België – Belgique 203 P.B. BRUSSEL X januari – februari 2020 3 / 2964 jaargang 34 P706236 2 Malcolm Harris 11 Laurie Cluitmans 18 Koen Brams Menselijk kapitaal en de Thierry Oussou Gesprek met Nel Aerts www.dewitteraaf.be fabricage van millennials 12 Brenda Tempelaar redactie & administratie: DWR/TWR vzw Lisa Sudhibhasilp 23 Reacties op De Witte Raaf 202 Postbus 1428 – 1000 Brussel 1 7 Noortje de Leij 14 Johan Velter t.: 32(0)2 223.14.50 – email [email protected] Sanne Vaassen Rein Dufait vierendertigste jaargang – ISSN 0774-8523 verschijnt tweemaandelijks – 14.000 ex. 8 Jan-Willem Anker afgiftekantoor Brussel X Rory Pilgrim & 25 – 48 toegelaten gesloten verpakking Brussel X 3/187 betreft: diepgaande kritische reflectie op een vloed in een steeds paradoxaler contrast staan, Jonge kunstenaars (1) jong oeuvre is zeldzaam, wat het risico met zich en waarin schijnbaar alles tot een individuele meebrengt dat de bezigheden van deze genera- (eerder dan een collectieve) verantwoordelijk- Wie geboren is rond 1990, het jaar van de tie – met een lichte overdrijving – voornamelijk heid wordt herleid, is de slotsom van Harris lancering van het world wide web, bereikte op emoticons onthaald worden. Dat jonge kun- niet verbazend. We worden voortdurend aan- de volwassen leeftijd rond 2008, het jaar van stenaars zich in het beste geval staande houden gemaand om iets te doen – om te kopen (of de wereldwijde financiële crisis. Deze twee terwijl ze zoeken naar tijdelijke projecten en niet te kopen), om te stemmen, om te doneren gebeurtenissen bepalen het leven vandaag nog kleinschalige werkmogelijkheden, maakt de of om te protesteren. Harris verwijst naar steeds. Het internet heeft grootschalige wij- creatie en de presentatie van een coherent een opvallend visionair stuk speelgoed dat in zigingen in het publieke, private én politieke oeuvre er niet bepaald makkelijker op. 1996 op de markt werd gebracht: Bop-it. Het leven veroorzaakt, ongezien sinds de uitvinding Wat deze kunstenaars al dan niet tot een is een vrolijk ding dat de speler opdraagt om van de boekdrukkunst vijf eeuwen geleden. artistieke generatie vormt, wordt in dit met een van de drie onderdelen iets te doen: De aanslepende financiële crisis – en vooral nummer impliciet gelaten. De vijf monografi- draaien, trekken of slaan. En meteen nadat de achterhaalde en orthodoxe reacties erop – sche teksten (en één interview) worden voor- die opdracht is uitgevoerd, volgt een ander vormt het fundament onder het grote politieke afgegaan door een essay van de Amerikaanse commando. Bop-it is niet alleen een metafoor dogma van deze tijd: iedereen moet besparen, auteur Malcolm Harris, geboren in 1988. voor het alomtegenwoordige multitasken en behalve wie geen geld meer nodig heeft. Eind 2017 publiceerde hij Kids These Days: voor de schier oneindige hoeveelheid taken In dit nummer staan jonge kunstenaars Human Capital and the Making of Millennials, waarmee onze dagen gevuld zijn, maar ook centraal die rond 1990 geboren zijn, en in de een veelbesproken – maar in de Lage Landen voor een maatschappij waarin we vooral druk jaren na 2008 actief werden in Vlaanderen onvertaald gebleven – boek waarvan in dit bezig zijn met dingen voor onszelf te doen. Het en Nederland. De selectie is gemaakt door de nummer de conclusie verschijnt. Harris iden- is een situatie die lang niet alleen het bestaan auteurs – dat wil zeggen: we hebben aan critici tificeert niet alleen problemen waarmee zijn van jonge kunstenaars kenmerkt. Een van de gevraagd om een jong oeuvre te bespreken van generatie geconfronteerd wordt (en die hij suggesties van dit nummer is dan ook, met een een kunstenaar die aan deze summiere biogra- analyseert als ‘zeven tekenen van een barre variatie op Beuys: Jeder Mensch ist ein junger fische criteria voldoet. Die opdracht is verre toekomst’), hij vraagt zich ook af of er oplos- Künstler. van evident, in de eerste plaats omdat het in de singen en strategieën van verzet voorhanden meeste gevallen een vorm van ‘pionierswerk’ zijn. In een wereld waarin schaarste en over- Christophe Van Gerrewey De Witte Raaf – 203 / januari – februari 2020 2 Menselijk kapitaal en de fabricage van millennials MALCOLM HARRIS vanwege de technologische ontwikkelingen dan hun ouders. De berekeningen en gaal om in het contract te laten opnemen of de klimaatverandering, maar ook omdat inschattingen van studieleningen en toe- dat het niet mag worden doorverkocht aan onze basale maatschappelijke verhoudin- komstige verdiensten waar tieners en hun niet-witten. We zijn als land erg trots op Cameron: We zijn de lul. gen anders zullen zijn. Binnenkort staat families ook nu al een hele kluif aan heb- deze verworvenheid, ook al is ze imperfect Michael: Hé, nee, hé. Niet bij de pakken neerzit- ‘millennial’ niet meer voor een snotneus ben, worden ingewikkelder, maar de con- en onvoltooid. Maar net als met het terug- ten! Optimistisch blijven! met een iPhone, maar is het de dominante clusie zal misschien wel veel eenvoudiger dringen van armoede onder ouderen, zou Cameron: We zijn de lul. figuur in een nieuw Amerika. En dat zijn. In plaats van elk kind aan te moedigen ook dit weleens een tijdelijke dip kunnen 10 Things I Hate About You (1999) Amerika zal er naar alle waarschijnlijkheid het beste uit zichzelf te halen en te dromen zijn die we hebben aangezien voor een defi- niet fraai uitzien. van roem en rijkdom, zullen de autoriteiten nitief succes. Er hoeft niets drastisch te gebeuren: we ze op een gegeven moment gaan vertellen Nu zo’n groot deel van Amerika’s sociale Zoals Jean Twenge schrijft, heeft wáár we zijn deze weg al lang geleden ingeslagen. dat iedereen ‘zijn plaats moet vinden’ in de en economische leven zich online is gaan geboren worden grote invloed op onze per- Als we zo doorgaan en de lijn nog een paar maatschappij. afspelen, valt niet met zekerheid te zeggen soonlijkheid. We zijn het product van onze decennia doortrekken, staat ons de nodige Opnieuw zal dat voor sommige jongeren in hoeverre onze antidiscriminatiecodes omgeving: van ons land, onze familie, maar lijpe shit te wachten. Hier zijn zeven slow- een verbetering zijn. Als de school tot iets overeind zullen blijven. Hoe geavanceerder ook van onze tijd. Amerikaanse millennials motionrampen die het leven vrees ik voor schaamteloos preprofessioneels wordt het bedrijf, hoe meer het kan inspelen op komen ergens vandaan – we zijn niet kant- velen van ons in petto zal hebben. gemaakt, is het afgelopen met al die leuke, individuele klantervaringen. Op Amazon. en-klaar uit een barst in onze iPhone gekro- wollige progressieve ideeën over waar onder- com zie ik, als ik inlog op mijn account, niet pen. Nagaan wat er is veranderd in de insti- 1. Menselijkkapitaalcontracten wijs toe dient, maar het is niet moeilijk om in per se dezelfde prijzen als jij. Hoe Amazon tuties die de meeste invloed hebben op de We hebben gezien hoe belangrijk het ver- te zien dat een kindertijd die in het teken precies bepaalt wie wat ziet is niet alleen ontwikkeling van kinderen geeft meer mogen van werkenden om arbeid te ver- staat van de voorbereiding op een degelijke hopeloos ingewikkeld als je geen expert inzicht in het leven van jongeren dan iets richten is voor de economie en de levens van carrière als elektromonteur, om maar iets te bent, het is ook een bedrijfsgeheim dat con- algemeens proberen af te leiden uit uitgere- jonge Amerikanen. Menselijk kapitaal is het noemen, een stuk leuker is dan een waarin tinu evolueert. De innovatie heeft het kend dat gedrag dat volwassenen op de grootste financiële bezit van de overheid en het kind wordt klaargestoomd om te misluk- gewonnen van de regulering en elke dollar zenuwen werkt. Brede nationale ontwikke- de grootste bron van particuliere schuld die ken in de bittere strijd om een select aantal die mensen betalen is een stem op Amazon. lingen zoals de stijgende productiviteit, de niet wordt gedekt door grondbezit. Maar heel comfortabele levens. Vergeleken bij de We kunnen in wezen helemaal niet weten rationalisering, de neerwaartse druk op de met het huidige studieleenstelsel van de angst en de inspanning die het vergt om te of Amazon of welke andere verkoper dan prijs van arbeid, massadetentie en toegeno- overheid is privaat kapitaal min of meer van kunnen concurreren op het hoogste niveau, ook betere prijzen biedt aan, zeg, witte klan- men competitie hebben een generatie deze markt uitgesloten. Kapitalisten zouden zou een toekomst die voor je wordt uitgestip- ten. Maar feit is dat discriminatie, die uit- zenuwachtige jongeren gecreëerd die balan- kunnen investeren in werkenden als werk- peld wel eens een verademing kunnen zijn. drukkelijk verboden was, via de achterdeur ceren op de rand van uitmuntende presta- nemers, maar dat is riskant omdat het Eenmaal op dat punt aanbeland is van de tech weer is binnengekomen; zo ties en spectaculaire inzinkingen. Dat er de werknemers vrijstaat om ergens ander te Amerika in wezen veranderd in een onver- werd onlangs ontdekt dat Facebook adver- afgelopen decennia een cohort supereffici- gaan werken. Wat ze graag zouden willen, bloemd op erfelijkheid gebaseerd kastenstel- teerders de mogelijkheid biedt om huizen- ente werkenden is opgestaan die te competi- is investeren in werkenden als kapitaal, sel, precies datgene waarvan we altijd heb- advertenties alleen te laten zien aan gebrui- tief, te eenzaam en te bang zijn om zich hard zodat ze rendement opleveren ongeacht ben beweerd dat we het niet zijn. We zullen kers met een bepaalde huidskleur. te maken voor iets beters, is niet het werk waar de werkende komt te werken, net zoals niet langer ieder kind vertellen dat het alles Ik denk niet dat toezichthouders in staat van een duister scificomplot, maar het de overheid nu winst maakt op studielenin- kan worden wat het maar wil, want dat zal zullen zijn de ontwikkelingen bij te benen, resultaat heeft er veel van weg.