TELEVİZYON DİZİLERİNİN TOPLUM ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ SOSYO-KÜLTÜREL BİR ÇÖZÜMLEME (ERZURUM ÖRNEĞİ) Selçuk KIRTEPE Doktora Tezi Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı Doç. Dr. Mustafa MACİT 2014 Her hakkı saklıdır T.C. ATATÜRK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ FELSEFE VE DİN BİLİMLERİ ANABİLİM DALI Selçuk KIRTEPE TELEVİZYON DİZİLERİNİN TOPLUM ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ SOSYO-KÜLTÜREL BİR ÇÖZÜMLEME (ERZURUM ÖRNEĞİ) DOKTORA TEZİ TEZ YÖNETİCİSİ Doç. Dr. Mustafa MACİT ERZURUM-2014 I İÇİNDEKİLER ÖZET ............................................................................................................................. IV ABSTRACT .................................................................................................................... V SİMGELER VE KISALTMALAR DİZİNİ .............................................................. VI TABLOLAR DİZİNİ ................................................................................................ VIII ÖNSÖZ ......................................................................................................................... XII GİRİŞ ............................................................................................................................... 1 BİRİNCİ BÖLÜM YÖNTEM 1.1. ARAŞTIRMANIN KONUSU VE PROBLEMİ .................................................... 4 1.2. ARAŞTIRMANIN AMACI VE ÖNEMİ ............................................................... 5 1.3. KAPSAM VE SINIRLILIKLAR ............................................................................ 6 1.4. ARAŞTIRMANIN HİPOTEZLERİ ....................................................................... 7 1.5. ARAŞTIRMANIN METODOLOJİSİ VE VERİ TOPLAMA ARAÇLARININ GEÇERLİK VE GÜVENİRLİK ÇALIŞMALARI ........................ 8 1.6. ARAŞTIRMANIN EVRENİ VE ÖRNEKLEMİ ................................................ 12 1.7. ARAŞTIRMA KONUSU İLE İLGİLİ GERÇEKLEŞTİRİLMİŞ ÇALIŞMALAR ............................................................................................................. 13 İKİNCİ BÖLÜM TEORİK ÇERÇEVE 2.1. İLETİŞİM VE KİTLE İLETİŞİM ARAÇLARINA GENEL BİR BAKIŞ ...... 16 2.2. KİTLE İLETİŞİM TEORİLERİ .......................................................................... 19 2.3. KÜLTÜR ve KİTLE İLETİŞİM ARAÇLARI .................................................... 25 2.4. SOSYO-KÜLTÜREL DEĞİŞME VE KİTLE İLETİŞİM ARAÇLARI .......... 29 2.5. TELEVİZYON ....................................................................................................... 32 2.5.1. Diziler .............................................................................................................. 34 2.5.2. Reyting Ölçümleri .......................................................................................... 38 2.6. DİZİLERDE YER ALAN KÜLTÜREL UNSURLAR ....................................... 42 2.7. DİZİLERİN İZLEYİCİLER ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ ................................. 44 II ÜÇÜNCÜ BÖLÜM BULGULAR 3.1. KATILIMCILARIN DEMOGRAFİK ÖZELLİKLERİ ................................... 56 3.2. KATILIMCILARIN TELEVİZYON DİZİLERİNİ İZLEME DURUMLARI ............................................................................................................... 62 3.2.1. Katılımcıların Televizyon İzleme Sebepleri ................................................. 62 3.2.2. Örneklem Grubunun En Çok İzlediği TV Programları ............................. 67 3.3. KATILIMCILARIN DİZİLERE KARŞI TUTUMU ......................................... 90 3.4. ARAŞTIRMANIN HİPOTEZLERİNE YÖNELİK BULGULAR .................... 90 3.4.1. Dizilere Yönelik Tutumlar ve Yaş ................................................................ 91 3.4.2. Dizilere Yönelik Tutumlar ve Cinsiyet ......................................................... 93 3.4.3. Dizilere Yönelik Tutumlar ve Medeni Durum............................................. 94 3.4.4. Dizilere Yönelik Tutumlar ve Eğitim Düzeyi............................................... 96 3.4.5. Dizilere Yönelik Tutumlar ve Meslek ......................................................... 101 3.4.6. Dizilere Yönelik Tutumlar ve Gelir Düzeyi ............................................... 104 3.4.7. Dizilere Yönelik Tutumlar ve Süre ............................................................. 106 3.4.8. Dizilere Yönelik Tutumlar ve Dizi Karakterleri ....................................... 108 3.4.9. Dizilere Yönelik Tutumlar İle Politik ve Siyasi Tercih ............................. 109 3.4.10. Dizilere Yönelik Tutumlar Arasındaki Bağlantı ..................................... 111 3.5. KATILIMCILARIN CEVAPLARININ Kİ-KARE BAĞIMSIZLIK TESTİ ANALİZLERİ ............................................................................................................. 112 3.5.1. Katılımcıların Televizyon İzleme Sebepleri ............................................... 112 3.5.2. Katılımcıların İzlediği Program Türleri .................................................... 123 3.5.3. Katılımcıların En Çok İzlediği Diziler ........................................................ 138 3.5.4. Dizileri İzleme Amaçları .............................................................................. 145 3.5.5. Dizileri İzleme Amaçlarıyla Bağdaşmayan Unsurlar ............................... 159 3.5.6. Dizi Karakterlerinin Davranışları ve Katılımcılar .................................... 171 3.5.7. Siyasi Tercihin Etkilenmesi ve Cinsiyet ..................................................... 179 SONUÇ ......................................................................................................................... 181 KAYNAKÇA ............................................................................................................... 193 III EKLER ......................................................................................................................... 208 Ek 1. anket Soru Formu......................................................................................... 208 Ek 2. Bu kısımda farklı reyting raporlarından örnekler verilmiştir. Ayrıca dizi filmlerin sürelerini ve izleyici sayısını içeren tablolarda mevcuttur. ......... 210 ÖZGEÇMİŞ ................................................................................................................. 229 IV ÖZET DOKTORA TEZİ TELEVİZYON DİZİLERİNİN TOPLUM ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ SOSYO- KÜLTÜREL BİR ÇÖZÜMLEME (ERZURUM ÖRNEĞİ) Selçuk KIRTEPE Tez Danışmanı: Doç. Dr. Mustafa MACİT 2014, 229 sayfa Jüri: Doç. Dr. Mustafa MACİT (Danışman) Prof. Dr. Fazlı POLAT Prof. Dr. Zeki İŞCAN Doç. Dr. Erdal YILDIRIM Doç. Dr. Hakan TEMİZTÜRK Kitle iletişim araçlarına teknolojik gelişmelerin kazandırdığı ivme ile toplum hayatında etkin konumunu pekiştiren televizyonun başlıca ürünü dizi filmler izleyiciler tarafından beğeni ile izlenmektedir. Dizi filmlerin sayısının artışı ve toplum gündemini meşgul etmesi dizi/toplum ilişkilerini inceleme ihtiyacını ortaya çıkarmıştır. Televizyonun ve dizilerin topluma etkisi davranış ve kültür bağlamında ele alınmaktadır. Bu çerçevede dizi film programlarının toplum üzerindeki sosyo-kültürel etkileri ile toplumun dizilere bakış açısını araştırmak amaçlanmıştır. İmgesel anlatımın ön planda olduğu dizi filmlerde kültüre ait unsurlar yer alır. İzleyicilerin bu unsurlar hakkındaki düşüncelerini anlama amacıyla hazırlanan anket soru formu Erzurum şehir merkezinde ikamet eden vatandaşlara uygulanmıştır. Televizyon izlemeye ayrılan zaman diliminin üç saat civarında olduğu ve etkilenmek için uzun süreli izlemenin gerekmediği sonucu elde edilmiştir. Bu neticenin zaman kullanımı açısından önemli olduğu belirtilmelidir. ‘Dizi film’ ve ‘haber programlarının’ en çok izlenen program türleri olduğu anlaşılmıştır. Televizyonun enformatif işlevi çerçevesinde ‘dünyadan haber alma’ seçeneği en önemli izleme sebebi olarak belirtilmiştir. Katılımcıların dizilerden en çok yakındığı unsurların ‘müstehcenlik’, ‘değerlere ters düşme’ olduğu ifade edilmiştir. ‘Dini ve kültürel etkilenme’ ile ‘örnek alma ve davranış değişikliği’ faktörlerinin ortalaması birbirine yakın çıkmıştır. Faktörlerde yer alan maddelerin birbiriyle olan sebep/sonuç bağı bu yakınlıkta etkilidir. Bu programlardan ev hanımlarının etkilenme puanları düşük çıkmıştır. Ancak günlük hayattaki uygulamalarına bakıldığında etkilenmenin olduğu fakat bunun ifade edilmediği gözlenmektedir. Aynı durum dizi karakterlerinin davranışlarından etkilenme konusunda geçerlidir. Katılımcıların ‘biz onları neden örnek alalım/onları örnek almaya ihtiyacımız yok’ değerlendirmeleri bu konuda duyulan rahatsızlığı ortaya koymaktadır. Dizilerin izleyicileri değişik noktalardan etkilediği belirlenmiştir. Bireyler toplumda gördüklerinden etkilendiği gibi televizyonlarda gördüklerinden de etkilenmektedir. Etkilenmenin hazırbulunuşluk durumuna göre değişik oranlarda, kültür ve davranış boyutlarında meydana geldiği anlaşılmıştır. Anahtar Kelimeler: Kültür, televizyon dizileri, toplum V ABSTRACT Ph. D. DISSERTATION THE EFFECTS OF TELEVISION SERIALS ON THE COMMUNITY A SOCIO-CULTURAL ANALYSIS (EXAMPLE OF ERZURUM) Selçuk KIRTEPE Advisor: Assoc. Prof. Dr. Mustafa MACİT 2014, Page: 229 Jury: Assoc. Prof. Dr. Mustafa MACİT (Advisor) Prof. Dr. Fazlı POLAT Prof. Dr. Zeki İŞCAN Assoc. Prof. Dr. Erdal YILDIRIM Assoc. Prof. Dr. Hakan TEMİZTÜRK The acceleration due to technological developments in the mass media effectively strengthened its position in the life of society's by the main product of television’s serial movies are monitored appreciated by the audience. The increase in the number of TV serials and occupying the