12 İZ BIRAKANLAR Necmettin Emre: Arafta Bir Mimar Deniz Dokgöz, Fulya Selçuk, Rabia Akgül * Bu çalışma Doç. Dr. Deniz Dokgöz odern mimarlık hareketinin süreci içerisinde aldıkları eğitime yönetiminde Dokuz Eylül Üniversitesi FBE Bina Bilgisi ABD Yüksek Lisans dersi “Mim Türkiye’deki varoluş biçimi, bağlı olarak Osmanlı canlandırmacı 5107 Modern Konut İmgesi Kübik Ev” MBatı ülkelerindeki varoluş üslubundan katı modernist üsluba kapsamında gerçekleşmiştir. biçiminin aksine yeni kurulan geçiş sürecine dair arada kalma Deniz Dokgöz, Doç. Dr., Dokuz Eylül Cumhuriyet’in ulus devlet politikaları durumları “araftaki mimarlar” terimi ile Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi, Mimarlık ekseninden tariflenen resmi bir nitelendirilebilir. “Araftaki mimarlar” Bölümü programa dayanmaktadır. Batılılaşmış her iki dönemde de başarılı üretimler Fulya Selçuk, Araş. Gör., Dokuz Eylül modern bir toplum ülküsüne dayanan göstermiş mimarlardır. Bu mimarlar Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi, Mimarlık bu programın yarattığı dönüşümü içerisinde Necmettin Emre, Ankara Bölümü Türk Modernleşmesi başlığında ve İstanbul merkezli üretim ağının Rabia Akgül, Araş. Gör., Dokuz Eylül toplumsal hayatın tüm dinamiklerinde dışında, üretimlerini İzmir üzerinden Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi, Mimarlık görmek mümkündür. Bu dinamikler gerçekleştiren kişi olarak öne çıkar. Bölümü içerisinde mimari yönelimin Osmanlı Necmettin Emre salt yapı üretmeyen, canlandırmacı üslubu yerine modern İzmir Mühendis ve Mimarlar Birliği ile işlevselci yeni bir dile evrilmesi sonradan Mimarlar Birliği Başkanlığı’nda Cumhuriyet’in eğitim, söylem ve çalışarak mimarlık camiasında mesleki uygulama alanlarında tercih ettiği örgütlenme çalışmalarına katılan; dili tariflemiştir. Döneminin tek Eski Eserler ve Anıtlar Yüksek Kurulu, mimarlık okulu olan Sanayi-i Nefise Ankara Vakıflar Mimarlığı, İmâr Mektebi’nin (Devlet Güzel Sanatlar Vekâleti, İzmir Şubesi İmâr Şefliği, Akademisi - bugünkü adı ile MSGSÜ) İzmir Belediye Fen Müdürlüğü, Vilâyet Ernst Egli ile başlattığı modernist Başmimarlığı görevlerinde ve Vilâyet tavır bu dilin ürünüdür. Dolayısıyla Umum Meclis üyeliğinde bulunan; 1930’da başlayan bu süreç ile birlikte mimari proje yarışmalarına jüri olarak yetişen genç mimarlar modernist katkı koyan; İzmir Valisi Kâzım Dirik ürünleri ile Cumhuriyet’in önemli ve Aziz Oğan’ın kurdukları İzmir Asâr-ı eserlerine imza atmışlardır. 1930 öncesi Atika Muhipleri Cemiyeti’nde eski süreçte Vedat Tek ve Giulio Mongeri eserler üzerinde önemli çalışmalar yönetimindeki DGSA, Beaux Arts yapan; Türk mimarisi, konut sorunu ve eğitim modeline uygun atölyelerinde, Aydınoğulları’na ait eserler üzerinden klasik mimariden başlayan, üsluplar ile yazdığı makaleleri Arkitekt dergisi ile devam eden ve Türk mimarisi olarak mimarlara; İstanbul’da İkdam, Yeni adlandırılan Osmanlı canlandırmacı Mecmua, İzmir’de Anadolu, Yeni Asır üslubunu benimseyen bir okulken, bu ve Hizmet gazeteleri üzerinden de atölyelerden eğitim alan ve ortaya topluma aktarma derdinde olan bir koydukları mimari tavırları ile Osmanlı entelektüeldir aynı zamanda. seçmeciliğine dayanan ürünler veren • Akyüz Levi, Eti (2009), “Kentteki Tarihi Yapılar”, İzmir Kent Tarihi, Devajans, s.112-215. genç mimarlar devrimin mimarisini • Aslanoğlu, İnci (2001), Erken Cumhuriyet Dönemi yakalayabilecekler midir? Bu soru, Mimarlığı, ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları, Mimarlık aldıkları eğitim ve beklenen mimari Fakültesi Basım İşliği, s.192. • Bozdağ, Oğuzhan (2013), Türk Ocakları İdeolojisi ve tavırlar göz önüne alındığında genç Mimarisi (1912-1931), Gazi Üniversitesi. Yayınlanmamış mimarların arada kalma durumlarını Yüksek Lisans Tezi, Ankara. • Serçe, Erkan; Yılmaz, Fikret ve Yetkin, Sabri (2003), özetleyen niteliktedir. Genç Küllerinden Doğan Şehir, İzmir Büyükşehir Belediyesi mimarların ülkelerinin modernleşme Kültür Yayını, Stil Matbaacılık A.Ş. Tesisleri, s.277. EGE M‹MARLIK NİSAN 2019 13 İZ BIRAKANLAR Türbe projesi ön cephe resmi Açılış haberi “Mekteblerimizin mahsulât-ı irfanına bir nazar: Sanayi’-i Ahenk, Servet-i Fünûn Nefise Mektebi Mimarlık Sergisi’nde ikinciliği kazanan 30 Teşrinievvel Dergisi, Necmeddin Beyin projesi” (Ekim) 1927 23 Ağustos 1928 MEZUNİYET DOĞUM İZMİR İMAR VE İSKAN MÜDÜRLÜĞÜ Şehbal, no: 90, 1 Şubat 1329, s.357 İZMİR TÜRK OCAĞI YENİ BİNASI AÇILIŞI 1891 1913 1923 1927 Zemin kat planı (Bozdağ, 2013) 1 5 İzmir Türk Ocağı Bugün İzmir Devlet Tiyatrosu Konak Sahnesi olan İzmir Türk Ocağı’nın ihtiyaç duyduğu yeni binanın 1926 yılı Ocak ayı sonlarında temeli atılmış, 1927 yılı Cumhuriyet Bayramı kutlamaları sırasında açılışı yapılmıştır. Türk Ocakları lağvedildikten sonra bina, İzmir Halkevi binası olarak kullanılmaya Üst kat planı (Bozdağ, 2013) başlanmıştır (Serçe, Yılmaz ve Yetkin, 2 2003). 1951 yılında hazineye, 1954 yılında ise belediyenin mülküne geçen yapı, 1957 yılında Devlet Tiyatrosu’na tahsis edilmiştir. Yapının 2005 yılında cephe bakımı, 2009-2010 yılları arasında ise restorasyonu yapılmıştır (Akyüz Levi, 2009). T plan şemalı yapının giriş katında iki yönden ulaşılan fuaye, sahnesi ve locaları ile büyük seyirci salonu, kitaplık ve çalışma alanları bulunmaktadır. Salonda bulunan localardan üç sivri 3 kemerli açıklığa sahip olan loca Atatürk D-D kesiti (Bozdağ, 2013) için ayrılmıştı. Üst katta çalışma odaları ve toplantı salonları yer almaktadır. Sahne kısmındaki kulemsi çıkması, kiremit kaplı ve geniş saçaklı çatısı, çok kenarlı ve yalancı kubbeli köşe kulesi, sivri kemerli pencereleri ve çini panoları ile Birinci Ulusal Mimari Dönemi’nin yaygın özelliklerini taşımaktadır (Aslanoğlu, 2001). • Resim 1 ve 5 Mimarlar Odası arşivi Kuzeydoğu cephesi (Bozdağ, 2013) • Resim 2 ve 4 Fulya Selçuk arşivi, 2018 • Resim 3 APİKAM arşivi 4 EGE M‹MARLIK NİSAN 2019 14 ERKEN DÖNEM YAPILARI BİRİNCİ ULUSAL MİMARLIK“ ÜSLUBUNUN TİPİK ÖZELLİKLERİNİ TAŞIYAN NECMETTİN EMRE, 1930’LU YILLARINDAN SONRA TÜRKİYE MİMARLIK ORTAMINA EGEMEN OLAN ULUSLARARASI ÜSLUBA GÖRE ÇİZGİSİNİ YENİLEMİŞ VE ÖNEMLİ MODERNİST ÜRÜNLER ORTAYA KOYMUŞTUR” 1927 1927 1933 6 7 9 Mimar Kemaleddin Caddesi İş Akseki İş Hanı İzmir panayırı giriş yapısı ve Hanı No: 55 Mimar Kemaleddin Caddesi’nde pavyonlar Kitabesinde yazdığı üzere Mimar en dikkat çekici yapılardan biridir. Necmettin ve Mühendis-Müteahhit Üç katlı yapının köşesi kırılmış ve Nihad Lutfi tarafından inşa edilmiştir. yükseltilmiş, sekizgen bir sivri kubbe ile Dönemin kütle ve cephe özelliklerini sonlandırılarak vurgulanmıştır. Osmanlı “Mimar Necmittin Bey’in büyük bir taşır. Köşe kırılarak giriş alınmış, ya da Selçuklu kemerlerinden oluşan zarafetle tersim eylediği cephe ve lüks parapet duvarı yükseltilerek pencere düzeninin ve çini panoların paviyonların resimleri komite tarafından vurgulanmıştır. Üstteki iki katta köşe kullanıldığı, köşelerin kubbe ya da çok beğenilmiştir. Cephe paviyonlarına cephesi içe çekilerek iç balkonlar alınlık ile vurgulandığı Birinci Ulusal talip olan büyük firmalara bugün oluşturulmuştur. Üst kat açıklıkları Mimarlık üslubunun ürünlerindendir gösterilecek ve örnek tutulacaktır.” sivri kemerlerle geçilirken, alt katlarda (Uzun, 2013). • Anadolu, 6 Ağustos 1933, s.3. açıklıklar dik açılıdır. Üst katlarda • Uzun, İnci (2013), “Özel Yönetim ve İş Yapıları açıklık gruplarının her birinin önünde Mimarisi”, İzmir Kent Ansiklopedisi, Mimarlık II. Cilt, payandalarla desteklenmiş balkonlar İzmir Büyükşehir Belediyesi Yayını, İmaj Basım Yayın bulunmaktadır. Zemin kat hizası demir Reklamcılık ve Ticaret Ltd. Şti., s.27-60. “Vilayet fen heyeti şefi mimar Necmittin • Resim 6, 7 ve 8 Fulya Selçuk arşivi, 2018 Bey tarafından çok mükemmel bir payandalarla taşınan şeffaf saçakla • Resim 9 Feyzioğlu, Elvan (2011). Fuar Bizim çevrilidir. Yapı, düşey hatlarla bezeli Hayatımız. İzmir: İZFAŞ Kültür Yayını, Lamineks şekilde planı hazırlanmış olan methalin Matbaacılık Ltd. Şti., s.20. çatı parapetleri ile saçaksız olarak bir kısmı bitmiştir. Evelki gece bu sonlanır (Uzun, 2013). kısma elektirik cereyanı verilmiştir. Methal, ziya aksettirilen reflektörlerle inşa edilmiş olduğu için ziya sütunları görülecek bir manzara teşkil ediyordu. Ta uzaklardan semalara yükselen bol ziya sütunlarını görmek imkanı elde edilmiştir.” • Anadolu, 1 Eylül 1933, s.3. “Bilhassa Gazi heykeli meydanında ve Panayır sahasının içinde havuzlu gazino gerisinde sağlam ve betondan süslü bir köşk (telefon köşkü) yaptırılacaktır. Bunun planını Mimar Necmettin Bey verecektir.” • Hizmet, 7 Ağustos 1933, s.2. 8 EGE M‹MARLIK NİSAN 2019 15 TÜRK MİMARLARI Ankara ve İstanbul bir tarafa bırakılırsa diğer edildiği anlaşılır. Falih Rıfkı beyin hakimiyeti milliye’den iktibas bütün şehir ve kasabalarımızda dülger ve dıvarcıya İstanbul’un en muhteşem camiinde çevrilen edilen (Türk mimarları) makalesini (Milli Birlik)’te mimar derler. Belediye meclislerimiz şehir işlerinde en Türk kemerile ayni senelerde Anadolu içinde en ücra gördüm. Bizim mesleğe ait yazılarını, içten gelen bir mühim vazifenin mimarlara ait olabileceği hakikatini bir köyde çevrilen çeşme kemerindeki uygunluk o ürperme ile okuduğum Falih Rıfkı Beyin bu yazısını birtürlü anlıyamazlar. Beylik bina projelerinin ihzarı zamanki yetiştirme sistemile bu işlerde çalışanların ne okuduktan sonra davasını kazanmış bir adam sevinç ve için mimar aramazlar. Resmi işler böyle olunca hususi kadar kuvvetli bir kontrole tabi tutulduklarını gösterir gururu duydum. inşaatın ne hal alacağı kendi kendine anlaşılır. delillerdir. Son zamanlarda Ankara‘da ve başka şehirlerde Kendine kalfa süsü veren her açıkgöz bir resim Mimar Sinan’ın ve ondan sonra gelen çalışan arkadaşların muvaffakiyetleri bilhassa ati yapar veya yaptırır ve bununla