column Sisyfusarbeid Dat de Partij van de Arbeid precies zestig jaar gebaseerd ¬ ook door kopstukken van de PvdA. geleden werd opgericht, is op zich niet iets om Die knagen eraan door te reppen van een omvor- plechtig bij stil te staan. Zeker niet als men de ming tot een inkomensafhankelijke regeling en vergelijking trekt met mensen van dezelfde leef- van fiscalisering, waardoor deaow zijn simpele tijd. Die krijgen tegenwoordig van alle kanten en universele karakter zou verliezen. te horen dat ze ‘er nog steeds zitten’ en aldus de Ik noem het voorbeeld van de aow als een doorstroming van jongeren belemmeren. Zijn verworvenheid die onder druk staat, om aan te ze echter weggewerkt uit het arbeidsproces, dan geven dat het te betwijfelen valt of de reële delen komt uit precies dezelfde hoeken het verwijt dat van het PvdA-programma van 1946 inderdaad ze voortijdig profiteren van ouderdomsvoorzie- zijn verwerkelijkt. Ik meen dat het veel te ge- ningen. makzuchtig is om te denken dat de emancipatie Onwillekeurig dringt de gedachte zich op van hoofd- en handarbeid (zoals het toen werd dat de Partij van de Arbeid te vergelijken valt genoemd) inmiddels is gerealiseerd. Voor wat met deze beklagenswaardige grijsaards. Aan de betreft de mogelijkheden van burgers om hun ene kant horen we immers al een aantal jaren, autonomie gestalte te geven, is er eerder ¬ zie ook binnen de partij, dat deze zichzelf heeft het onderwijs, zie de cultuur ¬ sprake van ach- ingehaald. Het programma waarmee zij in 1946 teruitgang. De huidige PvdA lijkt emancipatie aantrad, de beginselen waarop ze zich beriep echter uit haar program te hebben geschrapt, net ¬ dat is toch allemaal allang achterhaald: voor als dat wat vroeger ‘maatschappijkritiek’ heette. een deel ging het om onmogelijke idealen, de De zestigjarige gunt zich daarmee een voor- rest is gerealiseerd. Al in 199 meende Koos Vor- barige rust. Het sociaal-democratisch project is rink, de toenmalige voorzitter van de sdap, in nooit af. De verwezenlijking ervan is een ware een wel heel revisionistische bui dat alleen een Sisyfusarbeid, want er is geen beloofd land dat algemeen ouderdomspensioen nog aan de ver- in het verschiet ligt. Er is alleen het perspectief wezenlijking van het socialisme ontbrak. van een betere wereld waarnaar gestreefd moet Dat was dan ook het eerste wat tot stand worden. kwam toen de PvdA aan de regering ging deel- Een zelfverkozen prepensioen is minder be- nemen. In feite was de ‘noodwet Drees’, later zwaarlijk dan het koste wat koste meedoen om uitgewerkt tot de aow, vooral een schepping toch vooral geen ouwe lul te lijken. De huidige van minister Koos Suurhoff. Het is een nationaal PvdA weet niet goed te kiezen uit deze twee on- en internationaal voorbeeld bij uitstek van hoe aangename alternatieven, zo komt het mij voor. sociale zekerheid op een voor iedereen redelijke Maar anders dan een zestigjarige mens is de manier en zonder bureaucratische rompslomp PvdA statutair voor onbepaalde tijd aangegaan. kan functioneren. Als zodanig is de aow een Dat schept verplichtingen. pronkstuk van de brede verzorgingsstaat. Zie hier bewijsstuk nummer 1 voor wie wil bart tromp stellen dat de PvdA zich door haar eigen succes Redacteur s&d overbodig heeft gemaakt. Die stelling laat zich echter niet goed rijmen met de geleidelijke on- dermijning van het principe waarop de aow is s & d 1/2 | 2006 S&D1_2-2006.indd 3 31-01-2006 18:17:48 interventie De eerste tekenen wijzen erop dat deze ver- Versnippering snippering zich zal voortzetten of op z’n minst zal stabiliseren. Deze voorspelling baseer ik op en zetelroof een aantal overwegingen. Om te beginnen heb ik bekeken welke nieuwe partijen potentie hebben. Zondag 11 december 2005 was de laatste dag Volgens mij zijn er vier typen. Ten eerste: partijen waarop een ‘verzoek tot registratieaanduiding die zich vooral richten op de allochtone kiezer. politieke partij’ kon worden ingediend voor de Hoewel deze partijen in de grote steden een groot aankomende gemeenteraadsverkiezingen. Sinds- potentieel hebben, doen vooralsnog vrijwel geen dien is duidelijk welke politieke partijen in uw ge- specifiek allochtone partijen mee aan de verkiezin- meente gaan meedoen aan de verkiezingen. Ook gen. Ten tweede: een nieuwe verzameling lokalo’s, dit keer kan weer worden gekozen uit een enorme die in navolging van het succes van Paul van Bui- waaier aan partijen. tenen zogenaamde ‘Transparant-partijen’ hebben Een bescheiden rondje langs de velden leert opgericht. Ten derde: partijen van tussentijds bijvoorbeeld dat in Zwolle, Ede en Maassluis twee afgesplitste raadsleden. En, last but not least, de nieuwe partijen meedoen. In Den Haag schijnen sp. In veel gemeenten doet die partij bij deze ge- tien nieuwe partijen zich te hebben aangemeld. In meenteraadsverkiezingen voor de eerste keer mee, Haarlem zullen dertien partijen meedingen om de als directe concurrent van de PvdA. felbegeerde raadszetels. Aan de hand van de groei In de categorie partijen die het bij de vorige in het aantal partijen dat deelnam aan andere gemeenteraadsverkiezingen zeer goed deden vie- recente verkiezingen — voor het Europees Parle- len de ‘Leefbaren’. Behalve in Rotterdam ziet het ment, de Tweede Kamer en de Provincie — valt te ernaar uit dat het voor hen lastig wordt om dat suc- voorspellen dat er dit jaar een deelnemersrecord ces te evenaren. Maar ze doen vrijwel overal weer sneuvelt. mee aan de verkiezingen. In de peilingen doen lo- De vraag is hoeveel deelnemende partijen kale partijen het slecht, maar ze verdwijnen (nog) daadwerkelijk een zetel in de raad zullen weten te nergens. bemachtigen. Uit onderzoek dat ik deed voor het Ondervraagde PvdA-politici geven in het onder- Centrum voor Lokaal Bestuur (Crisisverschijnselen zoek aan dat zij niet verwachten dat er na 7 maart in de lokale politiek, 2005) blijkt dat sinds 1986 het veel minder partijen in de raad zullen verschijnen. aantal politieke partijen in de gemeenteraden Het beeld is, al met al: hier er eentje bij, daar er doorlopend stijgt. Van de 406 onderzochte ge- eentje af — een kwestie van lood om oud ijzer. 4 meenteraden heeft maar liefst tachtig procent Mocht het zo zijn dat het aantal partijen in de meer partijen gekregen. Met name de laatste jaren gemeenteraden na het tellen van de stemmen op heeft de politieke versnippering zich versterkt. Eén 7 maart toch is afgenomen, dan zorgt een tweede op de vier gemeenten had na de verkiezingen van ontwikkeling ervoor dat de politieke versnippering 2002 meer partijen in de raad dan na die van 1998. evengoed zal aanhouden. Het gaat hier om de Het onderzoek beschrijft ook de gevolgen van trend van tussentijdse afsplitsingen. Uit mijn on- de politieke versnippering, zoals vertraging in het derzoek blijkt dat dit fenomeen, ook wel zetelroof besluitvormingsproces, de toegenomen vergader- genoemd, in de raadsperiode 2002-2006 enorm duur en onzekerheid in het stemgedrag van (col- is gegroeid. Het aantal tussentijdse afsplitsingen lege-)partijen. De bestuurbaarheid van gemeenten is vervijfvoudigd ten opzichte van de vorige raad- is daarmee onder druk komen te staan. speriode (1998-2002). Eén op de vijf gemeenten s & d 1/2 | 2006 S&D1_2-2006.indd 4 31-01-2006 18:17:49 interventie in Nederland heeft met één of meer tussentijdse voorzieningen, biedt dit de mogelijkheid om ste- afsplitsing te maken gehad. vige prikkels te plaatsen op individuen. Bovendien Het onderzoek laat zien dat vooral het aandeel biedt het een kader voor het herformuleren van de van lokale en leefbare partijen bij zetelroof enorm ‘normen en waarden’ van de Nederlandse verzor- is. Maar liefst zestig procent van alle tussentijdse gingsstaat. afsplitsingen komt uit deze groep. Aangezien ik Juist vanwege de potentiële kracht van het verwacht dat er wederom een aantal nieuwe par- transactie-instrumentarium is het echter van tijen in de verschillende raden zal verschijnen, belang om goed te doorgronden wat dit denken durf ik wel te voorspellen dat deze trend zich zal behelst. De valkuil van het concept is dat het een voortzetten. Het zou goed zijn als gemeenteraden economisch etiket plakt op wat een juridische prik- ervoor zorgen dat raadsleden die zich afsplitsen kel is. Wie goed kijkt naar bovenstaande voorbeel- daarvoor niet beloond worden in de vorm van twee den ziet dat er in geen enkel geval sprake is van vergoedingen: de eerste vergoeding krijgen zij als een ‘transactie’ en in alle gevallen van overheids- raadslid en de tweede als zelfstandige fractie. Ná 7 dwang. En dat heeft gevolgen voor hoe de inhoud maart kunnen gemeenteraden tegen deze bonus- van de ‘deal’ gewaardeerd moet worden. sen zelf iets ondernemen door hun verordeningen De eerlijkheid van een transactie op de markt op dit punt aan te passen. wordt gewaarborgd door het bestaan van die transactie überhaupt. Immers, als de deal mij niet jean fransman fair lijkt, dan zie ik er simpelweg van af. Maar hoe Voormalig onderzoeker clb moet dat in bovenstaande voorbeelden? Natuurlijk bestaat de optie om af te zien van een uitkering of een komst naar Nederland, maar is dat behalve Transactiepolitiek een theoretische ook een realistische optie? De transacties uit het nieuwe denken worden In het Nederlandse politieke landschap is het gekenmerkt door een vergaande machtsongelijk- transactiedenken aan een imposante opmars be- heid tussen de transactiepartners: een machtige zig. Dit concept, geïntroduceerd door Dik Wolfson overheid en een kwetsbaar individu zonder realis- in de discussie omtrent de wao en door hem uitge- tische exit-opties. Een dergelijk systeem is alleen werkt in de recente wrr-verkenning Transactie als acceptabel als de eerlijkheid van het systeem ex- bestuurlijke vernieuwing, gaat uit van wederkerigheid tern wordt vastgelegd. Daarbij zijn juridische kern- als principieel onderdeel van de relaties binnen de begrippen als proportionaliteit en verwijtbaarheid overheid en tussen de overheid en haar klanten. het geijkte kader. Het bijpassende adagium ‘voor wat, hoort wat’ Impliciet valt in het debat over de nieuwe prik- mag zich inmiddels ondersteund weten door vrij- kels hier en daar wel wat terug te vinden over deze wel het gehele politieke spectrum, inclusief Groen- zaken.