jest głównie do praktycznego wspomagania gospodarki zasobami środowiska przyrodniczego na szczeblu regionalnym i lokalnym. Dane dotyczące złóż zostały zamieszczone w kartach informacyjnych opracowanych dla komputerowej bazy danych o złożach. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Arkusz Głowno określają następujące współrzędne geograficzne: 19°30` - 19°45` dłu- gości wschodniej i 51°50` - 52°00` szerokości północnej. W układzie administracyjnym ob- szar położony w obrębie arkusza należy do województwa łódzkiego i obejmuje w powiecie zgierskim w całości gminę Stryków oraz częściowo gminy: Nowosolna, Głowno, Zgierz 4 i Łódź, a na terenie powiatu łowickiego część gminy Dmosin powiatu łódzkiego wschodnie- go, Brzeziny i Dmosin. Fig. 1 Położenie arkusza Głowno na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (1998) 1 – granica makroregionu, 2 – granica mezoregionu Nizina Południowowielkopolska: 318.15 – Wysoczyzna Kłodawska, 318.19 – Wysoczyzna Łaska; Nizina Środkowomazowiecka: 318.71 – Równina Kutnowska, 318.72 – Równina Łowicko-Błońska; Wzniesienia Południowomazowieckie: 318.81 – Wysoczyzna Bełchatowska, 318.82 – Wzniesienia Łódzkie, 318.84 – Równina Piotrowska Zgodnie z podziałem fizycznogeograficznym J. Kondrackiego (1998) przez środek tego terenu przebiega równoleżnikowo granica dwóch mezoregionów: Równiny Łowicko- Błońskiej i Wzniesień Łódzkich (Fig. 1). Wzniesienia Łódzkie należą do makroregionu Wzniesień Południowomazowieckich, zaś Równina Łowicko-Błońska leży już na obszarze makroregionu Niziny Środkowomazowieckiej. Wzniesienia Łódzkie związane są ze wzgó- rzami moren czołowych transgresywnych uformowanych w okresie zlodowacenia warty. 5 Równina Łowicko-Błońska stanowi płaski poziom denudacyjny. Budują ją osady piaszczyste stożków napływowych i rzecznych. Teren objęty arkuszem Głowno jest wyraźnie pochylony ku północy. Najbardziej wy- niesiona jest część południowo-zachodnia. Na skraju Lasu Łagiewnickiego występuje lokalne wyniesienie osiągające 249 m n.p.m. Najniższą wartość (119 m n.p.m.) notuje się w północ- no-zachodniej części obszaru arkusza. Oznacza to przewyższenie rzędu 130 m na odcinku 16 km. Klimat omawianego obszaru wykazuje cechy właściwe środkowoeuropejskiej odmianie strefy klimatycznej umiarkowanej, stanowiącej wypadkową wpływu klimatu kontynentalnego i atlantyckiego. Cechą charakterystyczną jest wielkość opadu średniorocznego z wielolecia, który w strefie krawędziowej Wzniesień Łódzkich wynosi 600 mm, a w północnej części ob- szaru - 550 mm. Średnie temperatury powietrza wynoszą: roku +7,5°C, lata (lipiec) +18°C, zimy (styczeń) -2,5°C. Dni z przymrozkami jest ponad 100, pokrywa śnieżna utrzymuje się przez 60 - 75 dni, a okres wegetacyjny trwa 210 - 220 dni. Obszary leśne zajmują około 12 % powierzchni arkusza i zlokalizowane są w kilku re- jonach: Głowno – Wola Błędowa – Domaradzyn, Szczawin, Ługi – Dobieszów – Imielnik, Lubowicka – Poćwiardówka – Wola Cyrusowa, Anielin – Grzmiąca. Gleby chronione (grunty klasy od I do IVa) zajmują około 60 % powierzchni arkusza. Są to gleby brunatne utworzone na glinach (głównie w środkowej części obszaru) oraz gleby czarne i szare występujące w okolicach: Głowna, Glinnika, Konarzewa i Besiekierza. Podstawową funkcją gospodarczą gmin położonych w obrębie arkusza Głowno jest rol- nictwo. Produkcja rolna rozwija się głównie w kierunku hodowlano-paszowym. Uprawiane są głównie zboża, ziemniaki i rośliny pastewne. Dominują gospodarstwa indywidualne. Ośrod- kiem przemysłowym jest miasto Głowno. Głównymi obiektami gospodarczymi są: Zakłady Produkcji Podzespołów do Samochodów „Mercedes Benz SA”, Zakłady Remontu Obrabiarek „Remo” i Zakłady Przetwórstwa Ziemniaczanego „Polfab”. Rozwinięty jest także przemysł spożywczy, odzieżowy, materiałów budowlanych oraz rzemiosło. W dzielnicy Osiny zlokali- zowane jest gospodarstwo sadownicze i warzywnicze oraz zakład przetwórczy. Drugim mia- stem na terenie arkusza jest Stryków. Znajdują się tu Zakłady Produkcji Prefabrykatów i Ele- mentów Budowlanych, Spółdzielnia Chemiczna „Argon”, Spółdzielnia Pracy „Strykowianka” oraz kilka innych drobnych zakładów. Przez obszar objęty arkuszem przebiega: magistrala kolejowa Warszawa - Łódź - Ka- lisz, szosa E–12 z Warszawy do Łodzi oraz gęsta sieć utwardzonych dróg lokalnych. Znajduje się tu również odcinek Szczawin - Stryków - Nowostawy projektowanej autostrady A–2 6 Świecko - Terespol, oraz odcinek Sierżnia - Stryków - Wola Mąkolska projektowanej auto- strady A–1. III. Budowa geologiczna Budowa geologiczna obszaru arkusza Głowno została przedstawiona na podstawie Szczegółowej mapy geologicznej Polski w skali 1:50 000 arkusz Głowno (Brzeziński, 1986, 1992). Analizowany teren znajduje się w obrębie dwóch dużych jednostek strukturalnych kompleksu cechsztyńsko-mezozoicznego: wału kujawskiego oraz niecki mogileńsko-łódzkiej. Umowna granica pomiędzy nimi, zgodna z granicą stratygraficzną, biegnie przez południo- wo-zachodną część arkusza (Fig. 2). Podłoże mezozoiczne tworzą głównie utwory jury górnej (Fig. 2), wykształcone tu jako: wapienie, wapienie oolitowe, organodetrytyczne,