JAPON ÇİZGİ FİLM (ANİME) SANATI, HAYAO MİYAZAKİ ÇÖZÜMLEMESİ VE TÜRKİYE ÖRNEĞİ Çiğdem Taş Alicenap Eskişehir, 2012 JAPON ÇİZGİ FİLM (ANİME) SANATI, HAYAO MİYAZAKİ ÇÖZÜMLEMESİ VE TÜRKİYE ÖRNEĞİ Çiğdem Taş Alicenap DOKTORA TEZİ Sinema ve Televizyon Anabilim Dalı Danışman: Prof. Hikmet SOFUOĞLU Eskişehir Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Ekim, 2012 ii Doktora Tez Özü JAPON ÇİZGİ FİLM (ANİME) SANATI, HAYAO MİYAZAKİ ÇÖZÜMLEMESİ VE TÜRKİYE ÖRNEĞİ Çiğdem TAŞ ALİCENAP Sinema ve Televizyon Anabilim Dalı Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Temmuz, 2012 Danışman: Prof. Hikmet SOFUOĞLU Son yıllarda animasyon filmlere olan ilgi giderek artmaktadır. Bu konuda, 80’lerden bu yana Uzakdoğu’da Japonya’da yeni bir animasyon sektörü dikkatleri üzerine çekmektedir. Anime olarak tanınan Japon çizgi filmi, kendine özgü anlatım dili, animasyon tekniği, karakterleri, geniş konu yelpazesi, vb. özellikleri ile her yaştan izleyici kitlesine hitap etmektedir. Japonya’da anime sektörünün en önemli yönetmenlerinden biri Oscar ödüllü Hayao Miyazaki’dir. Miyazaki filmlerinin özgünlüğü, derinliği, konu seçimi, karakter çeşitliliği, Doğu ve Batı kültürlerini aynı potada eriterek yarattığı evrensel dili, beslendiği kültürel kaynaklar vb. sebeplerle tüm Dünyada tanınan ve takip edilen bir yönetmen olmayı başarmıştır. Japonya’da çizgi film sanatının Batı’daki Disney gibi bir endüstrinin dışında bu denli başarılı olması ve Miyazaki gibi bir sanatçının yetişmesi, elbette o kültürün, tarihin, sanatın ve felsefi değerlerin ürünüdür. Türkiye’de gelişmekte olan çizgi film alanında daha yaratıcı, kitleleri etkileyebilecek, zengin kültürel birikimlerden yararlanılarak yapılmış çizgi filmlerin olmaması ve yapılanların da başarılı olamaması yıllardır tartışılan bir konudur. Türkiye’de bu tartışmalar sürerken Doğu’da, Japonya’da karşımıza güçlü bir anime sektörü ve Hayao Miyazaki gibi bir örnek çıkmaktadır. Bu çalışmada, Miyazaki’nin uluslararası iii başarısının nedenleri araştırılarak Türk çizgi filminin gelişmesine ve çeşitlenmesine katkı sağlayabileceği düşünülmektedir. Bu amaçla Hayao Miyazaki’nin başarısının altında yatan sebepler ve beslendiği kaynakların neler olduğunu ortaya koymak için dokuz animesi çalışmada örneklem olarak ele alınarak; ortak konu ve motifler, karakterler, zaman ve mekân, Doğu-Batı etkileşimleri başlıkları altında incelenmiştir. Sonuç olarak, Miyazaki’nin beslendiği kültürel kökler, birikimler, evrensel değerler, vb. ortaya konularak; Türkiye’nin de çizgi film sanatçılarını etkileyecek benzer dinamiklere, henüz değerlendirilememiş zengin bir miras ve köklü bir kültürel birikime sahip olduğu ortaya konmuştur. Anahtar Kelimeler: Anime, Hayao Miyazaki, Türk Çizgi Filmi iv Abstract THE ART of JAPANESE CARTOONS (ANIME), ANALYSIS on HAYAO MIYAZAKI and THE CASE of TURKEY Çiğdem TAŞ ALİCENAP Department of Cinema and Television Anadolu University Graduate School of Social Sciences, July 2012 Adviser: Prof. Hikmet SOFUOĞLU In recent years popularity of animation movies all around the world has gradually increased. Since 1980s, a new animation sector has stood out in Far East, namely in Japan. Japanese cartoons, known as anime, appeals to the audience from all ages thanks to its original narration, animation technique, characters, wide theme spectrum, etc. One of the most important anime directors of Japan is without a doubt the Oscar winner Hayao Miyazaki. Miyazaki has become a world-renowned and followed director due to his original movies, the depth of his works, variety of characters, universal narration which accomplishes to melt the Western and Eastern cultures in the same pot, cultural sources, etc. Cartoons being successful in Japan, apart from the big industry in the West like Disney and the growth of an artist like Miyazaki are the products of Japanese culture, history, art and philosophical values. Not having more creative and popular cartoons based on our rich cultural accumulation and unsatisfactory outcomes of current cartoons are highly debated issues in our country. While having these debates in Turkey, we witness a powerful anime sector in the East and a successful model like Hayao Miyazaki in Japan. Here in this study, the reasons of Miyazaki’s international success have been researched and it is thought that these researches can contribute to the development and diversification of Turkish cartoons. v Nine movies of Hayao Miyazaki were chosen and analyzed under the titles of common subjects and motifs, characters, time and place and the interaction between the West and the East with the aim of stating the reasons and defining the sources behind the success of Hayao Miyazaki. As a result; cultural roots and accumulations which nourish Miyazaki’s works, international values and the like were defined. In addition it was proved that Turkey had similar dynamics, unrealized cultural richness and a deep-rooted cultural accumulation which can inspire our cartoon artists. Keywords: Anime, Hayao Miyazaki, Turkish Cartoons vi 16/10/212 ETİK İLKE VE KURALLARA UYGUNLUK BEYANNAMESİ Bu tez/proje çalışmasının bana ait, özgün bir çalışma olduğunu, çalışmanın hazırlık, veri toplama, analiz ve bilgilerin sunumunda bilimsel etik ve kurallara uygun davrandığımı; bu çalışma kapsamında elde edilemeyen tüm veri ve bilgiler için kaynak gösterdiğimi ve bu kaynaklara kaynakçada yer verdiğimi; bu çalışmanın Anadolu Üniversitesi tarafından kullanılan bilimsel intihal tespit programıyla tarandığını ve hiçbir şekilde intihal içermediğini beyan ederim. Her hangi bir zamanda, çalışmamla ilgili yaptığım bu beyana aykırı bir durumun saptanması durumunda, ortaya çıkacak tüm ahlaki ve hukuki sonuçlara razı olduğumu bildiririm. Çiğdem Taş Alicenap vii Önsöz Tez çalışmam süresince, çalışmalarımı yönlendiren, araştırmamın her aşamasında bilgi, öneri ve yardımlarını esirgemeyen danışmam hocam Sayın Prof. Hikmet SOFUOĞLU’na, çalışmamın gerçekleşmesinde önemli katkılarda ve yönlendirmelerde bulunan değerli hocalarım Prof. Dr. Naci GÜÇHAN ve Prof. Dr Bahadır GÜLMEZ’e en derin duygularımla teşekkür ederim. Tez çalışmamın, özellikle İngilizce kaynak ve çeviri aşamalarında destek veren canım kardeşim Rabia TAŞ’a, hayatımın her aşamasında olduğu gibi doktara sürecimde de beni destekleyen ve yüreklendiren canım annem Özden TAŞ’a ve bu süreçte sabrı, desteği, varlığıyla yanımda olan eşim Kaan ALİCENAP’a sonsuz teşekkür ederim. Çiğdem TAŞ ALİCENAP viii İçindekiler Sayfa Jüri ve Enstitü Onayı .....................................................................................................ii Öz ………………………………………………………………………………………iii Abstrac …………………………………………………………………………………v Etik İlke ve Kurallara Uygunluk Beyannamesi…………………………………..…vii Önsöz …………………………………………………………………………………viii Özgeçmiş …………………………………………………………………………...…..ix Resimler Listesi ……………………………………………………………………….xii Kısaltmalar Listesi ……………………………………………………………….…..xiv 1. Giriş …………………………………………………………………………………1 1.1. Problem …………………………………………………………………………1 1.1.1. Kültürel bir form olarak japon anime ve manga sanatı …………….4 1.1.1.1. Japon manga sanatı …………………………………………...6 1.1.1.1.1. Manganın öncüsü Osamu Tezuka ve katkıları …….11 1.1.1.1.2. Manga ve animenin ortak özellikleri ……………….15 1.1.1.1.2.1. Görsel özellikler ………………..…………….16 1.1.1.1.2.2. Duygusal özellikler …………….....………….18 1.1.1.2. Japon anime sanatı ……………………………………….....19 1.1.1.2.1. Animenin gelişimi ……………………………………20 1.1.1.2.2. Animenin ayırt edici özellikleri ……………………..22 1.1.1.2.3.Anime ve manganın dünya pazarındaki yeri ve izleyici kitlesi ……………………………………………………….……25 1.1.1.3. Anime ve manga sanatında yerel ve evrensel özellikler ……………………………………………………………………28 1.1.1.4.Hayao Miyazaki ve stüdyo Ghibli ……………………..40 1.1.1.4.1. Stüdyo Ghibli ve Miyazaki filmleri ………….43 1.2. Amaç ……………………………………………………………………….......50 1.3. Önem …………………………………………………………………………..51 1.4. Varsayımlar ………………………………………………………………...…51 x 1.5. Sınırlılıklar ……………………………………………………...…………….51 1.6.Tanımlar ……………………………………………………………………….52 2. Yöntem …………………………………………………………………………..….55 2.1. Evren ve Örneklem………………..……………………………………….....55 2.2. Veriler ………………………………………………………………...……….55 2.3. Verilerin Toplanması ve Yorumlanması ……………………………...…….56 3. Bulgular ve Yorum ………………………………………………………………...57 3.1. Giriş ……………………………………………………………………..……..57 3.2. Miyazaki Filmlerinde Ortak Konu ve Motifler ve Türkiye Yansıması …...57 3.2.1. Doğa ………………………………………………………………..….58 3.2.2. Savaş karşıtı mesajlar ……………………………………………..…67 3.2.3. Teknoloji …………………………………………………………...….73 3.2.4. Büyü, sihirli araçlar ve uçmak ……………………………………....76 3.2.5. Büyümek ve ergen kimliği …………………………………………...80 3.3. Miyazaki Filmlerinde Karakter ve Türkiye Yansıması …………………....84 3.3.1. Kadın (shojo) karakterler …………………………………...……….84 3.3.2. Erkek karakterler ………………………………………………..….103 3.3.3. Karakterlerin dönüşümü …………………………………...………113 3.3.4. Karakterlerde duygusal derinlik ......................................................115 3.4. Miyazaki Filmlerinde Zaman-Mekân ve Türkiye Yansıması ………...…..116 3.5.Miyazaki Filmlerinde Kültürel Etkileşimler ve Türkiye Yansıması ……...130 3.5.1. Doğu etkileşimleri ………………………………………...…………130 3.5.2. Batı etkileşimleri …………………………………………………….137 3.6. Japon Çizgi Film Sektörü, Miyazaki ve Türkiye’de Çizgi Filmin Durumu Üzerine Değerlendirme ………………………………………………………….150 4. Sonuç ……………..………………………………………………………………165 4.1. Öneriler …………………………………………………………...…………171 Kaynakça ………….…………………………………………………………………173 xi Resimler Listesi Sayfa Resim 1. Choju Giga ……………………………………………………………………7 Resim 2. Toba-e ………...………………………………………………………………8