P A Ń STWOWY INSTYTUT GEOLOGICZNY P A Ń STWOWY INSTYTUT BADAWCZY OPRACOWANIE ZAMÓWIONE PRZEZ MINISTRA Ś R O D O W I S K A OBJA ŚNIENIA DO MAPY GEO ŚRODOWISKOWEJ POLSKI 1:50 000 Arkusz SWORY (567) Warszawa 2010 Autorzy: Barbara Ptak*, Paweł Kwecko*, Hanna Tomassi-Morawiec*, Magdalena Maleszyk** Główny koordynator MG śP: Małgorzata Sikorska-Maykowska* Redaktor regionalny planszy A: Albin Zdanowski* Redaktor regionalny planszy B: Anna Gabry ś-Godlewska* Redaktor tekstu: Joanna Szyborska-Kaszycka* *Pa ństwowy Instytut Geologiczny – Pa ństwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa ** Przedsi ębiorstwo Geologiczne POLGEOL SA, ul. Berezy ńska 39, 03-908 Warszawa ISBN ...................... Copyright by PIG and M Ś, Warszawa 2010 Spis tre ści I. Wst ęp – B. Ptak ................................................................................................................. 3 II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza – B. Ptak .................................................... 4 III. Budowa geologiczna – B. Ptak ......................................................................................... 7 IV. Zło Ŝa kopalin – B. Ptak ................................................................................................... 10 1. Kreda pisz ąca ......................................................................................................... 10 2. Piaski...................................................................................................................... 14 V. Górnictwo i przetwórstwo kopalin – B. Ptak .................................................................. 17 VI. Perspektywy i prognozy wyst ępowania kopalin – B. Ptak ............................................. 19 VII. Warunki wodne – B. Ptak ............................................................................................... 21 1. Wody powierzchniowe........................................................................................... 21 2. Wody podziemne.................................................................................................... 22 VIII. Geochemia środowiska ................................................................................................... 26 1. Gleby – P. Kwecko ................................................................................................. 26 2. Pierwiastki promieniotwórcze – H. Tomassi-Morawiec ........................................ 28 IX. Składowanie odpadów – M. Maleszyk ............................................................................ 31 X. Warunki podło Ŝa budowlanego – B. Ptak ....................................................................... 39 XI. Ochrona przyrody i krajobrazu – B. Ptak ........................................................................ 40 XII. Zabytki kultury – B. Ptak ................................................................................................ 44 XIII. Podsumowanie – B. Ptak, M. Maleszyk .......................................................................... 46 XIV. Literatura ......................................................................................................................... 47 I. Wst ęp Arkusz Swory Mapy geo środowiskowej Polski w skali 1:50 000 (MG śP) został wyko- nany w Oddziale Górno śląskim Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Sosnowcu (Plansza A) oraz w Pa ństwowym Instytucie Geologicznym w Warszawie i w Przedsi ębiorstwie Geolo- gicznym POLGEOL w Warszawie (Plansza B) zgodnie z „Instrukcj ą...” (2005). Przy jej opra- cowaniu wykorzystano materiały archiwalne arkusza Swory Mapy geologiczno-gospodarczej Polski w skali 1:50 000, wykonanej w roku 2004 w Oddziale Górno śląskim Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Sosnowcu (Ptak, 2004). Mapa geo środowiskowa Polski zawiera dane zgrupowane w pi ęciu warstwach informa- cyjnych: kopaliny, górnictwo i przetwórstwo kopalin, wody powierzchniowe i podziemne, ochrona powierzchni ziemi (tematyka geochemii środowiska i składowania odpadów), wa- runki podło Ŝa budowlanego oraz ochrona przyrody i zabytki kultury. Mapa adresowana jest przede wszystkim do instytucji, samorz ądów terytorialnych i administracji pa ństwowej zaj- muj ących si ę racjonalnym zarz ądzaniem zasobami środowiska przyrodniczego. Analiza jej tre ści stanowi pomoc w realizacji postanowie ń ustaw o zagospodarowaniu przestrzennym i prawa ochrony środowiska. Informacje zawarte w mapie mog ą by ć wykorzystywane w pra- cach studialnych przy opracowywaniu strategii rozwoju województwa oraz projektów i planów zagospodarowania przestrzennego, a tak Ŝe w opracowaniach ekofizjograficznych. Przedsta- wiane na mapie informacje środowiskowe stanowi ą pomoc przy wykonywaniu wojewódz- kich, powiatowych i gminnych programów ochrony środowiska oraz planów gospodarki od- padami. Arkusz Swory powstał w wyniku szczegółowej analizy materiałów archiwalnych i pu- blikowanych, zwiadu terenowego oraz konsultacji i uzgodnie ń dokonanych w wielu instytu- cjach, samorz ądach terytorialnych i administracji pa ństwowej, zajmuj ących si ę zagospodaro- waniem zasobów środowiska przyrodniczego. Materiały potrzebne do opracowania mapy zebrano w: Centralnym Archiwum Geolo- gicznym Pa ństwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie, Departamencie Rolnictwa i Środowiska Urz ędu Marszałkowskiego Województwa Lubelskiego w Lublinie, Filii Urz ędu Marszałkowskiego Województwa Lubelskiego w Białej Podlaskiej, Departamencie Środowiska, Rolnictwa i Zasobów Naturalnych Urz ędu Marszałkowskiego Województwa Mazowieckiego w Warszawie, Wojewódzkim Inspektoracie Ochrony Środowiska w Lublinie i jego Delegatu- rze w Białej Podlaskiej, Krajowym O środku Bada ń i Dokumentacji Zabytków w Warszawie, Instytucie Uprawy Nawo Ŝenia i Gleboznawstwa w Puławach, Nadle śnictwie Mi ędzyrzec Pod- 3 laski, Starostwie Powiatowym w Łosicach i w Białej Podlaskiej, Urz ędzie Gminy w Białej Podlaskiej, Huszlewie, Mi ędzyrzecu Podlaskim i Le śnej Podlaskiej oraz u u Ŝytkowników złó Ŝ. Dla uzupełnienia danych archiwalnych przeprowadzono tak Ŝe zwiad terenowy we wrze- śniu 2009 roku. Dane dotycz ące złó Ŝ kopalin zostały zamieszczone w kartach informacyjnych złó Ŝ opracowanych dla komputerowej bazy o złoŜach. II. Charakterystyka geograficzna i gospodarcza Obszar arkusza Swory poło Ŝony jest mi ędzy 52°00’ a 52°10’ szeroko ści geograficznej północnej i 22°45’ a 23°00’ długo ści geograficznej wschodniej. Administracyjnie opisywany obszar znajduje si ę na terenie dwóch województw − ma- zowieckiego i lubelskiego. W obr ębie województwa mazowieckiego arkusz obejmuje frag- menty czterech gmin: Huszlew, Olszanka, Łosice i Stara Kornica, nale Ŝą cych do powiatu ło- sickiego. Cz ęść południowa i wschodnia arkusza nale Ŝy do województwa lubelskiego, w któ- rym znajduj ą si ę gminy: Mi ędzyrzec Podlaski, Biała Podlaska, Le śna Podlaska i Drelów, na- le Ŝą ce do powiatu bialskiego. Wzdłu Ŝ południowo-zachodniej granicy arkusza biegnie grani- ca administracyjna miasta Mi ędzyrzec Podlaski. Zgodnie z podziałem J. Kondrackiego (2001) obszar arkusza Swory poło Ŝony jest w obr ębie dwóch podprowincji − Niziny Środkowopolskie (prowincja Ni Ŝ Środkowo- europejski) i Polesie (prowincja Niziny Wschodniobałtycko-Białoruskie). Prawie cały obszar nale Ŝy do makroregionu Nizina Południowopodlaska mezoregionu Równina Łukowska, a północno-zachodnia jego cz ęść do mezoregionu Wysoczyzna Siedlecka. Niewielki, połu- dniowo-wschodni fragment obszaru nale Ŝy do makroregionu Polesie Zachodnie mezoregionu Zakl ęsło ść Łomaska (fig. 1). Równina Łukowska jest płaskim, piaszczystym obszarem poło Ŝonym w strefie odpływu na wschód wód roztopowych w czasie zlodowacenia warty, pomi ędzy Wysoczyzn ą Siedleck ą a Zakl ęsło ści ą Łomask ą. Wyst ępuj ą tu równiny sandrowe urozmaicone formami polodowco- wymi oraz małymi wydmami. W znacznej cz ęś ci powierzchni ę równiny buduj ą piaski fluwio- glacjalne. W cz ęś ci północnej obszaru najwy Ŝsze wzniesienia osi ągaj ą około 170 m n.p.m. w Kobylanach. Powierzchnia sandru obni Ŝa si ę łagodnie ku południowemu wschodowi, do około 145 m n.p.m. w dolinie Krzny. Na północny zachód od Równiny Łukowskiej rozci ąga si ę Wysoczyzna Siedlecka. Wy- st ępuj ą tu wysoczyzny ze wzgórzami morenowymi i obni Ŝeniami wytopiskowymi, zawieraj ą- ce kry osadów kredowych. Najwy Ŝsze wzniesienie na północny zachód od Felina, osi ąga 182 m n.p.m. 4 Fig. 1. Poło Ŝenie arkusza Swory na tle jednostek fizycznogeograficznych wg J. Kondrackiego (2001) 1 – granica prowincji, 2 – granica mezoregionu, 3 – granica pa ństwa Niziny Środkowopolskie Mezoregiony Niziny Południowopodlaskiej: 318.91 – Podlaski Przełom Bugu, 318.94 – Wysoczyzna Siedlecka, 318.96 – Równina Łukowska Wysoczyzny Podlasko-Białoruskie Mezoregiony Niziny Północnopodlaskiej: 843.38 – Wysoczyzna Drohiczy ńska Polesie Mezoregiony Polesia Zachodniego: 845.11 – Zakl ęsło ść Łomaska, 845.13 – Równina Parczewska Zakl ęsło ść Łomaska, rozci ąga si ę na południe od doliny Krzny, zbudowana jest z pia- sków i Ŝwirów zlodowace ń środkowopolskich. Jest to równina piaszczysta, zabagniona i za- torfiona, poło Ŝona na wysoko ści 140–155 m n.p.m. Południowo-wschodni ą cz ęść obszaru arkusza rozcina Krzna płyn ąca na wschód, pro- wadz ąca wody do Bugu. Teren odwadniaj ą głównie lewobrze Ŝne dopływy tej rzeki: Piszczka, Złota Krzywula i Klukówka. Doliny rzeczne s ą płytkie i podmokłe, a ich szeroko ść nie prze- kracza 750 m. 5 Według regionalizacji klimatycznej obszar obj ęty arkuszem Swory poło Ŝony jest w re- gionie mazowiecko-podlaskim (Wo ś, 1999). Klimat tego regionu jest zimniejszy