INSTYTUT GEOGRAFII i PRZESTRZENNEGO ZAGOSPODAROWANIA POLSKIEJ AKADEMII NAUK PL ISSN-0033-2143 PRZEGLĄD GEOGRAFICZNY KWARTALNIK Tom LIX, zeszyt 4 PAŃSTWOWE WYDAWNICTWO NAUKOWE WARSZAWA 1987 http://rcin.org.pl INSTYTUT GEOGRAFII i PRZESTRZENNEGO ZAGOSPODAROWANIA POLSKIEJ AKADEMII NAUK PRZEGLĄD GEOGRAFICZNY ПОЛЬСКИЙ ГЕОГРАФИЧЕСКИЙ ОБЗОР POLISH GEOGRAPHICAL REVIEW REVUE POLONAISE DE GEOGRAPHIE KWARTALNIK Tom LIX, zeszyt 4 PAŃSTWOWE WYDAWNICTWO NAUKOWE WARSZAWA 1987 http://rcin.org.pl KOMITET REDAKCYJNY Redaktor naczelny Jerzy Kostrowicki, zastępca redaktora naczelnego Antoni Kukliński, członkowie: Jerzy Kondracki, Stanisław Leszczycki, Janusz Paszyński, Andrzej Wróbel sekretarze redakcji: Maciej Jakubowski, Ludmiła Kwiatkowska Adres Redakcji: Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN 00-927 Warszawa, Krakowskie Przedmieście 30 tel. 26-41-15 Nakład 1594+106 Oddano do składania 19.VIII.1987 r. Ark. wyd. 24,25, druk. 13,50+wkl.+wkł. Podpisano do druku we wrześniu 1987 r. Zam. nr 528187, U-73 Druk ukończono we wrześniu 1987 r. WARSZAWSKA DRUKARNIA NAUKOWA, WARSZAWA. UL. ŚNIADECKICH 8 http://rcin.org.pl http://rcin.org.pl Profesorowi Jerzemu Kostrowickiemu w siedemdziesiątą rocznicę Urodzin http://rcin.org.pl Na siedemdziesięciolecie Profesora Jerzego Kostrowickiego Zanim podejmę charakterystykę dorobku naukowego Jubilata, pragnę czytelni- kowi przypomnieć kilka najważniejszych faktów z Jego pracowitego i twórczego życia. Jerzy Samuel Kostrowicki urodził się 27 stycznia 1918 r. w Kościeniewie, w ziemi lidzkiej. Studia wyższe odbył w Warszawie i Londynie. W Szkole Głównej Handlowej (SGH) studiował w latach 1936—1939 i po wojnie — 1946—1947, a także w Uniwersytecie Warszawskim (1946—1947), uzyskując stopień doktora nauk matematyczno-przyrodniczych w 1951 r., na podstawie rozprawy Badania geografi- czne nad siecią osadniczą. W międzyczasie studiował również w London School of Economics (1947—1948). Pracę zawodową rozpoczął w Biurze Odbudowy Stolicy (BOS) — 1945—1946, a następnie, do 1949 r., pracował w Głównym Urzędzie Planowania Przestrzennego (GUPP), a w latach 1949—1954 w Państwowej Komisji Planowania Gospodarczego (PKPG). Równolegle podjął pracę w Szkole Głównej Handlowej, przekształconej później w Szkołę Główną Planowania i Statystyki, kolejno jako asystent, adiunkt i zastępca profesora. Od 1953 r., a więc od samego początku istnienia Instytutu Geo- grafii PAN, został powołany na profesora nadzwyczajnego (w latach 1954—1962 był też profesorem Uniwersytetu Warszawskiego), a od 1964 r. — profesora zwy- czajnego. W latach 1953—1960 i ponownie w 1972—1977 był zastępcą dyrektora Instytutu, a w latach 1978—1986 — dyrektorem. Od 1956 r. do dnia dzisiejszego, czyli przez 30 lat, pełni funkcję kierownika Pracowni, a potem Zakładu Geografii Rolnictwa. Ponadto jest naczelnym redaktorem Przeglądu Geograficznego oraz ob- cojęzycznego wydawnictwa Geographia Polonica. Kilkakrotnie był zapraszany jako wizytujący profesor przez uniwersytety ame- rykańskie: Minneapolis (Minnesota) — 1961 r., Eugene (Oregon) — 1966/1977, Seattle (Washington) — 1967 oraz kanadyjski uniwersytet w Ottawie — 1975. Jako wybitny specjalista w zakresie geografii ekonomicznej, geografii rolnictwa, użytko- wania zasobów i walorów środowiska geograficznego oraz zagospodarowania prze- strzennego został wybrany do Polskiej Akademii Nauk jako członek-korespondent w 1973 r., a następnie, w 1983 r., jako członek rzeczywisty. W 1981 r. otrzymał tytuł doktora honoris causa uniwersytetu Aix-Marseille, a w 1986 — w Liege. Ze względu na aktywność naukową na forum międzynarodowym został wybra- ny na członka honorowego Węgierskiej Akademii Nauk (1986) i członka-korespon- denta Academia Peloritana w Messynie (1986). Jest też członkiem honorowym wie- lu towarzystw geograficznych, m.in. Serbskiego (1970), Chorwackiego (1977), Bośni http://rcin.org.pl 468 Jerzy Kostrowicki i Hercegowiny (1980) i Słoweńskiego (1984), Królewskiego Towarzystwa Geografi- cznego w Londynie (1980), Towarzystwa Geograficznego ZSRR (1980), Włoskiego (1980), Towarzystwa Geograficznego w Paryżu (1983) i Liege (1985) oraz Polskiego Towarzystwa Geograficznego (1981). Jest również honorowym członkiem Nauko- wego Towarzystwa Białostockiego od 1970 r. Nie sądzę, aby ta długa lista nauko- wych wyróżnień nie była kontynuowana. W czasie okupacji należał do ZWZ-AK w latach 1942—1944. Za działalność konspiracyjną otrzymał Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami, Krzyż Armii Krajowej, Krzyż Partyzancki (1973) i Odznakę Grunwaldzką (1974). Ponadto ma Krzyż Ko- mandorski Orderu Odrodzenia Polski z Gwiazdą i szereg innych odznaczeń. Na podkreślenie zasługują prace Prof. Jerzego Kostrowickiego, biegle władają- cego kilkoma obcymi językami, na forum międzynarodowym. W Międzynarodowej Unii Geograficznej pełnił funkcję członka rzeczywistego Komisji Światowego Zdję- cia Użytkowania Ziemi (1956—1972), przewodniczącego Komisji Typologii Rol- nictwa (1.9£>4—1976), członka honorowego Komisji Systemów Wiejskich (od 1984 r.). Jest też przewodniczącym Polskiego Komitetu Narodowego do spraw Unii. W latach 1976—1984 był wiceprezydentem MUG, którą reprezentował w wielu innych organizacjach naukowych, np. w Międzynarodowej Radzie Nauk Społecznych (JSSC — członek Komitetu Wykonawczego w latach 1979—1983) i Komitecie ICSU dla Problemów Środowiska (SCOPE — członek Komitetu Wykonawczego od 1982 r.) oraz w Organizacji Narodów Zjednoczonych do Spraw Wyżywienia i Rol- nictwa (FAO — w latach 1972—1976). Był członkiem Międzynarodowej Rady Ekonomiki Regionalnej. Profesor J. Kostrowicki pełnił szereg funkcji w Polskiej Akademii Nauk. Jest także członkiem Państwowej Rady Gospodarki Przestrzennej. Liczne zajęcia w organach państwowych i organizacjach społecznych w dużym stopniu absorbują czas Profesorowi, jednak na pierwszym miejscu stawiał On i sta- wia własną pracę naukową. Ogromny dorobek naukowy Profesora, liczący ponad 400 pozycji (książek, roz- praw, artykułów i notatek) nie może być omówiony w jednym eseju; jego rozległość uniemożliwia dokonanie krótkiej, analitycznej oceny. Dlatego ograniczę się do wy- mienienia tylko ważniejszych kierunków badań prof. Kostrowickiego. Duża liczba opracowań zakreśla szeroki zakres zainteresowań Jubilata naukami geograficznymi, jednak wyraźnie zaznacza się w nim geografia rolnictwa, której Profesor poświęcił najwięcej ugruntowanych opracowań. W pierwszych latach pracy, do początku lat sześćdziesiątych opracowania J. Kostrowickiego dotyczyły rozmaitych zagadnień geograficznych. Rozprawa doktorska dotyczy sieci osadniczej, a więc geografii osadnictwa, przy czym więcej uwagi autor poświęcił w tym i kilku innych opraco- waniach osadnictwu miejskiemu, w miastach bowiem koncentrowało się życie gos- podarcze, społeczne i kulturalne pierwszych lat Polski Ludowej. Zagadnienia zacofania ziem północno-wschodnich na długie lata związały prof. Kostrowickiego z Białostocczyzną — kierował Zespołem Białostockim przy IG PAN. Podsumowaniem prac tego Zespołu była obszerna monografia oraz atlas re- gionalny, wykonane pod Jego kierunkiem. Pomimo że nie był entuzjastą geografii regionalnej, podjął opracowanie nie tylko woj. białostockiego, lecz także innych regionów w kraju i za granicą. http://rcin.org.pl 469 Jerzy Kostrowicki Jako wielki miłośnik żywej przyrody z pasją zajmował się środowiskiem geogra- ficznym Polski. Z tym wiąże się podstawowa praca na temat środowiska geografi- cznego Polski, zawierająca omówienie przyrodniczych warunków rozwoju gospo- darki narodowej. Dzieło to doczekało się do 1968 r. trzech wydań. Tematyka środowiska geograficznego pasjonowała prof. Kostrowickiego od dawna i pasjonuje do dziś; wydał na ten temat liczne artykuły i rozprawy, przewa- żnie jako rozdziały w opracowaniach zbiorowych, dotyczących geografii społe- czno-gospodarczej. Trzeba tu również wymienić Jego dwie książki popularno-nau- kowe na temat geografii Polski, pięknie ilustrowane, kilkakrotnie wznawiane i opublikowane także w kilku obcych językach. Szczególnie drugie, albumowe wy- dawnictwo Polska — krajobraz i architektura, wydane w 1980 r., zostało dobrze przyjęte przez społeczeństwo. Profesor Jerzy Kostrowicki ma także znaczący dorobek w zakresie demografii — napisał na tematy ludnościowe szereg artykułów i notatek. Poza tym bardzo wartościowe są Jego rozprawy dotyczące planowania regionalnego i przestrzennego na różnych szczeblach obszarowych — od miejskich (urbanistycznych) do Tąakrore- gionalnych. W dorobku naukowym Profesora nalćży zwrócić uwagę również na opracowa- nia z historii nauk geograficznych z różnych okresów lub z pewnych państw. Intere- sujące są także prace nt. dorobku międzynarodowych kongresów i konferencji, któ- re udostępniają polskim geografom wyniki międzynarodowych opracowań i badań prowadzonych w innych krajach. Są też artykuły omawiające dorobek polskiej geo- grafii powojennej w skali 10-, 25- i 40-lecia. Od początku lat sześćdziesiątych coraz bardziej skupia się Profesor na tematyce z zakresu geografii rolnictwa. Zaczął od problematyki użytkowania ziemi, pod wpływem opracowań L. Dudley Stampa. Jako członek Komisji Użytkowania Ziemi MUG był niezmiernie aktywny. Dostosował międzynarodowy klucz znaków użyt- kowania ziemi do krajów Europy środkowo-wschodniej, z którymi podjął żywą współpracę, w tym szczegółowe badania terenowe. Również poza Europą zastoso- wano metody rolniczego kartowania ziemi, wypracowane przez prof. J. Kostrowic- kiego. Od 1961 r. zainteresował się klasyfikacją rolnictwa w skali świata, co dopro- wadziło do powstania Komisji Typologii Rolnictwa MUG, którą kierował przez lat 12. Na tym polu